Wikipedia

Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego w Warszawie

monument przed Pałacem Prezydenckim (ul. Krakowskie Przedmieście, Warszawa, Polska; powst. 1832)

Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego – pomnik konny znajdujący się w Warszawie przy ul. Krakowskie Przedmieście przed Pałacem Prezydenckim.

Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego w Warszawie
Ilustracja
Monument przed Pałacem Prezydenckim
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Miejsce

ul. Krakowskie Przedmieście 46/48

Typ obiektu

pomnik konny

Styl architektoniczny

klasycyzm

Projektant

Bertel Thorvaldsen

Data odsłonięcia

3 maja 1923
23 lutego 1952
19 października 1965

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego”
Ziemia52°14′34,08″N 21°00′55,69″E/52,242800 21,015469
Multimedia w Wikimedia Commons
Pomnik konny Marka Aureliusza w Rzymie, na którym wzorował się Bertel Thorvaldsen
Defilada przy pomniku w dzień odsłonięcia monumentu 3 maja 1923

Pomnik przedstawia księcia Józefa Poniatowskiego siedzącego na koniu i trzymającego w prawym ręku miecz. Rzeźba dłuta Bertela Thorvaldsena była wzorowana na pomniku Marka Aureliusza na Kapitolu w Rzymie[1].

Historia

edytuj

Zbiórkę pieniędzy na pomnik rozpoczęto na początku 1814, kilka miesięcy po śmierci księcia w bitwie pod Lipskiem[2]. Zgodę na postawienie monumentu w Warszawie uzyskała u cara Aleksandra I Anna z Tyszkiewiczów Potocka[2]. Na czele Komitetu Budowy stanął Adam Jerzy Czartoryski[2].

Monument został zamówiony w 1818 u mieszkającego w Rzymie duńskiego rzeźbiarza Bertela Thorvaldsena[2]. Ostateczną umowę podpisano w lipcu 1820 podczas wizyty Thorvaldsena w Warszawie[2]. Pierwotną lokalizacją pomnika był plac Krasińskich, jednak podczas swojej wizyty w Warszawie w czerwcu 1829 car Mikołaj I zmienił ją na dziedziniec Pałacu Namiestnikowskiego przy Krakowskim Przedmieściu[2].

Z powodu wielu innych zleceń Thorvaldsen przystąpił do realizacji umowy dopiero w 1826, wykonując w Rzymie model rzeźby Poniatowskiego na koniu[2]. Z powodów technicznych i logistycznych (konieczność wyschnięcia obu figur oraz transport drogą morską z Livorno przez Helsingør do Gdańska, gdzie model dotarł w październiku 1828 i spędził zimę w związku ze spodziewanym pogorszeniem się warunków żeglugi na Wiśle)[3], został on zaprezentowany społeczeństwu dopiero w czerwcu 1829[2]. Model wystawiono w specjalnej szopie wzniesionej obok sal redutowych Teatru Narodowego na placu Krasińskich[4].

Projekt nie został dobrze przyjęty przez część opinii publicznej, wywołując długą i burzliwą dyskusję[5]. Zarzucano mu m.in. brak podobieństwa do Poniatowskiego[6], sztywność i statyczność; jednak największą krytykę wywołał antyczny kostium księcia[7]. Spodziewano się bowiem ujrzeć walecznego żołnierza w polskim stroju narodowym, tymczasem Thorvaldsen, w swojej artystycznej wizji Poniatowskiego jako bohatera otoczonego wieczną sławą, wykorzystał klasyczny wzór konnego pomnika Marka Aureliusza w Rzymie i przedstawił go jako półnagiego rzymskiego wodza[8]. Nie zgadzając się z romantycznymi poglądami Polaków, że monument powinien budzić uczucia i wspomnienia narodowe oraz być wyrazem prawdy historycznej, duński rzeźbiarz stwierdził, że nie lubi posyłać swoich dzieł do krajów, „gdzie nie ma poczucia sztuki”[9].

