Wikipedia

Pocysterskie opactwo w Krzeszowie

Pocysterskie opactwo w Krzeszowie – kompleks najwyższej światowej klasy zabytków, którego początki sięgają XIII wieku. Opactwo nazywane „europejską perłą baroku” przynależy do diecezji legnickiej, wcześniej zamieszkane przez benedyktynów i cystersów. Znajduje się w Krzeszowie, w województwie dolnośląskim. W 2004 uznane za pomnik historii[2]. Część obiektów udostępniona jest dla zwiedzających. Na miejscu funkcjonują Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W części klasztornej znajduje się Opactwo Sióstr Benedyktynek, ekspatriowane w 1946 r. z klasztoru i kościoła pw. Wszystkich Świętych we Lwowie[3].

Pocysterskie opactwo w Krzeszowie
Zabytek: nr rej. A/1989/489[1] z 1959-02-20 20 lutego 1959(dts)
Ilustracja
Zabudowania klasztorne
Państwo

 Polska

Miejscowość

Krzeszów

Kościół

rzymskokatolicki

Rodzaj klasztoru

opactwo

Obiekty sakralne
Bazylika

Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Kościół

św. Józefa

Zabudowania klasztorne

Dom Opata, Klasztor Benedyktynek, Wielka Kalwaria Krzeszowska, Betlejem (Krzeszów), Kaplica św. Anny na Górze Świętej Anny

Fundator

Anna Przemyślidka

Styl

Barok

Data budowy

1242

Położenie na mapie gminy wiejskiej Kamienna Góra
Mapa konturowa gminy wiejskiej Kamienna Góra, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Pocysterskie opactwo w Krzeszowie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Pocysterskie opactwo w Krzeszowie”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Pocysterskie opactwo w Krzeszowie”
Położenie na mapie powiatu kamiennogórskiego
Mapa konturowa powiatu kamiennogórskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Pocysterskie opactwo w Krzeszowie”
Ziemia50°44′04″N 16°04′20″E/50,734444 16,072222
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Historia

edytuj
  •  
    Herb opactwa (tarcza)
  •  
    Dom opata i kościół Józefa
  •  
    Fasada bazyliki
  •  
    Kościół św. Józefa
  •  
    Budynek bramny

W roku 1242 Anna Przemyślidka, wdowa po Henryku II Pobożnym założyła w Krzeszowie parafię benedyktyńską i sprowadziła benedyktynów z Opatovic we wschodnich Czechach[4]. Z niewiadomych przyczyn benedyktyni opuścili Krzeszów w roku 1289. Bolko I Surowy ustanowił w 1292 nową fundację dla cystersów, nadając im 14 wsi i miasto Lubawka. Sprowadził mnichów z Henrykowa.

Podczas wojen husyckich w latach 1414–1426 klasztor został spustoszony, jednak w następnych latach odzyskał świetność. Wśród kolejnych przełożonych klasztoru szczególnie zasłużył się 43. opat, Innocenty Fritsch, kierujący opactwem w latach 1727–1734. Za jego czasów powstał obecny, wspaniały kościół klasztorny. Na początku swoich rządów uporządkował on również sprawy klasztornych majątków ziemskich, czego widocznym do dziś śladem są licznie rozsiane po Kotlinie Krzeszowskiej kamienie graniczne wykonane wg tego samego wzorca: w płytkiej wnęce infuła i pastorał – symbole władzy opackiej, u góry litery I A G – monogram Innocentego Fritscha (Innocentius Abbas Grissoviensis) i u dołu rok – 1727[5].

Gdy Śląsk został w 1741 roku zdobyty przez Prusy, nastąpiła jego stopniowa sekularyzacja, natomiast kościół klasztorny został przemianowany na parafialny. Ze względu na zły stan gotyckiej części claustrum podjęto decyzję o jego częściowej rozbiórce, a pozostałe skrzydło przeznaczono na szkołę i mieszkania. Dom gościnny stał się siedzibą nadleśnictwa. W wyniku pożaru w 1913 r. spłonął hełm północnej wieży, jego odbudowę rozpoczęto dopiero 3 sierpnia 1930 r., rekonstrukcję ukończono 12 lipca 1931 r.[6] Na pamiątkę tego wydarzenia od 2022 roku (109. rocznica pożaru) odbywa się Bieg na Wieżę. W biegu uczestniczą strażacy z OSP Krzeszów przebrani w mundury z epoki[7][8]. W roku 1919 opustoszały klasztor został przejęty przez wysiedlonych z Pragi benedyktynów z klasztoru Emaus, wśród których był Nikolaus von Lutterotti, który opracował dotychczasowe dzieje klasztoru i osób z nim związanych. Papież Pius XI podniósł konwent w 1924 roku do rangi opactwa, dzięki czemu zyskał na znaczeniu jako punkt odnowy duchowej.

