Porzeczka czarna

Porzeczka czarna (Ribes nigrum L.) – gatunek rośliny należący do rodziny agrestowatych (Grossulariaceae). Pochodzi z obszarów Europy i Azji o umiarkowanym klimacie. W Polsce występuje w stanie dzikim na całym niżu i w pasie wyżyn. Jest również pospolicie uprawiany. Inne nazwy: smrodina, smrodynia, smrodyńki.

Porzeczka czarna

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	Saxifraganae
Rząd	skalnicowce
Rodzina	agrestowate
Rodzaj	porzeczka
Gatunek	porzeczka czarna
Nazwa systematyczna
Ribes nigrum L. Sp. pl. 1:201. 1753

Pokrój krzewu w uprawie

Uprawiana prawdopodobnie już w 1400 roku, początkowo w Holandii i Danii, a później także w Anglii i Francji.

Morfologia

Pokrój

Krzew do 2 m wysokości. Liście, kwiaty i owoce pokryte są licznymi gruczołkami o specyficznym zapachu.

Łodyga

Młode gałązki owłosione.

Liście

Duże, dłoniaste, 3-5 klapowe, w nasadzie ucięte lub sercowate, nierówno podwójnie piłkowane, nagie, pod spodem żywiczne gruczołki wydzielające silny, charakterystyczny zapach, za młodu na nerwach owłosione.

Kwiaty

Obupłciowe, niepozorne, małe, zebrane w grona wielokwiatowe, na szypułkach dłuższych od podsadek. Dno kwiatowe głęboko miseczkowate, płatki czerwone, krótsze od działek, wzniesione, tak długie jak pręciki, których jest 5. Słupek jednokomorowy, dolny.

Owoce

Jagody, małe, czarne, słodkawe, z nieregularnymi gruczołkami.

• 
  Liście
• 
  Kwiat
• 
  Owoce

Biologia i ekologia

• Rozwój: Roślina wieloletnia, nanofanerofit. Kwitnie od kwietnia do maja, kwiaty równoczesne, zapylane przez błonkówki i muchówki.
• Siedlisko: nadrzeczne olszyny, wilgotne lasy.
• W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl/O/All. Alnetea glutinosae.
• Liczba chromosomów 2n= 16.

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta była w Polsce częściową ochroną gatunkową od 1957 roku na podstawie rozporządzeń wydawanych kolejno w latach: 1957, 1983, 1995, 2001, 2004 i 2012. Od 2014 roku nie podlega ochronie.

Zagrożenie dla dzikich populacji stanowi osuszanie podmokłych terenów, na których występuje, a także wykopywanie roślin i ich pozyskiwanie do celów leczniczych. W Polsce występuje we wszystkich parkach narodowych na niżu, również w licznych rezerwatach przyrody.

Zastosowanie

Kanapka z dżemem z czarnej porzeczki

• Roślina owocowa: na plantacjach daje cenne owoce nadające się do spożycia na świeżo i do przetworów: wina, galaretek, dżemów i soków. Nasiona są źródłem oleju o dużej zawartości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych szeregów n-3 i n-6.
• Roślina ozdobna: wyhodowane odmiany ozdobne uprawiane są w ogrodach i parkach.
• Roślina lecznicza: surowcem są liście i owoce. Mają właściwości przeciwzapalne, moczopędne i napotne. Leczy się nimi schorzenia dróg moczowych i pęcherza, nieżyty żołądka i jelit, często z innymi ziołami. Owoce zawierają duże ilości witamin, szczególnie C i PP, w przetworach korzystnie wpływają na procesy przemiany materii i zwiększają odporność organizmu. Owoce zawierają także dużą ilość argininy (117 mg/100 g), kwasu asparaginowego (204 mg/100 g) i glutaminowego (340 mg/100 g).

Choroby

• wirusowe: rewersja czarnej porzeczki, rozjaśnienie nerwów czarnej porzeczki, zielona cętkowana plamistość czarnej porzeczki
• wywołane przez lęgniowce i grzyby: amerykański mączniak agrestu, antraknoza liści porzeczek, biała plamistość liści porzeczek, gruzełek cynobrowy, huba porzeczki, opieńka miodowa, pierścieniowa zgnilizna podstawy pędu porzeczki, rdza porzeczki, rdza wejmutkowo-porzeczkowa.

Wartość odżywcza Porzeczka czarna (100 g)

Wartość energetyczna 213 kJ (51 kcal) Białka 1,3 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% Węglowodany 14,9 g szczegółowe informacje Przyswajalne 7,2 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,5% 5,5% 5,5% 5,5% M 5,5% 5,5% 5,5% 5,5% Cukry (jedno- i dwucukry) 7,2 g Jednocukry Glukoza 3,2 g Fruktoza 3,7 g Dwucukry Sacharoza 0,3 g Błonnik 7,8 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 31% 31% 37% 37% M 21% 21% 26% 26% Tłuszcze 0,2 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,03 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,01 g Wielonienasycone 0,1 g omega-3 0,03 g α-Linolenowy (ALA) 0,03 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% M 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% omega-6 0,07 g Linolowy (LA) 0,07 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% M 0,4% 0,4% 0,5% 0,5% Woda 82,7 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% M 2,2% 2,2% 2,2% 2,2%

Witaminy Witamina C 182,6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 243% 243% 243% 243% M 203% 203% 203% 203% Tiamina (B1) 0,062 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,6% 5,6% 5,6% 5,6% M 5,2% 5,2% 5,2% 5,2% Ryboflawina (B2) 0,032 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,9% 2,9% 2,9% 2,9% M 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% Niacyna (B3) 0,35 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% M 2,2% 2,2% 2,2% 2,2% Witamina B6 0,08 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,2% 6,2% 5,3% 5,3% M 6,2% 6,2% 4,7% 4,7% Foliany 0,016 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,0% 4,0% 4,0% 4,0% M 4,0% 4,0% 4,0% 4,0% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,014 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% M 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 1,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% M 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% Makroelementy Fosfor 58 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,3% 8,3% 8,3% 8,3% M 8,3% 8,3% 8,3% 8,3% Wapń 39 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,9% 3,9% 3,3% 3,3% M 3,9% 3,9% 3,9% 3,3% Magnez 20 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,5% 6,3% 6,3% 6,3% M 5,0% 4,8% 4,8% 4,8% Potas 336 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,1% 7,1% 7,1% 7,1% M 7,1% 7,1% 7,1% 7,1% Sód 2 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% M 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% Mikroelementy Jod 0,0015 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% M 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% Żelazo 1,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,7% 6,7% 15% 15% M 15% 15% 15% 15% Miedź 0,11 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 12% 12% 12% M 12% 12% 12% 12% Cynk 0,32 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,0% 4,0% 4,0% 4,0% M 2,9% 2,9% 2,9% 2,9% Mangan 0,73 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 41% 41% 41% 41% M 32% 32% 32% 32%

Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health