Powiat Blachstädt

Powiat Blachstädt (niem. Landkreis Blachstädt), 1939–1941 powiat Blachownia (niem. Landkreis Blachownia); pol. powiat blachowniański – niemiecki, nazistowski powiat, istniejący w okupowanej części Polski, w latach 1939–1945 wcielonej do Śląska.

Powiat blachowniański

Landkreis Blachstädt

powiat ziemski
1939–1945
Landratura w Blachowni-Ostrowach
Państwo	III Rzesza
Kraj związkowy	Górny Śląsk
Rejencja	opolska
Siedziba	Blachownia (Ostrowy)
Data powstania	29 grudnia 1939
Data likwidacji	1945
Zarządzający	Gerhard Werner (ostatni)
Powierzchnia	1193,3 km²
brak współrzędnych

Historia

Powiat Blachownia został utworzony 29 grudnia 1939 roku z zachodniej części okupowanego powiatu częstochowskiego ziemskiego, która została wcielona do III Rzeszy (60,4% obszaru przedwojennego powiatu częstochowskiego). W skład powiatu Blachownia weszły w całości przedwojenne jednostki administracyjne: miasto Kłobuck, miasto Krzepice, gmina Dźbów, gmina Kamyk, gmina Kuźniczka, gmina Lipie, gmina Miedźno, gmina Opatów, gmina Panki, gmina Poczesna, gmina Popów, gmina Przystajń, gmina Rększowice, gmina Węglowice, ponadto częściowo: gmina Grabówka, gmina Mykanów i gmina Wrzosowa. Granica państwowa Rzeszy oddzieliła pozostałą część przedwojennego powiatu częstochowskiego, która wraz z Częstochową weszła w skład Generalnego Gubernatorstwa, przy czym do miasta Częstochowy okupanci przyłączyli wsie: Grabówka, Kawodrza Dolna, Kawodrza Górna, Kiedrzyn, Liszka Górna, Wielki Bór, Wierzchowisko, Wola Kiedrzyńska, Wyczerpy Dolne. W lutym 1940 dołączono jeszcze gminę Kamienica Polska. 21 maja 1941 nazwę powiatu zmieniono z polskiej Blachownia na niemiecką Blachstädt.

Powiat Blachownia był częścią rejencji opolskiej, która w tym czasie wchodziła w skład pruskiej prowincji Śląsk (od stycznia 1941 roku rejencja opolska podlegała nowej prowincji Górny Śląsk). Siedzibą władz powiatu zostały Ostrowy, które przed wojną były siedzibą gminy Dźbów. Landratura zajęła stylowy budynek dawnego sanatorium w Ostrowach przy ul. Bema (po wojnie szpital gruźliczy). Powiat obejmował 1193,3 km kw., co stanowiło 10,2% obszaru rejencji opolskiej.

Podział administracyjny

Początkowo zachowano polski podział administracyjny; Na przełomie 1940/41 powiat podzielono na dziewięć gmin zbiorowych (niem. Amtsbezirk):

• Alt Herby (z gminy Węglowice)
• Blachownia (z gminy Dźbów i południowo-zachodniej części gminy Grabówka)
• Kamienica Polska (z gmin Kamienica Polska, Poczesna, Rększowice i Wrzosowa)
• Kamyk (z gminy Dźbów, północno-zachodniej części gminy Grabówka i skrawka gminy Mykanów) – przejściowo pod nazwą gmina Czarny Las
• Klobucko (z gminy Opatów i zniesionego miasta Kłobuck)
• Krzepice (z gminy Kuźniczka i zniesionego miasta Krzepice; 1 kwietnia 1942 dołączono południowo-wschodnią część zniesionej gminy Lipie)
• Miedzno (z gmin Miedźno i Popów i skrawka gminy Mykanów)
• Panki (z gmin Panki i Przystajń)
• Parzymiechy (z północno-zachodniej części gminy Lipie – od 1 kwietnia 1942)

Przedstawicielem landrata w okręgu urzędowym był komisarz urzędowy (niem. Amtskommissar).

Zmiana nazw

Stempel urzędowy z 1941 roku – Kreis Blachstädt

Od 21 maja 1941 roku zmieniono oficjalną nazwę powiatu z Landkreis Blachownia na Landkreis Blachstädt, natomiast na pieczęciach urzędowych i w dokumentach używano nazwy: Kreis Blachstädt.

