Wikipedia

Pierwsze Prezydium

najwyższy organ zarządzający w Kościele Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich

Pierwsze Prezydium – najwyższy organ zarządzający w wyznaniach zaliczanych do ruchu świętych w dniach ostatnich[1][2][3].

Russell M. Nelson, prezydent Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich od 2018, jeden z członków Pierwszego Prezydium tej wspólnoty religijnej

Pochodzenie i ewolucja organu

edytuj

Ukształtowało się już w początkach mormońskiej historii. W praktyce prekursorem prezydium jako gremium były odpowiednio stanowiska pierwszego i drugiego starszego, utworzone w dniu zorganizowania Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (6 kwietnia 1830)[4]. Zapowiedziane w objawieniu, które mormoński przywódca miał otrzymać w listopadzie 1831[5], zostało ostatecznie utworzone w pełnym składzie w marcu 1832[6][7][5].

Struktura organizacyjna Pierwszego Prezydium była przedmiotem objawienia[a][8][9][10][11], które Joseph Smith miał otrzymać w 1835[4], zapisanego ostatecznie w rozdziale 107. Nauk i Przymierzy[12]. Niektórzy przywódcy Kościoła, w tym sam Smith, powoływali również dodatkowych doradców[13]. Niektórzy z członków Pierwszego Prezydium nigdy nie wchodzili w skład Kworum Dwunastu Apostołów[14].

W Kościele Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich

edytuj

We współczesnym Kościele Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich Pierwsze Prezydium jest uznawane za bezpośredniego sukcesora podobnego ciała powołanego niegdyś przez Chrystusa[15]. W pierwotnym składzie Pierwszego Prezydium mieli się znaleźć apostołowie Piotr, Jakub i Jan. Pogląd ten opiera się na mormońskiej interpretacji niektórych ustępów ewangelicznych[16].

Wszyscy członkowie Pierwszego Prezydium są wyświęceni w kapłaństwie Melchizedeka[17], jednym z dwóch typów kapłaństwa powszechnie występujących w Kościele[18]. Jako apostołowie są wybierani pod natchnieniem przez urzędującego proroka (prezydenta). Dzierżą również wszystkie klucze kapłaństwa[19][20]. Zgodnie z doktryną Kościoła mężczyźni zasiadający w Pierwszym Prezydium najczęściej uznawani są za proroków, widzących i objawicieli, podobnie jak członkowie Kworum Dwunastu Apostołów[21]. Nie są przy tym uznawani za nieomylnych[22][23][24]. Jako najwyższkworum kapłańskiemu wspólnoty przysługuje im tytuł przewodniczących wyższych kapłanów[25][26].

W strukturze organizacyjnej tej wspólnoty religijnej znajduje się przed Kworum Dwunastu Apostołów oraz Prezydium Siedemdziesięciu[27]. Składa się z prezydenta Kościoła oraz jego dwóch doradców[28], niemal zawsze będących także apostołami[29]. Stanowi najwyższe gremium czy też radę istniejącą w tej wspólnocie religijnej[19][30]. Ze względu na swą centralną pozycję w hierarchii Kościoła bywa porównywane do urzędu papieża w Kościele katolickim[31].

Rolą wchodzących doń mężczyzn jest bycie szczególnymi świadkami Jezusa Chrystusa[32]. By wypełnić swoje podstawowe zadanie, jego członkowie zazwyczaj intensywnie podróżują po świecie. Każdorazowo śmierć proroka (prezydenta) Kościoła powoduje automatyczne rozwiązanie Pierwszego Prezydium[33][34], natomiast jego dotychczasowi członkowie powracają na swoje wcześniejsze miejsca w Kworum Dwunastu Apostołów[35][34]. Odtworzone zostaje, czasem w zmienionym składzie osobowym, po wyborze i wyświęceniu oraz ustanowieniu[b][36] nowego przywódcy. Zakres jego zadań i obowiązków jest bardzo szeroki, obejmując w zasadzie wszystkie aspekty ogólnoświatowej działalności Kościoła[34], w tym pracę misjonarską oraz budowę świątyń[17]. Zarezerwowana dlań jest również interpretacja mormońskiej doktryny[37]. Wybór Pierwszego Prezydium jest wyłączną prerogatywą prezydenta, który nie jest związany jakimkolwiek precedensem czy wcześniejszymi ustaleniami[38].