Przedstawiony przez Thorvaldsena projekt został jednak zrealizowany. Na podstawie modelu, w warszawskim zakładzie Klaudiusza i Emila Gregoire’ów przy ul. Długiej, w sierpniu 1830 rozpoczęto odlewanie pomnika[10]. Prace zostały przerwane przez wybuch powstania listopadowego[11]. Zostały ukończone w sierpniu 1832[2]. W 1834 zgoda władz rosyjskich na ustawienie pomnika przed Pałacem Namiestnikowskim została jednak cofnięta w związku z sankcjami po upadku powstania[12]. Komitet budowy pomnika planował ubieganie się w tej sytuacji o pozwolenie na jego ustawienie w Krakowie lub Jabłonnie[13]. Jednak w październiku 1834 car Mikołaj I nakazał przewiezienie rzeźby wraz z modelem gipsowym do Twierdzy Modlin, rozliczenie się przez komitet z Thorvaldsenem i Gregoirami oraz przeznaczenie pozostałych środków na cele dobroczynne (przekazano je na budowę cmentarza prawosławnego na Woli)[14].

Ponieważ przewiezienie ciężkiego monumentu do Modlina w całości było niemożliwe z powodu niedostatecznej wytrzymałości mostu i lodu na Wiśle, w 1836 został on rozebrany na części i przewieziony do twierdzy w 10 skrzyniach[14]. W 1840, na rozkaz komendanta Iwana Dehna, pomnik zmontowano ponownie z okazji inspekcji twierdzy przez cara Mikołaja I[15]. W czasie tej wizyty rosyjski monarcha podarował monument Iwanowi Paskiewiczowi[2]. Pomnik został wywieziony tymczasowo do Dęblina, a stamtąd w 1842 do pałacu Paskiewiczów w Homlu[16]. Został ustawiony na tarasie pałacu obok armat zdobytych w 1829 w czasie wojny rosyjsko-tureckiej[17]. Pozostawiony w Modlinie gipsowy model prawdopodobnie uległ zniszczeniu[17].

W miejscu przeznaczonym pierwotnie pod pomnik Poniatowskiego, w lipcu 1870, w obecności cara Aleksandra II, uroczyście odsłonięto pomnik Iwana Paskiewicza autorstwa Mikołaja Pimienowa i Aleksandra von Bocka[18]. Wybór miejsca miał dla społeczeństwa polskiego oczywistą wymowę[19]. Monument został rozebrany w 1917[18].

Osobny artykuł: Pomnik Iwana Paskiewicza w Warszawie.

Podejmowane w 1861, 1905 i 1917 próby odzyskania dzieła Thorvaldsena z Homla nie dały rezultatów[17].

Pomnik Poniatowskiego wrócił do Polski w marcu 1922, w ramach akcji rewindykacji zabytków i dzieł sztuki na mocy traktatu ryskiego[20]. Stanął tymczasowo na dziedzińcu Zamku Królewskiego[20]. Powołano Komitet Wzniesienia Pomnika ks. Poniatowskiego pod przewodnictwem premiera Antoniego Ponikowskiego[20]. W kwietniu 1922 wskazał on cztery miejsca, w których mógł stanąć monument: przed Pałacem Namiestnikowskim, przed kościołem Wizytek, na placu Saskim oraz w Alejach Ujazdowskich[21]. Ostatecznie 4,5-metrową[20] rzeźbę przeniesiono w 1923 na plac Saski. Ustawiono ją na cokole projektu Aleksandra Bojemskiego przed pałacem Saskim i Grobem Nieznanego Żołnierza[16]. Cokół został wykonany z płyt pochodzących z rozebranego pomnika Paskiewicza[16]. Uroczystość odsłonięcia pomnika 3 maja 1923 była powiązana z przyjazdem i mianowaniem Marszałkiem Polski Ferdinanda Focha[22]. Podczas uroczystości odsłonięcia pomnika grupa polskich wojskowych została odznaczona francuskimi orderami[23].

1 września 1940, w czasie uroczystości związanej z „pierwszą rocznicą rządów niemieckich”[24], pomnik został zasłonięty rusztowaniem z okolicznościową dekoracją[25]. Wzbudziło to obawy mieszkańców Warszawy, że stanowi to przygotowanie do usunięcia monumentu, który podzieli los pomnika Fryderyka Chopina[25] (został zniszczony przez Niemców 31 maja)[26]. 12 września na cokole umieszczono kartkę z napisem: Józiu, jeżeli chcesz uniknąć mego losu, podaj się za Volksdeutscha – Chopin[25].

W styczniu 1941 Niemcy nakazali komisarycznemu burmistrzowi Warszawy Julianowi Kulskiemu przestawienie pomnika w inne miejsce na terenie Warszawy. Do końca okresu okupacji to polecenie nie zostało jednak wykonane[27].

