Powstanie w Kronsztadzie (1905)
Powstanie w Kronsztadzie (ros. Кронштадтское восстание – Kronsztadskoje wosstanije) – zbrojny bunt marynarzy Floty Bałtyckiej oraz żołnierzy garnizonu w Kronsztadzie, jeden z buntów w armii i flocie Imperium Rosyjskiego podczas rewolucji 1905–1907 roku. Powstanie wybuchło 26 października?/8 listopada 1905 r. i zostało stłumione w ciągu dwóch dni.
| Rewolucja 1905 roku | |||
 Dom oficerski był jednym z obiektów zaatakowanych przez zbuntowanych marynarzy podczas powstania | |||
| Czas |
listopad 1905 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Przyczyna |
niezadowolenie marynarzy z warunków służby, reakcja żołnierzy na manifest październikowy | ||
| Wynik |
stłumienie powstania | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Tło wydarzeń
edytujW 1905 r. w Kronsztadzie stacjonowało 9 tys. marynarzy Floty Bałtyckiej i 4 tys. żołnierzy[1]. Latem tego roku wśród marynarzy powtarzały się problemy z dyscypliną, wybuchały zamieszki z powodu złego wyżywienia. Protesty marynarzy pacyfikowały oddziały piechoty[1]. Wielu marynarzy i żołnierzy zostało karnie przeniesionych do Kronsztadu po tym, gdy wzięli udział w buntach i protestach w innych garnizonach. W ten sposób w Kronsztadzie znalazło się kilkuset uczestników buntu w Lipawie w czerwcu 1905 r.[1] Dwa tysiące żołnierzy artylerii fortecznej służyło w zachodnich guberniach Imperium i w 1905 r. powinni byli już zakończyć służbę. Nie zostali jednak zwolnieni z armii w związku z wojną rosyjsko-japońską[1].
Wydanie manifestu październikowego i ustąpienie cara Mikołaja II przed żądaniami opozycji wywarły ogromne wrażenie na żołnierzach w całej Rosji. Fakt, iż samowładca poszedł na ustępstwa, podważył panującą dotąd w rosyjskiej armii dyscyplinę[2]. Wielu żołnierzy było przekonanych, że manifest uprawnia ich nie tylko do zaangażowania politycznego, ale też do nieposłuszeństwa wobec oficerów, picia alkoholu, a nawet przemocy wobec cywilów[1]. Przez garnizony w całym kraju przetoczyła się fala protestów i zbrojnych buntów[2].
W Kronsztadzie ogłoszenie manifestu wywołało żywiołowe demonstracje. Marynarze dołączali do wieców antycarskich oraz sami protestowali na ulicach przeciwko złym warunkom panującym w koszarach. Komendant garnizonu adm. Aleksiej Birilow nakazał podległym oficerom wyjaśnienie żołnierzom i marynarzom, że manifest nie dotyczył armii. Wezwał również kapelanów i duchowieństwo prawosławnych parafii w Kronsztadzie do uspokajania nastrojów. Zabiegi te nie przyniosły efektów[1]. Marynarze domagali się radykalnych zmian w armii[3].
