Perkowicze (rejon drohiczyński)
Perkowicze, dawniej Pirkowicze[2] (biał. Пярковічы, Piarkowiczy; ros. Перковичи, Pierkowiczi) – wieś na Białorusi, w rejonie drohiczyńskim obwodu brzeskiego, około 8 km na zachód od Drohiczyna[3].
 Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej z 1805 r. (początkowo greckokatolicka, obecnie prawosławna) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet | |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 1631 |
| Kod pocztowy |
225831 |
| Tablice rejestracyjne |
1 |
Położenie na mapie obwodu brzeskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
 52°10′39″N 25°02′19″E/52,177500 25,038611
| |
.jpg)
Znajdują tu się parafialna cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia Matki Bożej[4] oraz stacja kolejowa Drohiczyn, położona na linii Homel – Łuniniec – Żabinka.
Historia
edytujPierwsza znana dziś wzmianka o wsi pochodzi z 1494 roku[3]. W XV wieku Perkowicze należały do rodziny Turów[3]. Później należały do Wojtkowiczów, co potwierdził m.in. król Zygmunt Stary w przywileju dla Matwieja Wojtkowicza z 1538 roku. W 1596 roku majątek kupił biskup Cyryl Terlecki[5], który wzniósł tu „dwór z drewna starego, okazały i warowny”. Został on zniszczony w dużym stopniu w czasie wojen kozackich lub szwedzkich[3]. Perkowicze były wtedy wsią cerkiewną w posiadaniu Terleckich. W I połowie XVIII wieku należały do Orzeszków herbu Korab. Honorata Orzeczko (1742–1785), wychodząc w 1766 (albo 1756 roku[6][5]) roku za Zenona Wysłoucha (1727–1805) herbu Odyniec, podkomorzego brzeskiego i posła na Sejm Czteroletni, wniosła majątek do domu Wysłouchów. Perkowicze należały do tej rodziny aż do 1939 roku[6]. Po Zenonie majątek dziedziczył jego syn Wiktor (1767–1840), po nim prawdopodobnie Feliks Wysłouch, dowódca guberni wileńskiej w czasie powstania styczniowego. Po nim – (prawdopodobnie jego bratanek) Antoni Izydor Wysłouch[7] (1864–1940), poseł na Sejm w dwudziestoleciu międzywojennym i jego żona, Seweryna Wysłouch z domu Skarżyńska h. Bończa (1869–1918), pisarka i poetka. Antoni i Seweryna byli – wraz z ich synem, Stanisławem (1901–1991) – ostatnimi właścicielami Perkowicz[5].
Przed rozbiorami Perkowicze leżały w powiecie brzeskim[8] województwa brzeskolitewskiego Rzeczypospolitej. Po III rozbiorze Polski w 1795 roku znalazły się na terenie guberni słonimskiej (1796), litewskiej (1797–1801), a później grodzieńskiej (1801–1915) Imperium Rosyjskiego. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Perkowicze wróciły do Polski, należały do gminy Woławel powiatu drohiczyńskiego województwa poleskiego, od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[9].
Cyryl Terlecki ufundował unicką cerkiew pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Perkowiczach, w której został następnie pochowany w 1607 roku. Był to budynek drewniany na podmurówce, z krużgankiem. Posiadał dwie niewysokie wieże i kopułę nad prezbiterium. Były tam trzy ołtarze, bogato zdobione, wrota cerkiewne, rzeźby i inne cenne wyposażenie. W czasie XVII-wiecznych wojen cerkiew była grabiona i niszczała. Zenon Wysłouch ufundował nową cerkiew w 1770 roku. Wiktor dokończył budowę i ozdobił cerkiew. Do nowej cerkwi uroczyście przeniesiono szczątki biskupa Terleckiego i członków jego rodziny. Tu też został pochowany w 1805 roku Zenon Wysłouch, a wcześniej jego żona Honorata z Orzeszków. Tu też spoczął Wiktor i jego dwie żony. Według ustnych przekazów, szczątki zostały w 1939 roku wyrzucone, a krypta zamurowana. Dziś w cerkwi, która się zachowała, nie ma śladu ani po Terleckich, ani po Wysłouchach[3].
Dwór
edytujZenon Wysłouch tuż przed swoją śmiercią wybudował nowy dwór, budowę ukończył jego syn, Wiktor.
