Zbrodnia Zgierska
Zbrodnia Zgierska – publiczna egzekucja 100 Polaków (96 mężczyzn i 4 kobiet) przeprowadzona przez Niemców 20 marca 1942 roku na Placu Stodół w Zgierzu[1], największa na obszarze „Kraju Warty”.
 Zbiorowa mogiła 100 rozstrzelanych Polaków w lasach w okolicy miejscowości Lućmierz-Las | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data |
20 marca 1942 |
| Liczba zabitych |
100 |
| Typ ataku |
egzekucja |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
 51°51′18″N 19°24′22″E/51,855000 19,406111
| |
Historia
edytujMord był odwetem za zastrzelenie 6 marca 1942 r. dwóch gestapowców przez sierżanta WP Józefa Mierzyńskiego ze Zgierza w trakcie ujawniania przez niego miejsca ukrycia broni. Pomimo że Niemcy znali sprawcę, celem sterroryzowania narodu polskiego zastosowali zbiorową odpowiedzialność.
Na egzekucję hitlerowcy spędzili około 6 tysięcy mieszkańców Zgierza i okolicy, spośród których wybrano losowo 100 mężczyzn jako zakładników odpowiadających życiem za niezakłócony jej przebieg.
Ofiary przewieziono przede wszystkim z więzienia policyjnego – ale nieoficjalnie było to również więzienie do dyspozycji pobliskiego Gestapo (przy al. K. Anstadta) – przy ul. Sterlinga 16 w Łodzi oraz z więzienia na Radogoszczu w Łodzi. Kobiety przywieziono z więzienia kobiecego przy ul. Gdańskiej 13 w Łodzi, w tym żonę Józefa Mierzyńskiego – Joannę.
Na rozstrzelanie szli w siedmiu grupach (sześć grup po piętnaście osób), ostatnia liczyła dziewięć osób, setnym był inwalida zastrzelony w miejscu pochowania.
Wśród rozstrzelanych osób znaleźli się między innymi:
- Władysław Dzierżyński (ur. 1881) – profesor dr medycyny (neurolog, psychiatra), ordynator oddz. neurologicznego szpitala im. I. Mościckiego w Łodzi (1930–1939), pułkownik Wojska Polskiego w stanie spoczynku;
- Kazimierz Józef Kowalski (ur. 1902) – przedwojenny prezes Stronnictwa Narodowego;
- Jan Kacper Nowicki (ur. 27 grudnia 1901 w Pabianicach), szef Biura Informacji i Propagandy Okręgu Łódzkiego AK.
Ciała ofiar zostały zakopane na terenie lasu lućmierskiego w masowej mogile, którą dzień wcześniej wykopali więźniowie Radogoszcza w Łodzi. Oni też zostali użyci do zakopania zwłok.
Niedługo po wojnie została przeprowadzona ekshumacja ciał ofiar, o której zachowały się szczątkowe informacje, w wyniku której okazało się, że w nieustalonym czasie zostały one spalone. Odkryte szczątki pochowano w miejscu, gdzie obecnie znajduje się krzyż i pomnik. W czerwcu 2012 r. archeologowie z Instytutu Archeologicznego Uniwersytetu Łódzkiego przeprowadzili wstępne poszukiwania pierwotnej mogiły[2].
Upamiętnienie
edytuj.jpg)
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Miejsce |
Plac Stu Straconych w Zgierzu |
| Projektant | |
| Fundator |
społeczeństwo miasta Zgierza |
| Data budowy | |
| Data odsłonięcia | |
Las Lućmierski
edytujMiejsce pochówku ofiar egzekucji w lesie upamiętnia aranżacja plastyczna, natomiast przy pobliskiej szosie ze Zgierza do Ozorkowa (fragment drogi krajowej 91), stoi niewielki obelisk wskazujący to miejsce (obok tablica informacyjna z drogą dojścia do mogiły)[3].