Przebieg wystąpienia
edytuj23 października?/5 listopada 1905 r. około tysiąca marynarzy, pewna liczba żołnierzy oraz kilka tysięcy cywilów, popierających wystąpienia rewolucyjne, zgromadziła się w Kronsztadzie na wiecu, podczas którego manifest październikowy został ostro skrytykowany. Mówcy wskazywali, że ustępstwa cara w żaden sposób nie zmieniają złych warunków odbywania służby wojskowej. Przedstawiciele żołnierzy i marynarzy wystąpili z własną listą żądań, na której znalazły się: skrócenie czasu służby, podwyższenie żołdu, przyznanie lepszego wyżywienia i mundurów, prawo do swobodnego dysponowania czasem wolnym, w tym do picia alkoholu, wstępu do parków miejskich (co było w Kronsztadzie zakazane dla marynarzy) i udziału w wydarzeniach publicznych[1]. Marynarze stwierdzili również, że skoro manifest październikowy przewidywał wolność słowa, powinna ona oznaczać również pełną swobodę wyrażania swojego niezadowolenia w rozmowach z oficerami[3]. Na wiec 23 października?/5 listopada 1905 r. przybył dowódca Floty Bałtyckiej adm. Konstantin Nikonow, wzywając marynarzy do rozejścia się. W kolejnych dniach Nikonow spotykał się z marynarzami i wysłuchiwał ich skarg[3]. Obok skarg dotyczących warunków służby usłyszał również żądania powołania obieralnych sądów dyscyplinarnych i przeglądu całego regulaminu floty[3]. Marynarze gromadzili się na ulicach, ostentacyjnie rozlewali kotły z zupą i niemal jawnie dyskutowali o tym, że po kolejnym wiecu, zaplanowanym na 30 października?/12 listopada 1905 r., rozpocznie się otwarty bunt[3]. Marynarze spalili również domy publiczne w Kronsztadzie[3].
26 października?/8 listopada 1905 r. jedna z kompanii piechoty stacjonujących w garnizonie kronsztadzkim złożyła w dowództwie swoją listę żądań. Żądali m.in. wolności zgromadzeń oraz swobodnego wyrażania swoich potrzeb i skarg[3]. Oficerowie zdecydowali o aresztowaniu 50 żołnierzy i osadzeniu ich w jednym z fortów Kronsztadu położonych na mniejszych wyspach[3]. O zatrzymaniu żołnierzy dowiedział się tłum żołnierzy i marynarzy, którzy właśnie niszczyli kronsztadzkie domy publiczne i rabowali sklepy z alkoholem. Podczas próby uwolnienia zatrzymanych jeden z marynarzy został śmiertelnie postrzelony, a inny - ciężko ranny. Marynarze ruszyli do koszar, przekazując dalej informacje o zdarzeniu. Wybuchło powstanie, do którego dołączyło 3-4 tys. marynarzy i żołnierzy[3].
W buncie wzięli udział marynarze, kursanci kronsztadzkiej szkoły wojskowej, znaczna część artylerzystów. Większość piechoty garnizonu pozostała natomiast lojalna wobec władz[4]. Część budynków koszarowych w mieście została zamknięta przez oficerów, przez co przebywający w nich żołnierze nie mogli dołączyć do buntu[3]. Koszary, z których nikt nie dołączył do buntu, zostały zaatakowane przez powstańców. Działacze partii rewolucyjnych[2] oraz marynarze o sprecyzowanych rewolucyjnych poglądach politycznych (przed 1905 r. rosyjscy socjaldemokraci mieli w Kronsztadzie swoje kółka[5]) chcieli w sposób zorganizowany prowadzić powstanie, lecz większość buntowników zajęła się rozbijaniem sklepów, niszczeniem kwater oficerów i demonstrowaniem z bronią na ulicach[4]. Atakowali również oficerów, których spotkali[4]. Buntownicy splądrowali około 120 sklepów i kilka prywatnych domów. Wywołane przez nich straty wyceniono potem na milion rubli[2]. 25 października?/7 listopada 1905 r. w godzinach rannych oficerowie oraz cywilni mieszkańcy Kronsztadu uciekli z miasta[4].
