Pleszczotka górska

Pleszczotka górska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	pleszczotka
Gatunek	pleszczotka górska
	Nazwa systematyczna
	Biscutella laevigata L.; Mant. Pl. 2: 225 (1771)
Synonimy
	Biscutella laevigata subsp. vulgaris Gaudin; Biscutella valentina var. laevigata (L.) J.Grau & Klingenberg; Crucifera biscutella E.H.L.Krause; Thlaspidium laevigatum (L.) Medik.;
	Biscutella laevigata subsp. vulgaris Gaudin; Biscutella valentina var. laevigata (L.) J.Grau & Klingenberg; Crucifera biscutella E.H.L.Krause; Thlaspidium laevigatum (L.) Medik.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pleszczotka górska, pleszczotka gładkołuszczynkowa^[4], dawniej również pod nazwą tarczyk lub tarczyk podwójny^[5] (Biscutella laevigata L.) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych. Występuje w środkowej i południowej Europie^[3], głównie w górach^[6]. Swym zasięgiem obejmuje tereny górskie od Portugalii i Hiszpanii, aż po Karpaty i Bałkany, sięgając w górach 3000 m n.p.m.^[5] W Polsce występuje głównie w Tatrach Zachodnich, poza tym na pojedynczych tylko stanowiskach na Wyżynie Śląskiej i Wyżynie Olkuskiej^[7] (hałdy galmanowe w Bolesławiu)^[8], w Zagorzycach koło Pińczowa^[9] oraz na Dolnym Śląsku w okolicach Wrocławia i Oławy (stanowiska wymarłe^[9])^[8].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, rozgałęziona, o wysokości 15–30 cm^[10].
Korzeń: Długi (sięgający czasem 2 m) palowy, częściowo zdrewniały, z rozległymi bocznymi rozgałęzieniami, łatwo penetruje szczeliny w twardym, kamienistym podłożu^[5].
Liście: Liście odziomkowe całobrzegie lub ząbkowane, o podłużnym kształcie zwężające się w ogonek. Liście łodygowe również podłużne, ale bezogonkowe, zaokrąglonymi nasadami obejmujące łodygę. Są szczeciniasto owłosione^[10]^[7].
Kwiaty: O 4 żółtych płatkach korony, mających długość 4–7 mm. Naprzemiennie z nimi występują 4 żółtozielone działki kielicha, krótsze od płatków. Pojedynczy słupek z szyjką i pałeczkowatym znamieniem, kilka pręcików^[7].
Owoc: Wykrojona na obu końcach i spłaszczona łuszczyna, przypominająca kształtem leżącą ósemkę. Ma większą szerokość, niż długość^[8].

Morfologia
Kwiaty
Owoce

Biologia i ekologia

Rozwój: bylina. Kwitnie od czerwca do sierpnia^[8]. Jest ściśle obcopylna, zapylana głównie przez muchówki i motyle. Nasiona łatwo kiełkują^[5].
Siedlisko: skały, piargi, murawy. Roślina górska. W Tatrach występuje od regla dolnego do piętra alpejskiego (od wysokości 880 do 2123 m n.p.m.)^[5], wyłącznie na podłożu wapiennym (roślina wapieniolubna). Koło Pińczowa rośnie w płatach murawy kserotermicznej na rumoszu skały wapiennej^[5]. Wykazuje cechy metalofitu fakultatywnego^[8]. W Bolesławiu rośnie na hałdach galmanowych i galenowych. Stanowisko „Dołki” w okolicach Piekar Śląskich na Górnym Śląsku ma charakter antropogeniczny, jest ono efektem świadomej introdukcji gatunku na hałdy odpadów popłuczkowych z procesu wzbogacania rud cynku i ołowiu, podjętej w 2010 r.^[5]
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Seslerietea variae^[11].
Pleszczotka górska jest jednym z trzech gatunków roślin, na których żeruje gąsienica motyla bielinek bryonie (pozostałe to tobołki polne i gęsiówka Hallera)^[12].