Pierwsze Prezydium nie stanowi jednocześnie grupy mężczyzn o równym sobie statusie i uprawnieniach[16]. Całość władzy spoczywa w rękach prezydenta Kościoła, któremu z kolei podlegają doradcy[16][39]. Dodatkowo, zgodnie z tradycją, pierwszy doradca ma pierwszeństwo przed drugim[16]. Pod nieobecność prezydenta (proroka) doradcy przewodniczą spotkaniom rad zarządzających Kościołem, jak również konferencjom kościelnym[16]. Jeżeli prorok jest niezdolny do wykonywania swoich obowiązków ze względu na problemy zdrowotne, mogą przejąć jego obowiązki[40], działając w takim przypadku w ścisłej współpracy z Kworum Dwunastu Apostołów[41]. I w tym przypadku wszakże prezydent Kościoła pozostaje osobą z ostateczną mocą decyzyjną[14].

Członkowie Pierwszego Prezydium zazwyczaj spotykają się przynajmniej raz w tygodniu[14]. Odbywają również cotygodniowe spotkania z Kworum Dwunastu Apostołów[14] w świątyni w Salt Lake City[17]. W pierwszy czwartek każdego miesiąca[17] spotykają się także ze wszystkimi przedstawicielami wyższych władz kościelnych[14], przekazując im wówczas informacje o wszelkich istotnych zmianach i innych zagadnieniach związanych z funkcjonowaniem Kościoła[14]. Proces decyzyjny w Pierwszym Prezydium opiera się na zasadzie jednomyślności[42].

Od 2018 Pierwsze Prezydium Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich tworzą kolejno prezydent Kościoła Russell M. Nelson, Dallin H. Oaks (pierwszy doradca) oraz Henry B. Eyring (drugi doradca)[43].

W Społeczności Chrystusa

edytuj

Jako integralna część historii mormonizmu organ ten stanowi część struktury różnych organizmów religijnych wywodzących swój rodowód od Josepha Smitha. Występuje zatem w Społeczności Chrystusa[44][45], do 2001 znanej jako Zreorganizowany Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich[46][47]. Jest to największa denominacja w łonie całego ruchu świętych w dniach ostatnich po omówionym powyżej Kościele Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich[48].

W tej wspólnocie w skład Pierwszego Prezydium wchodzą kolejno Stephen M. Veazey (prezydent, od 2005)[49], Scott Murphy (doradca, od 2013)[50] oraz Stassi Cramm (doradczyni, jednocześnie posługująca jako przewodnicząca biskupka)[51]. Obecność kobiet w najwyższym gremium kapłańskim Społeczności Chrystusa sięga 2007[52][53].

W Kościele Jezusa Chrystusa

edytuj

W Kościele Jezusa Chrystusa, relatywnie niewielkiej wspólnocie, której członków nazywa się niekiedy bikertonitami[54] organ ten funkcjonuje jako Kworum Trzech. Pierwotnie stanowił w niej gremium odrębne od Kworum Dwunastu Apostołów, w harmonii z wzorcem administracyjnym powielanym w wielu innych denominacjach mormońskich. Budziło to jednak kontrowersje i wątpliwości, głównie dlatego, że zwiększało liczbę apostołów do piętnastu. Z biegiem czasu zatem Kworum Trzech zintegrowano z kworum macierzystym, grupującym wyświęconych apostołów. Co za tym idzie, stanowisko prezydenta Kościoła stało się tożsame z funkcją przewodniczącego Kworum Dwunastu Apostołów.

Współcześnie Kworum Trzech Kościoła Jezusa Chrystusa wybierane jest dorocznie przez konferencję generalną Kościoła. Składa się z prezydenta oraz dwóch doradców, żaden z nich jednak indywidualnie nie jest uznawany za proroka[55]. Tworzą je Joel Gehly (prezydent), Peter Scolaro (pierwszy doradca) oraz Frank J. Natoli Jr. (drugi doradca)[56].

W kościołach założonych przez Sidneya Rigdona

edytuj

Sidney Rigdon był jedną z najistotniejszych postaci we wczesnej historii świętych w dniach ostatnich. Posługiwał jako doradca w Pierwszym Prezydium, natomiast po śmierci Josepha Smitha próbował bezskutecznie przejąć kontrolę nad Kościołem[57]. Ekskomunikowany przez Brighama Younga, ostatecznie stał za utworzeniem dwóch odrębnych kościołów.

Pierwszy z nich początkowo występował pod nazwą Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Później powrócił do określania się jako Kościół Chrystusa, pragnąc nawiązać w ten sposób do samych korzeni organizacji powołanej przez Smitha[58]. Zaprzestał on jakiejkolwiek aktywności w 1847. Pierwsze Prezydium zachowało w grupie tej swą nadrzędną pozycję, władzę dzieliło wszakże z tak zwaną wielką radą, złożoną z siedemdziesięciu trzech osób[59].