3 września[potrzebny przypis] 1940 prawie cały klasztor przejęły władze III Rzeszy, w związku z czym większość benedyktynów została zmuszona do jego opuszczenia[9]. Część z nich powołano do wojska, czternastu zginęło na wojnie[potrzebny przypis]. W klasztorze urządzono tymczasowy ośrodek pobytu, najpierw, jeszcze w 1940 r. dla przesiedlanych z Rumunii Niemców karpackich z Bukowiny[9], od 5 października 1941 był w nim obóz dla Żydów śląskich przed ich wywiezieniem do obozu Theresienstadt[potrzebny przypis], w roku 1943 ośrodek dla reemigrantów wracających z Lotaryngii, natomiast zimą 1944–1945 dla niemieckich przesiedleńców z Węgier[9]. Pod koniec wojny w klasztorze ukryto duże archiwalia z Wrocławia oraz zbiory Biblioteki Pruskiej z Berlina. Ocalałe zbiory zostały przejęte przez władze polskie i zdeponowane w Bibliotece Jagiellońskiej. W 1946 wysiedlono pozostałych jeszcze niemieckich benedyktynów, poza ich przeorem Nikolausem von Lutterottim, który mieszkał w Krzeszowie do lat 50. XX w., a klasztor objęły w 1946 ss. benedyktynki ze Lwowa[10]. Po wojnie techniczny stan klasztoru pogarszał się, co spowodowało ciągnące się latami remonty, nie dające trwałej poprawy. Kompleksowy remont całego zespołu przeprowadzono po 1997 roku[11].

Cały kompleks składa się z: kościoła klasztornego, klasztoru, ogrodu, kościoła bractwa św. Józefa, domu gościnnego opata oraz budynków pomocniczych. Pierwszy powstał romański kościół, który został wzniesiony w końcu XIII wieku i poświęcony w roku 1292, gdy przybyli do niego pierwsi zakonnicy. Obecny barokowy kościół projektowali architekci z kręgu Kiliana Ignaca Dientzenhofera w latach 1728–1735. Fasadę o dwóch wieżach projektował Ferdynand Maksymilian Brokoff.

Opaci cysterscy

edytuj
  1. Teodoryk 1292–1298[12]
  2. Henryk I 1298–1303[13]
  3. Mikołaj I 1303–1310[14]
  4. Wilhelm 1310–1312[15]
  5. Henryk II Camerarius 1312–1332
  6. Mikołaj II 1332–1352
  7. Hellwig, 1352-1357[16]
  8. Henryk III von Probsthain 1357–1359[17]
  9. Mikołaj III Kestner 1360–1374
  10. Henryk IV von Probsthain[18] 1374–1383
  11. Jan I Karaluch 1383–1387[19]
  12. Piotr I Appenrode, z Jauer 1387–1394
  13. Mikołaj IV von Liegnitz 1395–1399[20]
  14. Henryk V 1399–1401
  15. Mikołaj V Goldberg 1401–1429
  16. Paweł Körnichen 1429–1431[21]
  17. Michał I 1431–1436
  18. Jan II 1436–1440
  19. Michał II 1440–1460[22]
  20. Mikołaj VI von Liebau 1460–1490
  21. Jan III von Hayn 1490–1506
  22. Tomasz Koch 1506–1516
  23. Franciszek Büthner 1517–1533
  24. Michał III Lorenz 1533–1542
  25. Jan IV Ilgner-Walowitz 1542–1544
  26. Jan V Kellner 1544–1554
  27. Benedykt I Bartsch 1554–1556
  28. Antoni Neukirch 1556–1558
  29. Jan VI Tharlan (Cressavicus)[23] 1558–1567
  30. Kacper I Hauser 1567–1571
  31. Krzysztof Scholtz 1571–1574
  32. Mikołaj VII Ruperti[24] 1574–1576
  33. Kacper II Ebert 1576–1609
  34. Jerzy I Henning 1609–1611
  35. Tomasz Haller 1611–1616
  36. Marcin Clavei 1616–1620
  37. Jerzy II Henning 1621–1622
  38. Adam Wolfgang 1622–1632
  39. Walenty Rüling 1632–1653
  40. Andrzej Michaelis 1653–1660
  41. Bernard Rosa 1660–1696
  42. Dominik Geyer 1696–1726
  43. Innocenty Fritsch 1727–1734
  44. Benedykt II Seidel 1734–1763
  45. Malachiasz Schönwiese 1763–1767
  46. Placyd Mundfering 1768–1787
  47. Piotr II Keylich 1787–1797[25]
  48. Jan VII Langer 1797–1800
  49. Ildefons Reuschel 1800–1810[26][27]