Zmienność

W obrębie gatunku wyróżnia się 8 podgatunków^[3]:

Biscutella laevigata subsp. laevigata – podgatunek nominatywny
Biscutella laevigata subsp. australis Raffaelli & Baldoin
Biscutella laevigata subsp. austriaca (Jord.) Mach.-Laur.
Biscutella laevigata subsp. kerneri Mach.-Laur.
Biscutella laevigata subsp. prinzerae Raffaelli & Baldoin
Biscutella laevigata subsp. raffaelliana Galasso & Banfi
Biscutella laevigata subsp. varia (Dumort.) Rouy & Foucaud
Biscutella laevigata subsp. woycickii M.Wierzb., Pielich. & Wasowicz – podgatunek Wóycickiego, opisany w 2020 z okolic Bolesławia, wprowadzony na stanowisko zastępcze także w Tarnowskich Górach^[9].

Zagrożenia i ochrona

Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski w grupie gatunków narażonych na wyginięcie na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania (kategoria zagrożenia [V])^[13].

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Biscutella laevigata L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-02-01] .
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g AdamA. Rostański AdamA., GrażynaG. Szarek-Łukaszewska GrażynaG., MonikaM. Jędrzejczyk-Korycińska MonikaM., Pleszczotka górska (Biscutella laevigata L.) – opis gatunku, „Buckler mustard (Biscutella laevigata L.) an extraordinary plant on ordinary mine heaps near Olkusz”, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 95–98, ISBN 978-83-62975-44-0 [dostęp 2024-02-01] .
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN) [online] [dostęp 2010-10-27] .
↑ ^a ^b ^c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy, Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003, ISBN 83-7073-385-9 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e TeofilT. Gołębiowski TeofilT., Rośliny gór i pogórzy, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1990, s. 71, ISBN 83-217-2710-7 .
↑ ^a ^b ^c AdamA. Rostański AdamA., MonikaM. Jędrzejczyk-Korycińska MonikaM., Pleszczotka górska poza górami (rejon śląsko-krakowski), [w:] Harmonogram oraz streszczenia wystąpień V Seminarium Sekcji Taksonomii Roślin Polskiego Towarzystwa Botanicznego „W poszukiwaniu dowodów mikroewolucji...” Będzin, 27-30.06.2023 r., pbsociety.org.pl, 2023, s. 7–8 [dostęp 2024-02-01] .
↑ ^a ^b WładysławW. Szafer WładysławW., StanisławS. Kulczyński StanisławS., Rośliny polskie, Warszawa: PWN, 1953 .
↑ WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 128, ISBN 83-01-14439-4 .
↑ Bielinek bryonie (strona zarchiwizowana) [online] [dostęp 2007-10-12] [zarchiwizowane z adresu 2007-10-12] .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 15, ISBN 83-89648-38-5 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).

[powo-3] Biscutella laevigata L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-02-01] .

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[argsmj-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g AdamA. Rostański AdamA., GrażynaG. Szarek-Łukaszewska GrażynaG., MonikaM. Jędrzejczyk-Korycińska MonikaM., Pleszczotka górska (Biscutella laevigata L.) – opis gatunku, „Buckler mustard (Biscutella laevigata L.) an extraordinary plant on ordinary mine heaps near Olkusz”, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 95–98, ISBN 978-83-62975-44-0 [dostęp 2024-02-01] .

[grin-6] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [online] [dostęp 2010-10-27] .

[kt-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy, Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003, ISBN 83-7073-385-9 .

[rg-8] TeofilT. Gołębiowski TeofilT., Rośliny gór i pogórzy, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1990, s. 71, ISBN 83-217-2710-7 .

[rost-9] AdamA. Rostański AdamA., MonikaM. Jędrzejczyk-Korycińska MonikaM., Pleszczotka górska poza górami (rejon śląsko-krakowski), [w:] Harmonogram oraz streszczenia wystąpień V Seminarium Sekcji Taksonomii Roślin Polskiego Towarzystwa Botanicznego „W poszukiwaniu dowodów mikroewolucji...” Będzin, 27-30.06.2023 r., pbsociety.org.pl, 2023, s. 7–8 [dostęp 2024-02-01] .

[szaf-10] WładysławW. Szafer WładysławW., StanisławS. Kulczyński StanisławS., Rośliny polskie, Warszawa: PWN, 1953 .

[mat-11] WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 128, ISBN 83-01-14439-4 .

[bie-12] Bielinek bryonie (strona zarchiwizowana) [online] [dostęp 2007-10-12] [zarchiwizowane z adresu 2007-10-12] .

[mirek-13] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 15, ISBN 83-89648-38-5 .

[4]

[5]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[1]

[2]

[10]

[11]

[12]

[13]