Powiat połocki

Powiat połocki lub ujezd połocki – dawny powiat guberni witebskiej znajdujący się w rejonie połockim.

Informacje

Powiat połocki o powierzchni 8778 mil kwadratowych leżał w zachodniej części guberni witebskiej. Graniczył z powiatami: siebieskim, newelskim, horodeckim, witebskim, lepelskim i drysieńskim. Pod względem administracyjnym powiat dzielił się na 3 okręgi policyjne, tzw. stany. Włościanie skarbowi tworzyli 8 okręgów wiejskich, inni zaś włościanie powiatu podzieleni byli na 26 gmin i 147 okręgów wiejskich (starostw). W 1873 ludność powiatu poza Połockiem wynosiła 63062 osoby, z czego status szlachecki posiadało 1701 osób (głównie Polaków), a mieszczański 5526; resztę stanowiła ludność wiejska, głównie Białorusini. Pod względem religijnym w powiecie dominowało prawosławie (50315 osób), poza tym mieszkało tu 7823 katolików, 3063 starowierców, 1001 żydów (oprócz zamieszkałych w Połocku) i 60 protestantów. Cerkiew prawosławna dysponowała w powiecie dwoma klasztorami pounickimi i 55 cerkwiami, poprzerabianymi w większości w 1840 roku z cerkwi unickich i kościołów katolickich. Oprócz tego w powiecie funkcjonowały 2 kościoły i 26 kaplic katolickich oraz 5 bożnic żydowskich. Trzy parafie katolickie: w Połocku z 5028 wiernymi, 1 kościołem, 7 kaplicami (na cmentarzu, w gimnazjum wojennym oraz we wsiach Arciejkowicze, Zalesie, Sosniany i Zuków) i 1 oratorium w Koźmianach; parafia w Rukszonicach z 643 wiernymi i parafia w Horbaczewie, z 2782 wiernymi, 1 kościołem i 3 kaplicami (Dymitrów: Most, Łaszkowo i Kazimierzów), tworzyły dekanat połocki, wchodzący w skład archidiecezji mohylewskiej.

Krajobraz dawnego powiatu ma urozmaicony charakter, obfitujący w pagórki (najwyższe wzniesienie: wzgórze Pustyńka na lewym brzegu Dźwiny, przy dawnym trakcie z Połocka do Lepla), których grzbietami przebiegają działy wodne dopływów Dźwiny (głównej rzeki powiatu). Najważniejszymi dopływami Dźwiny są Obol, Sosnica, Połota (z dopływami: Stradonią Skobranką, Trosnicą i Ozerwiatką) i Dryssa (prawe) oraz Uszacz (lewy), z których tylko Połota, Obol i Uszacz są rzekami spławnymi. Liczne jeziora rozrzucone są po całej powierzchni powiatu, w szczególności w jego wschodniej części; do najważniejszych należą jez. Nieszczerdo, jez. Dryssa i jez. Ozerwito. Również we wschodniej części powiatu znajdują się największe obszary bagienne. Lasy zajmowały 55% powierzchni powiatu.

Gleby przeważnie piaszczysto-gliniaste, z rzadka ilaste i gliniaste.

Obszar powiatu był słabo rozwinięty gospodarczo. Większość ludności znajdowała zatrudnienie w rolnictwie, stojącym na niskim stopniu rozwoju technologicznego. Uprawiano głównie żyto, jęczmień, owies, groch, ziemniaki, a także konopie i len, w mniejszym zakresie i na własne potrzeby pszenicę. Sadownictwo, hodowla i pszczelarstwo nie miały większego znaczenia gospodarczego, pomimo korzystnych warunków przyrodniczych do rozwoju hodowli (liczne łąki). Rozpowszechnione było rybołówstwo, miało ono jednak pod względem gospodarczym drugorzędne znaczenie. W całym powiecie poza Połockiem znajdowało się ogółem 30 fabryk, w tym 11 garbarni, 10 gorzelni, 5 browarów, 2 cegielnie i 2 garncarnie produkujące na rynek lokalny. Niewielkie znaczenie miał również handel, skoncentrowany niemal wyłącznie w ręku żydów. Ważnym źródłem dochodów pozostawała eksploatacja lasów. Jarmarki odbywały się tylko w Sierocinie, 5 razy w roku, a obroty na nich nie przekraczały 1300 rubli w srebrze. Z terenu powiatu wysyłało się do Rygi len, siemię lniane oraz spławiano drewno.

Prawym brzegu Dźwiny przez całą długość powiatu przebiega linia kolejowa Witebsk-Dyneburg.

Marszałkami szlachty pow. połockiego byli:

Antoni Sielicki herbu Korczak (1798-1800),
Józef Hrebnicki herbu Ostoja (1805-1811),
Józef Rypiński herbu Radwan (1812),
Serafin Roszkowski herbu Ogończyk (1817),
August Hłasko herbu Leliwa (1818-20),
Stanisław Hrebnicki herbu Ostoja (1822),
Ludwik Bielikowicz herbu własnego (1830),
Tadeusz Szczytt herbu Jastrzębiec (1831),
Trojan Hłasko herbu Leliwa (1848),
Piotr Kulesza herbu Ślepowron (1854),
Edward Hrebnicki herbu Ostoja (1857),
Edward Reutt herbu Gozdawa (1859).

Bibliografia

Powiat połocki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 720 .