W innych denominacjach ruchu świętych w dniach ostatnich

edytuj

Zapoczątkowany przez Josepha Smitha ruch świętych w dniach ostatnich cechuje niezwykle daleko posunięta fragmentaryzacja. Jak wskazano w literaturze, częściowo wynika to z tego, że rozmaite odłamy odwołują się w swej teologii i praktyce do różnych okresów religijnej aktywności Smitha[60]. Innym źródłem głębokich podziałów wśród świętych w dniach ostatnich jest stosunek do poligamii, czyli do nakazu zawierania małżeństw pluralistycznych[61][62]. Fragmentaryzacja szerszej tradycji, obecna we wszystkich jej odłamach, w tym wśród tak zwanych mormońskich fundamentalistów[63], powoduje, iż trudno jest wymienić wszystkie wspólnoty, w których funkcjonuje Pierwsze Prezydium. Jest ich niemniej znacznie więcej niż te opisane powyżej. Występuje chociażby w Przywróconym Kościele Jezusa Chrystusa założonym przez Eugene'a O. Waltona[64], Kościele Chrystusa - Społeczności Świętych w Dniach Ostatnich[65], Prawdziwym i Żywym Kościele Jezusa Chrystusa w Dniach Końca[66], czy wreszcie w Przywróconym Kościele Jezusa Chrystusa założonym przez Stanleya M. Kinga[67].

