Powiat iłłuksztański
Powiat lub ujezd iłłuksztański (alt. iłłukciański) – dawny powiat we wschodniej części guberni kurlandzkiej z siedzibą władz w Iłłukszcie.
Powiat iłłuksztański stanowił wąski klin między Inflantami a Wileńszczyzną. W przeciwieństwie do reszty Kurlandii miał charakter polski. Według spisu ludności z 1897 roku mieszkało w powiecie iłłuksztańskim 54,9 procent ludności katolickiej, natomiast w reszcie guberni kurlandzkiej dominowała ludność ewangelicka (łotewska i niemiecka)[1].
Na początku 1919 roku powiat został zajęty przez Armię Czerwoną, jednak wojska litewskie wyparły je latem 1919 roku.[2] Wkrótce, podczas wojny polsko-bolszewickiej, część powiatu została zajęta przez wojska polskie w październiku 1919 roku. Było to 6 gmin powiatu iłłuksztańskiego (Borów, Boruny, Demeń, Kałkuny, Skrudelino, Sołonaj), które znalazły się pod administracją Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich i 31 października 1919 weszły w skład nowo utworzonego powiatu brasławskiego, który wszedł w skład okręgu wileńskiego[3][4]. Wojska polskie wycofały się z terenu powiatu w lipcu 1920 roku.
W dniu 27 sierpnia 1920 roku w Kownie strona łotewska i litewska porozumiały się, że linią graniczną między nimi na terenie powiatu miała stać się szosa z Subocza (łot. Subate) do Łasmujży (Laši) i Iłłukszty (Ilūkste), natomiast ze stacji kolejowej Kałkuny będą mogli korzystać również Litwini[2]. Doprowadziło to do drobnych starć między wojskami w powiecie, ponieważ Litwini zwlekali z ustąpieniem na wyznaczone im terytorium[2]. Po zajęciu Wilna w październiku 1920 roku przez generała Lucjana Żeligowskiego, Łotwa zajęła cały powiat iłłuksztański[2]. W 1920 roku obszar dawnego powiatu iłłuksztańskiego o łącznej powierzchni 1,5 tys. km² został zajęty przez Łotyszy i wcielony do Łotwy. Granicę uregulowano w marcu 1921 roku, gdy prace zakończył Sąd Arbitrażowy, pod kierownictwem Brytyjczyka Jamesa Simpsona[2]. Na tej podstawie potwierdzono przynależność całego okręgu Iłłukszty do Łotwy.
Obszar ten jest jedynym skrawkiem terytorium podlegającym pod polską administrację w latach międzywojennych, który obecnie należy do Łotwy[4][5].
Linki zewnętrzne
edytuj- Powiat iłłuksztański, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 267.
Przypisy
edytuj- ↑ Prawdziwa wiedza to znajomość przyczyn [online], Prawica.net, 5 maja 2010 [zarchiwizowane z adresu 2012-07-15].
- ↑ a b c d e Ēriks Jēkabsons, Ēriks Jēkabsons, Ostatnie starcie Łotwy w wojnie o niepodległość. Konflikt z Litwinami o Subocz [online] [dostęp 2021-09-29] (pol.).
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 25, poz. 257
- ↑ a b Adam Janusz Mielcarek: Podziały terytorialno - administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2008.
- ↑ P. Łossowski: Łotwa nasz sąsiad. Warszawa: 1990.