Galeria

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  2. ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 r. w sprawie uznania za pomnik historii [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-25] (pol.).
  3. ↑ Rafał Bijak, Przeniesienie Opactwa Mniszek Benedyktynek pw. Wszystkich Świętych we Lwowie do Krzeszowa w połowie lat 40. XX wieku, „Krzeszów benedyktyński 75. rocznica przybycia Opactwa Mniszek Benedyktynek pw. Wszystkich Świętych ze Lwowa do Krzeszowa”, 2021 [dostęp 2023-07-27].
  4. ↑ Stanisław Rybandt. 0 pobycie benedektynów słowiańskich w Oleśnicy. „Sobótka. Śląski Kwartalnik Historyczny”. 4 (XXV), s. 665–677, 1970. Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. 
  5. ↑ Witold Komorowski. Wędrówki krzeszowskich kamieni granicznych. „Na Szlaku. Magazyn turystyczno-krajoznawczy”. R. XXXVIII (e-213 (409)), s. 3-8, lipiec 2024. Oddział Wrocławski PTTK. ISSN 1230-9931. 
  6. ↑ Krystian Michalik, Przewodnik opowiada: Historia kołem się toczy, w: Krzeszowska Pani nr 2 (51) – Marzec / Kwiecień 2017, s. 26.
  7. ↑ Marcin Jaksoń, Pierwszy raz na wieżę [online], powiatowa.info, 22 października 2022 [dostęp 2023-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-24] (pol.).
  8. ↑ II Bieg na wieżę krzeszowskiej Bazyliki – w 110. rocznicę pożaru. opactwo.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-24)].
  9. ↑ a b c Dobrzyniecki 2022, s. 12.
  10. ↑ Dobrzyniecki 2022, s. 12–13.
  11. ↑ Dziedzictwo architektoniczne. Restauracje. oficyna.pwr.edu.pl.
  12. ↑ Opat założyciel zm. 3 lutego 1298
  13. ↑ Opat zmarł w czwartym roku panowania, data nieznana
  14. ↑ Opat zrezygnował w 1310 po sześciu latach sprawowania urzędu, żył jako przeor do 1315
  15. ↑ Opat zm. 1312 w drugim roku panowania
  16. ↑ Opat zrezygnował w 1357, zmarł około 1362
  17. ↑ Opat zmarł po trzyletnim panowaniu
  18. ↑ Opat pochodził ze Świdnicy
  19. ↑ Opat zrezygnował 1387, zmarł po 1399
  20. ↑ Opat prawdopodobnie zmarł 1403
  21. ↑ Opat zmarł 1432
  22. ↑ Opat zm. 1462
  23. ↑ Krzeszowski
  24. ↑ Opat pochodził z Kulmbach
  25. ↑ Opat zmarł 1798
  26. ↑ Opat zmarł 1823
  27. ↑ Opaci cysterscy w latach 1292–1810. [dostęp 2024-04-17].
  28. ↑ Rzeźby autorstwa Ferdynanda Maksymiliana Brokoffa

Bibliografia

edytuj
  • Baldwin Ziętara,Obraz Matki Bożej Łaskawej w Krzeszowie, [w:] H. Dziurla i K. Bobowski, Krzeszów uświęcony łaską, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997 r., s. 9–12 ISBN 83-229-1275-7.
  • Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2017-12-07].
  • Strona fundacji EUROPEJSKA PERŁA BAROKU oraz Parafii pw. Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie – www.opactwo.eu
  • Dobrzyniecki A., 2022: Pasje kolekcjonerskie i badawcze o. Nikolausa von Lutterottiego OSB (1892–1955) W: Dobrzyniecki A., Kurbiel J.: Święte obrazki. Pasje kolekcjonerskie i badawcze o. Nikolausa von Lutterottiego OSB (1892–1955). Muzeum Narodowe we Wrocławiu, stron 63.
  • Łużyniecka E., Średniowieczny klasztor cysterski w Krzeszowie na podstawie ostatnich badań architektonicznych, „Czasopismo Techniczne. Architektura” 2011, R. 108, z. 23, 7-A, s. 441–460
  • Kapałczyński W., Prace remontowo-konserwatorskie w okresie powojennym. Stan obecny zabytków zespołu w Krzeszowie, [w:] H. Dziurla, K. Bobowski (red.), Krzeszów uświęcony łaską, Wydawnictwo UWr, Wrocław 1997, s. 360–375.
  • Provinzial-Konservator der Kunstdenkmäler Niederschlesien zu Breslau, Archiwum Państwowe we Wrocławiu, nr 252, nr 250 – Kościół klasztorny w Krzeszowie
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Pocysterskie_opactwo_w_Krzeszowie&oldid=75412657”