Zgierz
edytujPierwszy – drewniany – pomnik na miejscu egzekucji powstał w 1945 roku. W latach 50. zastąpił go betonowy w kształcie iglicy. Monument dłuta łódzkiego rzeźbiarza – Antoniego Biłasa został odsłonięty 28 września 1969 roku.
Z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Zgierza 8 stycznia 1999 r. powołany został Społeczny Komitet Renowacji Pomnika Stu Straconych, którego zadaniem było odnowienie zniszczonego przez czynniki atmosferyczne monumentu. Prace, które rozpoczęto w 1999 r. (roboty remontowe pomnika), zakończono w 2002 r. (zagospodarowanie Placu Stu Straconych). 22 października 2008 roku Społeczny Komitet Renowacji Pomnika Stu Straconych zakończył działalność[4].
Lista rozstrzelanych
edytujAkta Gestapo w Łodzi, znajdujące się w zespole Tajnej Policji Państwowej – Oddział w Łodzi, przechowywane obecnie w archiwum łódzkiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej dostarczyły nowych informacji o liście rozstrzelanych w Zgierzu. Pozwoliły one zweryfikować część nazwisk, dopisać dodatkowe, uzupełnić brakujące imiona czy daty urodzenia w stosunku do wcześniej sporządzonego wykazu nazwisk pomordowanych[1].
Proces
edytujW lipcu 1946 r. doszło m.in. do procesu jednego z nadzorców więzienia przy ob. ul. S. Sterlinga 16 w Łodzi, volksdeutscha – Reinholda Fraszke, oskarżonego wg publikacji prasowej m.in. o to, że „eskortował grupę 100 osób przewożonych w marcu 1942 r. z więzienia przy ul. Sterlinga do Zgierza, gdzie zostali przez Niemców rozstrzelani”. Został skazany na karę śmierci. Wyrok prawdopodobnie został wykonany[5].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Krzysztof Lesiakowski: Lista rozstrzelanych w Zgierzu 20 III 1942 r. w świetle akt gestapo. 2002-03-20. [dostęp 2017-03-24].
- ↑ Dziś za jednego Niemca śmierć poniesie 50 Polaków. Materiały konferencji popularno-naukowej w Zgierzu, 20 marca 2012 roku; Łódź 2013, s. 124, IPN-Łódź, ISBN 978-83-63695-08-8.
- ↑ Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939–1956. Pod red. Olgierda Ławrynowicza i Joanny Żelazko. Wyd. IPN–Łódź, Łódź 2015.
- ↑ Pomnik Stu Straconych. Miasto Zgierz. [dostęp 2019-09-29].
- ↑ Kara śmierci za zdradę narodu. Echa egzekucji 100 Polaków w Zgierzu; [w:] „Kurier Poranny”, 13.07.1946, nr 191, s. 8.
Bibliografia
edytuj- Władysław Lubnaer, Masowy mord niemiecki w Zgierzu. Za 2 gestapowców zamordowano bestialsko 100 Polaków; [w:] „Ilustrowany Kurier Polski”, 8 VII 1946, nr 182, ss. 6 i 7.
- Egzekucja 100 Polaków 20 III 1942 r. w Zgierzu, Materiały sesji popularno-naukowej z 20 III 1982 r. w Zgierzu. Łódź 1982.
- Tamże, Zbigniew Piechota, Egzekucja 100 Polaków w Zgierzu 20 marca 1942 r,. w świetle materiałów Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi, ss. 22 – 48.
- Tamże, Wykaz 92 osób zamordowanych w egzekucji zgierskiej 20 III 1942, ss. 39-48 (pierwsza opublikowana lista rozstrzelanych).
- W 60 rocznicę zbrodni zgierskiej 20 III 1942 r. Łódź-Zgierz 2002.
- Anna Gronczewska, Za dwóch zabitych gestapowców zamordowali w Zgierzu stu Polaków; [w:] „Co tydzień historia” (dod. do „Polska. Dziennik Łódzki”), 16 III 2017, ss. 2-3.