Ostrowy i Blachownia zostały połączone w jeden organizm o nazwie Blachstädt, zmieniono przy tym nazwę stacji kolejowej w Ostrowach na Blachstädt. Planowano również całkowitą germanizację szeregu słowiańskich nazw miejscowości wchodzących w skład powiatu, np.:

• Albertów: Albertshof,
• Dankowice Pierwsze: Dankendorf,
• Danków: Dankenbrück,
• Dąbrówka: Eichhof O.S.,
• Florianów: Lorichsfeld,
• Herby Polskie: Erbenwald,
• Janiki: Jahnsberg,
• Julianów: Juliendorf,
• Kamienica Polska: Hochsteinau,
• Kamyk: Kampendorf,
• Kłobuck: Klobstadt,
• Konieczki: Heuern,
• Krzepice: Krippitz O.S.,
• Lindów: Treulinden,
• Lipie: Lindenfelde,
• Miedźno: Mieden,
• Natolin: Deutschhain,
• Opatów: Krippitzfelde,
• Panki: Banndorf,
• Parzymiechy: Brachten,
• Podłęże Królewskie: Kronslohe,
• Rybno: Rübhof,
• Stanisławów: Stenzelshag,
• Stanki: Stangen,
• Starokrzepice: Altkrippitz,
• Szyszków: Schütthof,
• Wilkowiecko: Wolfseichen,
• Zajączki Pierwsze: Hasenbach,
• Zajączki Drugie: Hasenau,
• Zbrojewsko: Lanzenberg,
• Złochowice: Schlockendorf,
• Zwierzyniec Pierwszy: Wildgarten.

Władze

Funkcję landrata powiatu Blachownia pełnili:

• 1939-1940 Paul Hampel,
• 1940 Walter Sethe,
• 1940-1941 Paul Hampel,
• 1941-1943 Curt Becker,
• 1943-1945 Gerhard Werner.

Represje

Część mieszkańców powiatu wysiedlono do Generalnego Gubernatorstwa, a ich domy zostały przekazane niemieckim osadnikom (w niektórych miejscowościach jeszcze przed wojną zamieszkiwała ludność pochodzenia niemieckiego, np. koloniści niemieccy we wsiach Czarny Las i Natolin).

Wiosną 1940 roku aresztowano przedwojennych kierowników szkół w Blachowni, Dźbowie, Kamińsku, Konopiskach, Truskolasach, Wręczycy Wielkiej, w 1941 roku aresztowani zostali wszyscy ci polscy nauczyciele, którzy stawili się na zarządzoną przez landrata na 5 listopada konferencję pedagogiczną w siedzibie straży pożarnej w Kłobucku – część z nich wywieziono na roboty przymusowe na Dolny Śląsk, starszych zwolniono z aresztu i odesłano do domu. Później do obozów koncentracyjnych trafili kierownicy szkół w Aleksandrii, Hucie Starej B, Kamienicy Polskiej, Liszce Górnej, Ostrowach nad Okszą, Popowie, Przystajni.

Od 1940 roku Żydzi byli przesiedlani do getta w Częstochowie. W pierwszej połowie 1941 roku utworzono getta w Kłobucku i Krzepicach. W Parzymiechach i Szarlejce powstały obozy pracy przymusowej, do których przywieziono Żydów z Zagłębia Dąbrowskiego.

Nowy porządek

Polacy zamieszkali na tym terenie nie uzyskali niemieckiego obywatelstwa lecz status "poddanych Rzeszy" (niem. Schutzangehörige). Kierowane do nich zarządzenia publikowano w ukazującej się od 1942 roku polskojęzycznej gazecie pt. Dziennik ogłoszeń dla ludności polskiej powiatów: Bendsburg, Bielitz, Blachstädt, Ilkenau, Krenau, Saybusch, Sosnowitz i Warthenau ("Wychodzi w każdą środę i sobotę, cena 10 fenigów"). Polska młodzież z ukończeniem 14 roku życia była kierowana przez powiatowy Urząd Pracy (niem. Arbeitsamt) na roboty w głąb Niemiec lub do pracy na terenie powiatu, m.in. w Hucie Blachownia, która została przestawiona na produkcję zbrojeniową (bomby lotnicze) w kooperacji z firmą "Minerwa". W 1940 roku dla dzieci niemieckich osadników utworzono szkoły niemieckie. Natomiast w 1942 roku zostały zorganizowane dla Polaków szkoły nowego typu. Te placówki z polskim językiem nauczania, określane jako "Szkoły Polaków" (niem. Polenschule) miały w programie następujące przedmioty: religia, rachunki, język polski, higiena, przyroda, śpiew, ćwiczenia cielesne. Języka niemieckiego Polaków nie uczono.