Był to budynek w stylu klasycystycznym, na planie szerokiego prostokąta. Część środkowa frontu była zaakcentowana pilastrami i zwieńczona trójkątnym szczytem. Na czterokolumnowym portyku był wsparty obszerny balkon. Środkowa część elewacji tylnej była zaznaczona trójściennym ryzalitem, do którego przylegał również czterokolumnowy portyk z balkonem. Dach był czterospadowy pokryty gontem. W końcu XIX wieku zdarzył się nieszczęśliwy wypadek: osoba podjeżdżająca powozem pod portyk uderzyła w filar głową i zabiła się. Pod wrażeniem tego incydentu właściciel postanowił zlikwidować portyki, od frontu wybudowano drewniany ganek–werandę, od ogrodu – taras. W 1906 roku w czasie remontu dachu wymieniono gont na blachę cynkową. Ozdobiono również szczyt ganku: teraz był renesansowy z napisem: „Certa pro iustitia AD 1906”. Budynek był ozdobiony skromnymi gzymsami: międzykondygnacyjnym i podokiennymi.
W domu było 17 pomieszczeń w układzie dwu- i trzytraktowym.
W pobliżu dworu znajdował się zabytkowy, drewniany, podpiwniczony, piętrowy lamus. W górnej kondygnacji otaczał go balkon i kolumnada wspierająca dach. Oprócz pomieszczeń gospodarczych, mieściły się w nim pokoje gościnne. Dalej w parku stała zabytkowa wędzarnia w kształcie piętrowej wieży, nakryta wysokim, gontowym dachem. Ściany zdobiła bogata dekoracja z rzeźbionego drzewa.
Dwór otaczał piękny park widokowy z cennym starodrzewem. Od strony frontu dworu aleja prowadziła do cerkwi, a od strony ogrodowej – do malowniczego układu sadzawki, kanału, altany na wyspie i ogrodu.
Park dworski miał powierzchnię 16 ha. Były tu alejki, gazony, kwietniki, altany utworzone przez drzewa. Alejki urozmaicały ozdobne mostki. Cenne starodrzewy obejmowały m.in. białodrzew, lipy, klony, graby, kasztany i świerki.
W czasie I wojny światowej dwór bardzo ucierpiał, spalone zostały wszystkie budynki gospodarcze, w parku wycięto wiele drzew. W 1920 roku zerwano dach, wyrwano okna i drzwi z futrynami. W 1939 i 1940 roku całe wyposażenie dworu zostało rozgrabione lub spalone, zostały jedynie ogołocone mury, ale budynek zachował się[10].
Po II wojnie światowej plan zabudowy zmieniono, dobudowując do dworu nowe skrzydła na potrzeby istniejącej tam szkoły-sanatorium. Oryginalny układ wodny nie funkcjonuje, zachowana część parku (3,5 ha) jest zdziczała. Teren parku zajmują brzydkie, prowizoryczne budowle o niewiadomym przeznaczeniu. W latach 2003–2008 szkoła przeprowadziła remontu obiektu, znacznie zmieniając jego wygląd[3][5][9][11].
W drugiej połowie XIX wieku częstym gościem bywała tu sąsiadka Eliza Orzeszkowa.
Przypisy
edytuj- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
- ↑ Pirkowicze [online], dworypogranicza.pl [dostęp 2024-05-09].
- ↑ a b c d e f Anna Ostrowska: Pirkowicze na stronie Radzima.org. [dostęp 2015-08-14].
- ↑ Православный приход храма Успения Пресвятой Богородицы в д. Перковичи. pravbrest.by. [dostęp 2021-01-26]. (ros.).
- ↑ a b c d Перковичи, усадьба Вислоухов. W: Анатолий Тарасович Федорук: Старинные усадьбы Берестейщины. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2004, s. 309–314. ISBN 985-11-0305-5. [dostęp 2015-08-14]. (ros.).
- ↑ a b Pirkowicze, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 115–119, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Redaktor Portalu: Antoni Izydor Wysłouch – Profesor z Perkowicz. „Echa Polesia. Kwartalnik Polaków na Polesiu”, 2024-04-14. [dostęp 2024-06-02].
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 108.
- ↑ a b Перковичи na stronie Atlas Białorusi. [dostęp 2015-08-14]. (ros.).
- ↑ Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1993, s. 408. ISBN 5-85700-078-5. [dostęp 2015-08-14]. (biał.).
- ↑ Пярковічы, Pierkowicze, Перковичи. W: Леанід Міхайлавіч Несцярчук: Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны. Mińsk: БЕЛТА, 2002, s. 111–113. ISBN 985-6302-37-4. [dostęp 2015-08-14]. (biał.).