Ponory Dunaju
Ponor Dunaju (niem. Donauversinkung lub Donauversickerung) to początek podziemnej trasy przesiąkania wody z rzeki w Parku Przyrody Górnego Dunaju. Pomiędzy Immendingen i Möhringen, a także w pobliżu Fridingen (Tuttlingen) woda z Dunaju w różnych miejscach opada przez otwory krasowe w dnie rzeki. Główny lej krasowy znajduje się obok pola o nazwie Brühl, pomiędzy Immendingen i Möhringen.
Termin „tonięcie” jest dokładniejszy niż „przesączanie”, ponieważ zamiast po prostu przedostać się do gleby, woda Dunaju przepływa przez jaskinie do Aachtopf, gdzie wypływa jako źródło Radolfzeller Aach, dopływ Renu.
Hydrografia
edytujTonące wody Dunaju znikają w systemie wód krasowych dobrze uwarstwionej formacji wapiennej, warstwie ox2, Jury Białej i pojawiają się ponownie w poziomej warstwie wapienia, warstwie ki4, około dwunastu kilometrów dalej w Aachtopf[1]. Następnie wpadają jako Radolfzeller Aach do Jeziora Bodeńskiego w Radolfzell. W ten sposób część wód Dunaju wpływa również do Renu. To położenie geograficzne jest ciekawą cechą dużego europejskiego działu wodnego, który oddziela zlewnie Morza Północnego i Morza Czarnego.
Woda płynie przez różne małe lub bardzo małe pęknięcia i szczeliny; kras w tych miejscach jest najwyraźniej na wczesnym etapie rozwoju.[według kogo?] System jaskiń Aachtopf, czyli podziemnej odnogi Dunaju jest jednak prawdopodobnie już dobrze rozwinięty; Można to wywnioskować ze ścisłej korelacji temperatur wody w Dunaju i źródła Aachtopf, która lepiej odpowiada zachowaniu podziemnej rzeki niż układu rozgałęzionego[potrzebny przypis].
Historia
edytujPierwszy udokumentowany przypadek całkowitego zaniknięcia Dunaju w otworze datowany jest na rok 1874.[2] Od tego czasu liczba dni w roku, w które ma to miejsce, gwałtownie wzrosła. W latach 1884–1904 działo się to średnio 80 dni w roku. W 1922 r. zdarzało się to tylko przez 29 dni. W 1923 roku liczba ta wzrosła jednak do 148. W latach 1933–1937 średnia wynosiła 209; od 1938 do 1945 było to 270 dni. Najwięcej jak dotąd odnotowano w roku 1921, który wynosił 309 dni.
Związek między ponorem a źródłem z Aachtopf udowodniono w październiku 1877 roku. Geolog Adolf Knop z Technische Hochschule Karlsruhe wlał 10 kg fluoresceiny sodu, 20 ton soli i 1200 kg ropy łupkowej do Dunaju w dniu 9 października. Po 60 godzinach w Aachtopf odnaleziono wszystkie trzy substancje. Wodę w Aachtopf opisano jako „cudownie oświetloną zielenią” fluoresceiną i smakującą kreozotem[3][4].
Później zbadano połączenie poszczególnych zapadlisk. W 1908 r. eksperyment ze spuszczaniem wody we Fridingen w obecności przedstawicieli rządów Badenii i Wirtembergii potwierdził przypuszczenie profesora Endrista-Stuttgarta, że zapadlisko Fridingen nie tylko prowadzi do Aach, ale że duże ich ilości mogą być również sztucznie stworzone. O zdarzeniu poinformowała niemiecka gazeta w USA[5]. Około 1908 roku we Fridingen wykopano szyb, próbując dowiedzieć się, dokąd wpada woda z tego zapadliska[6].
W 1927 roku w Sądzie Najwyższym Rzeszy Niemieckiej toczyła się sprawa pomiędzy Wirtembergią i Prusami jako władcą prowincji Hohenzollernów z jednej strony, a krajem związkowym Badenią z drugiej, o rozstrzygnięcie palącego sporu wokół ilościowego uciekania wody przez ponory Dunaju, znanego jako sprawa ponoru Dunaju (niem. Donauversinkungsfall). Sąd wydał postanowienie tymczasowe i pozostawił ostateczne rozstrzygnięcie w kwestii porozumienia stron[7]. W styczniu 1937 r. „Donau-Aach-Gesetz” przekazał Ministrowi Rolnictwa Rzeszy władzę ws. decydowania o niezbędnych środkach i o tym, kto miał pokryć koszty[8]. Po drugiej wojnie światowej, w 1967 r., pomiędzy Immendingen i Möhringen zbudowano kanał, który doprowadza wodę do Tuttlingen w okresach niskiego poziomu wody.
Perspektywy
edytuj
W miarę rozwoju krasu nie można dokładnie przewidzieć lokalizacji przyszłych odcinków z ponorami. Podziemna rzeka Dunaj usuwa rocznie z systemu krasowego około 7000 ton wapna, czyli 2700 m³ objętości. Można sobie wyobrazić przyszłą ekspansję lub zapadnięcie się systemu podziemnego, co uwidoczniłoby się nad ziemią w postaci zapadlisk lub ponorów.
W dłuższej perspektywie dzisiejszy górny Dunaj zostanie prawdopodobnie w całości przekierowany do Radolfzeller Aach, a tym samym do Renu. Oznaczałoby to, że nowymi górnymi biegami Dunaju stałyby się inne, obecnie nieistotne dopływy. Dunaj doświadczył podobnego kaptażu w dalszej części rzeki, podczas zlodowacenia Würm, kiedy Feldberg-Dunaj został przejęty przez Wutach w wąwozie Wutach w pobliżu Blumberg.
Współrzędne
edytujWoda Dunaju wpada w ponory w Immendingen (47°55′45.78″N 8°45′26.07″E) i Fridingen↵(48°00′38.98″N 8°55′03.41″E) i pojawia się w Aachtopf (47°50′48″N 8°51′29″E). Wpada do Jeziora Bodeńskiego w Radolfzell (47,732714°N 8,941112°E). Ren wypływa z Jeziora Bodeńskiego (47,658797°N 8,858414°E) i kieruje się do Bazylei, gdzie skręca na północ (47,561006°N 7,589321°E).
Przypisy
edytuj- ↑ H. Binder: Höhlenführer Schwäbische Alb, H. Jantschke 7th ed, 2003; p. 260.
- ↑ Höhlenführer, p. 261.
- ↑ A. Knop: Über die hydrographischen Beziehungen zwischen der Donau und der Aachquelle im badischen Oberlande, in: Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geologie und Paläontologie, E Schwiezerbart, Stuttgart, 1878, pp. 350–363.
- ↑ H. Hötzl, Origin of the Danube-Aach system, „Environmental Geology”, 27 (2), s. 87–96, DOI: 10.1007/BF01061676.
- ↑ National Endowment for the Arts Humanities: Der Deutsche Correspondent. [volume (Baltimore, Md.) 1848-1918, October 09, 1908, Wochenausgabe, Image 3]. Chronicling America, 1908-10-09. s. 3. [dostęp 2020-05-17].
- ↑ Supreme Court of the German Empire. Decisions of the Supreme Court in Civil Matters. 116, Appendix p. 24.
- ↑ Donauversinkung Case. W: Matthias Herdegen: Encyclopedia of Disputes Installment 10. Elsevier, 1987-01-01, s. 137–138. DOI: 10.1016/B978-0-444-86241-9.50041-5. ISBN 978-0-444-86241-9. (ang.).
- ↑ Deutsches Reichsgesetzblatt. 1937.
