Pomnik Adama Mickiewicza w Śmiełowie
Pomnik Adama Mickiewicza w Śmiełowie – pomnik upamiętniający pobyt Adama Mickiewicza w Śmiełowie w roku 1831.
 Pomnik Adama Mickiewicza w Śmiełowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Projektant | |
| Data odsłonięcia |
maj 1970 r. |
Położenie na mapie gminy Żerków  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu jarocińskiego  | |
 52°06′23,4″N 17°34′30,7″E/52,106500 17,575200
| |
Opis
edytuj
Pomnik znajduje się w parku krajobrazowym w Śmiełowie, na prawym brzegu Starej Lutyni (dopływu Lutyni). Składa się z płaskiego postumentu i trzech ustawionych stopniowo granitowych bloków[1]. Do jednego z bloków przytwierdzony jest metalowy medalion z profilem Adama Mickiewicza. Pod medalionem widnieją wyryte daty urodzenia i śmierci poety: 1798-1855. Autorem projektu był poznański artysta, Jerzy Sobociński[2], który z kolei wzorował się na stojącym w tym miejscu do roku 1940 pierwszym pomniku wieszcza. Uroczystość odsłonięcia zrekonstruowanego monumentu miała miejsce w maju 1970 roku[3].
Historia
edytujIdea postawienia w Śmiełowie pomnika Adama Mickiewicza wiązała się z pobytem poety w miejscowości latem 1831 roku[4]. Śmiełów, z racji swojego przygranicznego położenia, stanowił wówczas ważny punkt przerzutowy dla ochotników i emisariuszy zmierzających z Wielkiego Księstwa Poznańskiego do ogarniętego powstaniem listopadowym Królestwa Polskiego. Jednym z nich był Adam Mickiewicz[4]. Z nieznanych bliżej powodów, będących później przedmiotem różnych spekulacji[5][6], Mickiewicz nie przekroczył granicy (lub przekroczył ją na krótko) i nie połączył się z powstańcami. Pozostał w Śmiełowie jeszcze przez kilka tygodni sierpnia i września 1831 r., a następnie, na wieść o upadku Warszawy, powrócił w głąb Wielkopolski[4].
Pierwszy pomnik (zniszczony)
edytujPobyt Mickiewicza w Śmiełowie był przez długie lata niechętnie wspominany, a nawet umyślnie tuszowany przez ówczesnych właścicieli Śmiełowa – rodzinę Gorzeńskich, a to ze względu na związane z tym kontrowersje[7][8][9] (romans Mickiewicza z zamężną siostrą Gorzeńskiej – Konstancją Łubieńską). Sytuacja zmieniła się dopiero po roku 1873, kiedy to właścicielem majątku został hr. Zygmunt Gorzeński. Hrabia zapoczątkował w Śmiełowie kult Mickiewicza[9] (m.in. poprzez odsłonięcie tablicy pamiątkowej w pałacu), rozwinięty następnie przez kolejnych właścicieli majątku śmiełowskiego – Józefa i Marię Chełkowskich[10]. Państwo Chełkowscy podjęli decyzję o wystawieniu w parku pomnika upamiętniającego pobyt poety w miejscowości.
Wybór lokalizacji pomnika wiązał się z tradycją mickiewiczowską, według której poeta miał w tym miejscu zasadzić wyrwany przez wichurę młody dąbek[11] (rósł on do roku 1922[12] lub 1924[11]). Na wieść o upadku Warszawy we wrześniu 1831 r., Mickiewicz, wskazując ów powalony na ziemię dąbek, nawiązał do losu Polski słowami:
Oto nasz obraz, ale jak w wielkim, tak i w małem nie traćmy nadziei. Ratujmy co się da i jak się da
Wydarzenie to upamiętnia tablica w pobliżu pomnika.
Pierwotnie budowę monumentu powierzono Marcinowi Rożkowi (autorowi pomnika Bolesława Chrobrego w Gnieźnie), jednak wybuch I wojny światowej, a następnie trudności finansowe stanęły na przeszkodzie realizacji projektu[13]. Do pomysłu powrócono w roku 1931, a więc w przypadającą wówczas setną rocznicę wizyty Mickiewicza w Śmiełowie. Akt erekcyjny skompletowano 2 lipca 1931 r.[14] W niszy fundamentu wmurowano kamień węgielny wraz z dokumentem i puszką monet będących aktualnie w obiegu. Treść dokumentu głosiła m.in.:
Działo się w ŚMIEŁOWIE roku Pańskiego 1931
W dniu 2-go lipca
Jego pobytu w Śmiełowie.
Wznosimy pomnik Adamowi MICKIEWICZOWI
W STULETNIĄ ROCZNICĘ
Ostatecznie projektantem medalionu został Władysław Marcinkowski[15]. Na bloku wyryto daty 1831-1931 oraz dedykację: WIESZCZOWI CHEŁKOWSCY. Całość składała się z 9 bloków piaskowca śląskiego, pochodzącego z tej samej góry, z której pozyskiwano materiał do dekoracji siedziby Reichstagu w Berlinie[12].