Epilog

Powiat istniał do stycznia 1945 roku. Powołany 8 stycznia na stanowisko landrata Suermann nie zdążył objąć urzędu, ponieważ na teren powiatu wkroczyła Armia Czerwona. Po wyzwoleniu anulowano wszystkie zmiany administracyjne wprowadzone przez okupantów, przywracając stan sprzed wojny. Tereny Landkreis Blachstädt powróciły w skład powiatu częstochowskiego w województwie kieleckim.

Uwagi

• Zdarza się, także w opracowaniach dotyczących wydarzeń lat 1939-1945, że Blachownia w województwie śląskim (niem. Blachstädt) jest mylona z Blachownią Śląską w województwie opolskim (niem. Blechhammer) – ma na to wpływ fakt, że w omawianym okresie obydwie miejscowości należały do rejencji opolskiej.
• Zdarza się bezrefleksyjne przyjmowanie założenia, że Blachownia należała do rejencji katowickiej – przez analogię do okresu 1950-1975, gdy była w województwie katowickim. Ignorowanie faktu, że omawiane tereny należały do rejencji opolskiej może być narzędziem politycznej manipulacji lub niezamierzonych przekłamań w odniesieniu do zagadnień znacznie szerszych niż lokalna historia. Na przykład w 1986 roku autor pracy o ludności rodzimej i jej świadomości narodowej na Śląsku Opolskim stwierdził: "(...) na Śląsku Opolskim nastąpiło wyraźne zwiększenie się używania języka polskiego, przy czym zjawisko to, tylko pozornie zdumiewające, wykazywało w latach 1940-1945 stałą tendencję wzrostu" – powołując się m.in. na pismo prezydenta rejencji opolskiej do Gestapo z 1943 roku i nie biorąc pod uwagę powiększenia tej rejencji o tereny etnicznie polskich powiatów Blachownia (Landkreis Blachstädt) i Zawiercie (Landkreis Warthenau).

Bibliografia

• Gąska A., Gburek J., Soporek J., Oficjalne i tajne formy nauczania na terenie Krzepic w latach 1939-1945 (Zarys problemu), w: Głos Olesna, t. XIII, Olesno 1981
• Grządzielski Z., Straty personalne nauczycieli na ziemiach województwa częstochowskiego w latach 1939-1945, w: Rocznik Muzeum Okręgowego w Częstochowie. Historia, z. 2, Częstochowa 1989 ISSN 0239-6122
• Pietrzykowski J., Hitlerowcy w powiecie częstochowskim 1939–1945, Wydawnictwo "Śląsk", Katowice 1972
• Pietrzykowski J., Okupacja hitlerowska na ziemiach województwa częstochowskiego, w: Ziemia Częstochowska, tom XII. Województwo częstochowskie. Szkice monograficzne o rozwoju społeczno-gospodarczym, Częstochowa 1978
• Pietrzykowski J., Powiat częstochowski pod okupacją hitlerowską, w: Ziemia Częstochowska, tom X. Powiat częstochowski. Szkice monograficzne, Częstochowa 1974
• Powiat częstochowski poprzez wieki, w: Samorząd powiatu częstochowskiego 1998-2002, Wydawnictwo "Dom Książki" na zlec. Starostwa Powiatowego, Częstochowa 2002 ISBN 83-89108-23-2

Linki zewnętrzne

• Niemiecka mapa podziału powiatu na okręgi urzędowe
• Das Genealogische Orts-Verzeichnis: Blachstädt
• Migracje
• Parzymiechy w czasie okupacji
• Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874-1945: Landkreis Blachstädt