Następnego dnia adm. Nikonow poprosił o skierowanie na teren miasta i twierdzy dodatkowych jednostek w celu stłumienia buntu. Stwierdził, że nawet marynarze, którzy nie przyłączyli się do powstania, nie byli godni zaufania[6]. Do Kronsztadu wprowadzono 8 batalionów piechoty sprowadzonych z Petersburga i Pskowa[6] (według innego źródła - z Peterhofu, Oranienbaumu i Petersburga[7]). Marynarze wycofali się na ich widok do koszar. Do 28 października?/10 listopada 1905 r. żołnierze lojalni wobec caratu opanowali wszystkie budynki koszarowe. W ciągu kolejnych dni wojsko aresztowało ok. dwóch tysięcy marynarzy podejrzanych o udział w buncie[4]. W czasie powstania i jego tłumienia zginęło 26 osób, głównie zbuntowanych marynarzy, a 107 zostało rannych[4]. Według innej oceny zginęły 24 osoby, z tego pięcioro cywilów, zaś 72 osoby, w tym 14 cywilnych, zostało rannych[6], według kolejnej zabitych było 22, a rannych 88[7].
Marynarze podejrzewani o udział w buncie mieli być sądzeni według praw stanu wojennego[4]. Petersburska Rada Delegatów Robotniczych, aby uniemożliwić skazanie uczestników powstania na śmierć, ogłosiła na 1 listopada?/14 listopada 1905 r. strajk w petersburskich fabrykach w geście solidarności z marynarzami oraz w geście protestu przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego w Królestwie Polskim. Rada wydała również proklamację, w której stwierdzała, iż robotnicy wstawiają się u władz za marynarzami. W rezultacie 5 listopada?/18 listopada 1905 r. władze ogłosiły, że marynarze będą sądzeni według przepisów na czas pokoju[4]. Autorytet Rady w armii znacząco wzrósł, zwłaszcza wśród żołnierzy jednostek stacjonujących w Petersburgu. Wydarzenia w Kronsztadzie odbiły się szerokim echem również w innych garnizonach; żołnierze wielokrotnie grozili odtąd oficerom "drugim Kronsztadem" w razie niespełniania ich żądań[4]. W tym samym roku w rosyjskich garnizonach wybuchały kolejne bunty, a ich pacyfikowanie przez wojsko lojalne wobec władz nie zniechęcało kolejnych protestujących[8].
Po stłumieniu powstania w Kronsztadzie nadal były obecne partie rewolucyjne - socjaldemokraci (bez podziału na bolszewików i mienszewików) oraz eserowcy, którzy pod presją żołnierzy i marynarzy stworzyli wspólną organizację i ściśle koordynowali swoje działania[9]. W 1906 r. w Kronsztadzie doszło do kolejnego zbrojnego wystąpienia, które również zostało stłumione[10].
Przed sądem stanęło 208 marynarzy oskarżonych o udział w buncie. Dziewięciu zostało skazanych na katorgę, 67 - na kary więzienia, 84 uniewinniono, pozostałych sąd skierował do batalionów karnych lub pozostawił w areszcie[7]. Przynajmniej 120 żołnierzy i 27 marynarzy, wbrew wcześniejszej obietnicy, postawiono przed sądem specjalnym, który wymierzył 105 z nich kary więzienia lub katorgi[7].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 82-83.
- ↑ a b c d A. Asher, The Revolution of 1905. Russia in Disarray, s. 269.
- ↑ a b c d e f g h i j J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 83-84.
- ↑ a b c d e f g h i J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 85-86.
- ↑ J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 36.
- ↑ a b c A. Asher, The Revolution of 1905. Russia in Disarray, s. 270.
- ↑ a b c d КРОНШТАДТСКИЕ ВОССТАНИЯ 1905 И 1906 • Большая российская энциклопедия - электронная версия [online], old.bigenc.ru [dostęp 2024-01-07].
- ↑ J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 111.
- ↑ J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 167-168.
- ↑ J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 214-216.
Bibliografia
edytuj- A. Asher, The Revolution of 1905. Russia in Disarray, Stanford University Press, Stanford 1988, ISBN 978-0-8047-2327-5
- J. Bushnell, Mutiny amid Repression. Russian Soldiers in the Revolution of 1905-1906, Indiana University Press, Bloomington 1985, ISBN 0-253-33960-X.