Uroczystość odsłonięcia monumentu miała miejsce w dniu 18 października 1931 r.[12] Według pierwotnych planów, aktu odsłonięcia miał dokonać zaprzyjaźniony z Chełkowskimi Ignacy Jan Paderewski[14] (odwiedził Śmiełów w 1924 r.), jednak zły stan zdrowia nie pozwolił 71-letniemu Paderewskiemu uczestniczyć w ceremonii. W tym dniu, pomimo niesprzyjającej aury, przybyło do malutkiego Śmiełowa trzy tysiące gości, m.in. prosto z Paryża Genowefa Hryniewiecka (prawnuczka Mickiewicza) oraz hr. Roger Raczyński[16] (wojewoda poznański), który dokonał odsłonięcia. Obchodom towarzyszyły przemówienia, muzyka, pieśni patriotyczne, złożenie kwiatów, deklamacje indywidualne i zbiorowe itp.
Pomnik Mickiewicza w Śmiełowie był wówczas jednym z czterech, jakie postawiono poecie w Wielkopolsce[10]. Przetrwał do roku 1940, kiedy to wysadzili go w powietrze hitlerowcy (z rozkazu niejakiego Felkera[17]). Jego pozostałości w postaci kamiennych bloków leżą porozrzucane w tym miejscu do dziś. Zachowały się fotografie pierwszego pomnika, eksponowane w Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie oraz publikowane w literaturze przedmiotu.
Nowy pomnik
edytuj
Współczesny monument pochodzi z 1970 roku. Projektantem medalionu był Jerzy Sobociński[2]. Na jednym z fragmentów pierwotnego, zniszczonego pomnika zamontowano w roku 1998 (tj. w 200. rocznicę urodzin wieszcza) tablicę upamiętniającą „dąb Mickiewicza”, zasadzony – wedle tradycji – przez niego samego[11].
Pomnik Adama Mickiewicza koło Śmiełowa
edytujW pobliżu Śmiełowa, przy drodze łączącej Śmiełów z Paruchowem, ok. 300 m za mostkiem nad Lutynią, znajduje się jeszcze jeden pomnik poświęcony Adamowi Mickiewiczowi. Ma on formę głazu z przymocowaną tablicą upamiętniającą 150. rocznicę pobytu poety na Ziemi Żerkowskiej (tablica ta dwukrotnie padała łupem złodziei). Autorem projektu był Wiesław Andrzej Oźmina. Uroczystość odsłonięcia miała miejsce w dniu 20 września 1981 r.[3]
Przypisy
edytuj- ↑ Piotr Maluśkiewicz, Wielkopolskim szlakiem Adama Mickiewicza, Poznań 1998, s. 33.
- ↑ a b Ewa Kostołowska, Miniatury śmiełowskie, 2009, s. 112.
- ↑ a b Paweł Anders, Nieznana Wielkopolska, 1992, s. 30.
- ↑ a b c Jarosław Maciejewski, Mickiewicza wielkopolskie drogi, Wydawnictwo Poznańskie, 1972.
- ↑ Jarosław Maciejewski, Mickiewicza wielkopolskie drogi, 1972, s. 163-170.
- ↑ Józefat Ostrowski, Mickiewicz w Wielkopolsce 1831/32, Lubiń 1932, s. 5.
- ↑ Jarosław Maciejewski, Mickiewicza wielkopolskie drogi, 1972, s. 179.
- ↑ Paweł Anders, Nieznana Wielkopolska, 1992, s. 28-29.
- ↑ a b Andrzej Kostołowski Śmiełów Mickiewiczowski. Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 33, - PDF [online], docplayer.pl [dostęp 2017-09-10].
- ↑ a b Ewa Kostołowska, Miniatury śmiełowskie, Jarocin 2009.
- ↑ a b c Paweł Anders, Nieznana Wielkopolska, 1992, s. 28.
- ↑ a b c Wspaniała uroczystość odsłonięcia pomnika Mickiewicza w Śmiełowie, „Gazeta Jarocińska” (85), 22 października 1931, s. 2.
- ↑ Ewa Kostołowska, Miniatury śmiełowskie, 2009, s. 109.
- ↑ a b Ewa Kostołowska, Miniatury śmiełowskie, 2009, s. 110.
- ↑ Ligia Wilkowa, Dzieło mistrza w jego rodzinnych stronach. Władysław Marcinkowski 1858-1947., Z cyklu "Zapiski jarocińskie", zeszyt 22, 1995, s. 14.
- ↑ Ewa Kostołowska, Miniatury śmiełowskie, 2009, s. 111.
- ↑ Ewa Kostołowska, Muzeum im. Adama Mickiewicza w Śmiełowie. Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu, Folder informacyjny, Żerków: Gmina Żerków, 2012, s. 50.