Monument został wysadzony w powietrze przez Niemców po powstaniu warszawskim, 16 grudnia 1944[16].

W kwietniu 1945, w ruinach fabryki Lilpop, Rau i Loewenstein, znaleziono fragmenty zniszczonego pomnika[28]. Pomimo sprzeciwu Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz prasy, w maju 1946 wysadzono w powietrze cokół monumentu[29]. Z uwagi na zbyt silny ładunek dynamitu, w okolicy wypadły szyby z okien, uszkodzeniu uległ także dach pobliskiego gmachu Zachęty[29].

Nowy odlew rzeźby, wykonany w latach 1948–1951 według modelu z Muzeum Thorvaldsena w Kopenhadze wykonanego przez Paula Lauritza Rasmussena, podarowało Warszawie Królestwo Danii[30]. Został odlany z przetopionych pozostałości po pomniku Wilhelma I ze Szczecina[31]. 23 lutego 1952 pomnik ustawiono przed Starą Pomarańczarnią w Łazienkach Królewskich[30], a w 1965 przeniesiono na dziedziniec pałacu Rady Ministrów (Prezydenckiego), gdzie od 19 października 1965 znajduje się do dziś[1]. Dwustopniowy cokół, zaprojektowany przez Zygmunta Stępińskiego, został obłożony sinostalowym piaskowcem ze Strzegomia[2].

Pozostałości oryginalnej rzeźby są eksponowane w parku Wolności przy Muzeum Powstania Warszawskiego[32].

Galeria

edytuj
  •  
    Monument Poniatowskiego na tarasie pałacu Paskiewicza w Homlu, 1918
  •  
    Pomnik Iwana Paskiewicza ustawiony w miejscu przeznaczonym na pomnik Poniatowskiego
  •  
    Pomnik księcia przed pałacem Saskim, 1928
  •  
    Monument na tle kolumnady pałacu, lata 20. XX wieku
  •  
    Pomnik podczas okupacji
  •  
    Niemcy zasłaniający pomnik przed uroczystościami „pierwszej rocznicy rządów niemieckich”, 30 sierpnia 1940
  •  
    Monument podczas powstania warszawskiego, sierpień 1944
  •  
    Fragment oryginalnego monumentu eksponowany w parku Wolności przy Muzeum Powstania Warszawskiego

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 64. ISBN 83-88973-59-2.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, s. 77. ISBN 83-7005-211-8.
  3. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 42.
  4. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 43.
  5. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 43–44.
  6. ↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 185.
  7. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 44.
  8. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 46–47.
  9. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 47.
  10. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 48.
  11. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 49.
  12. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 50.
  13. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 50–51.
  14. ↑ a b Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 51.
  15. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 51–52.
  16. ↑ a b c d Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 7 – Krakowskie Przedmieście. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 2001, s. 251. ISBN 83-88372-14-9.
  17. ↑ a b c Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 52.
  18. ↑ a b Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, s. 168. ISBN 83-7005-211-8.
  19. ↑ Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1991, s. 170. ISBN 83-900047-7-1.
  20. ↑ a b c d Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 55.
  21. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 61.
  22. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 664. ISBN 83-01-08836-2.
  23. ↑ Marszałek Foch w Polsce. „Kurier Warszawski”. Nr 121, s. 14, 3 maja 1923. 
  24. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 48. ISBN 978-83-07-03239-9.
  25. ↑ a b c Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 182. ISBN 978-83-240-10578. OCLC 938718461. (pol.).
  26. ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 157. ISBN 978-83-240-10578. OCLC 938718461. (pol.).
  27. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 65–66.
  28. ↑ Wola: lata odbudowy 1945-1948. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Warszawy. Oddział Wola, 1975, s. 24.
  29. ↑ a b Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Poniatowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 71.
  30. ↑ a b Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, s. 78. ISBN 83-7005-211-8.
  31. ↑ Encyklopedia Szczecina. T. II P-Ż. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, 2000, s. 151-154. ISBN 83-7241-089-5.
  32. ↑ Park Wolności pachnący hiacyntami. [w:] Muzeum Powstania Warszawskiego [on-line]. 1944.pl. [dostęp 2016-10-28].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Pomnik_księcia_Józefa_Poniatowskiego_w_Warszawie&oldid=75010351”