Nie we wszystkich kościołach przy tym Pierwsze Prezydium przyjmuje tę samą, zwyczajową formę. W Domu Aaronowym, wspólnocie założonej w 1943 w EskDale w stanie Utah[68], odpowiedzialność za sprawy doczesne i duchowe w organizacji spoczywa na barkach dwóch osób, prezydenta-głównego wyższego kapłana oraz pierwszego wyższego kapłana. Im z kolei podlega urząd drugiego wyższego kapłana. Istnieje możliwość powołania kilku bądź nawet kilkunastu drugich wyższych kapłanów[69]. W Szkole Proroków, założonej przez Roberta C. Crossfielda w Boise w stanie Idaho (1982)[70] kościołem kieruje prorok wspomagany przez sześciu doradców[71].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ W mormonizmie objawienie jest pojęciem bardzo pojemnym i wielopoziomowym. Jak wyjaśnił członek Kworum Dwunastu Apostołów Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich i specjalista w zakresie mormońskiej doktryny starszy Bruce R. McConkie, każdy prawy, pobożny i posłuszny człowiek ma prawo do osobistych objawień od Boga. Joseph Fielding McConkie dodał, że otrzymywanie osobistych objawień stanowi duchowe prawo każdego świętego w dniach ostatnich. Argumentował dodatkowo, że zabieganie o takowe objawienia jest obowiązkiem wiernego. Osobiste objawienia należy wyraźnie odróżnić od objawień dla Kościoła, które może otrzymywać wyłącznie urzędujący prezydent. W tym konkretnym przypadku mowa jest o drugim typie objawień.
  2. ↑ Rozróżnienie między wyświęceniem na konkretny urząd w kapłaństwie a ustanowieniem do związanej z nim funkcji administracyjnej nie wykształciło się w mormońskiej myśli aż do końca XIX stulecia. Za życia Josepha Smitha powszechnie używanym terminem było jedynie wyświęcenie.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, First Presidency, [w:] Gospel Topics [online], churchofjesuschrist.org [dostęp 2021-02-20] (ang.).
  2. ↑ Bruce R. McConkie, Mormon Doctrine, Salt Lake City: Bookcraft, 1958, s. 262.
  3. ↑ Crapo 1987 ↓, s. 469.
  4. ↑ a b Lawrence R. Flake: Prophets and Apostles of the Last Dispensation. Provo, UT: Religious Studies Center, Brigham Young University, 2001, s. 3-6. ISBN 1-5734-5797-3.
  5. ↑ a b The Joseph Smith Papers: First Presidency. [w:] Glossary [on-line]. josephsmithpapers.org. [dostęp 2021-02-21]. (ang.).
  6. ↑ The Joseph Smith Papers, Counselors in Church Presidency Selected, [w:] Events [online], josephsmithpapers.org [dostęp 2021-02-21] (ang.).
  7. ↑ Quinn 1994 ↓, s. 41.
  8. ↑ Dallin H. Oaks: Revelation. [w:] Speeches [on-line]. byu.edu, 1981-09-29. [dostęp 2022-09-18]. (ang.).
  9. ↑ Revelation, [w:] Camille Fronk Olson i inni, LDS Beliefs: A Doctrinal Reference [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2011, lokalizacja 3736, ISBN 1-60908-059-9.
  10. ↑ Bruce R. McConkie: Mormon Doctrine. Salt Lake City: Bookcraft, 1966, s. 108.
  11. ↑ Millet 2014 ↓, s. 11.
  12. ↑ Quinn 1994 ↓, s. 45.
  13. ↑ Davis Bitton, Thomas G. Alexander: Historical Dictionary of Mormonism Third Edition Historical Dictionaries of Religions, Philosophies, and Movements, No. 89. Lanham, Maryland • Toronto • Plymouth, UK: The Scarecrow Press, Inc., 2008, s. 78-79. ISBN 978-0-8108-6251-7.
  14. ↑ a b c d e f Daniel H. Ludlow (red.): Encyclopedia of Mormonism. New York: Macmillan Publishing, 1992, s. 513. ISBN 978-0-02-904040-9.
  15. ↑ Apostle, [w:] Camille Fronk Olson i inni, LDS Beliefs: A Doctrinal Reference [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2011, lokalizacja 415, ISBN 1-60908-059-9.
  16. ↑ a b c d e Daniel H. Ludlow (red.): Encyclopedia of Mormonism. New York: Macmillan Publishing, 1992, s. 512. ISBN 978-0-02-904040-9.
  17. ↑ a b c d N. Eldon Tanner: The Administration of the Church. [w:] General Conference [on-line]. churchofjesuschrist.org, 1979. [dostęp 2021-02-21]. (ang.).
  18. ↑ 4.0 Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 147, ISBN 978-1-56085-401-2.
  19. ↑ a b Bruce R. McConkie: Mormon Doctrine. Salt Lake City: Bookcraft, 1958, s. 263.
  20. ↑ The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints: First Presidency. [w:] Guide to the Scriptures [on-line]. churchofjesuschrist.org. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
  21. ↑ Daniel H. Ludlow (red.): Encyclopedia of Mormonism. New York: Macmillan Publishing, 1992, s. 327. ISBN 978-0-02-904040-9.
  22. ↑ Boyce 2015 ↓, s. xxviii.
  23. ↑ Boyce 2015 ↓, s. xxvi.
  24. ↑ First Presidency of the Church, [w:] Hoyt W. Brewster, Jr., Doctrine & Covenants Encyclopedia Revised Edition [e-book], Salt Lake City: Deseret Book Company, 2012, lokalizacja 1999, ISBN 978-1-60907-141-7.
  25. ↑ Apostle, [w:] Camille Fronk Olson i inni, LDS Beliefs: A Doctrinal Reference [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2011, lokalizacja 411, ISBN 1-60908-059-9.
  26. ↑ Apostle, [w:] Camille Fronk Olson i inni, LDS Beliefs: A Doctrinal Reference [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2011, lokalizacja 413, ISBN 1-60908-059-9.
  27. ↑ 4.0 Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 148, ISBN 978-1-56085-401-2.
  28. ↑ J. Gordon Melton: Encyclopedia of American Religions, 8th Edition. Detroit: Gale Cengage, 2009, s. 645. ISBN 978-1-4144-1039-5.
  29. ↑ First Presidency of the Church, [w:] Hoyt W. Brewster, Jr., Doctrine & Covenants Encyclopedia Revised Edition [e-book], Salt Lake City: Deseret Book Company, 2012, lokalizacja 1998, ISBN 978-1-60907-141-7.
  30. ↑ Boyce 2015 ↓, s. xix.
  31. ↑ J. Gordon Melton: Encyclopedia of American Religions, 8th Edition. Detroit: Gale Cengage, 2009, s. 639. ISBN 978-1-4144-1039-5.
  32. ↑ Boyce 2015 ↓, s. xiii.
  33. ↑ First Presidency of the Church, [w:] Hoyt W. Brewster, Jr., Doctrine & Covenants Encyclopedia Revised Edition [e-book], Salt Lake City: Deseret Book Company, 2012, lokalizacja 1995, ISBN 978-1-60907-141-7.
  34. ↑ a b c Succession in the Presidency of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, [w:] The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints [online], churchofjesuschrist.org [dostęp 2021-02-21] (ang.).
  35. ↑ Davis Bitton, Thomas G. Alexander: Historical Dictionary of Mormonism Third Edition Historical Dictionaries of Religions, Philosophies, and Movements, No. 89. Lanham, Maryland • Toronto • Plymouth, UK: The Scarecrow Press, Inc., 2008, s. 78. ISBN 978-0-8108-6251-7.
  36. ↑ Chapter 15 "Who Shall Lead the Church?", [w:] Glen M. Leonard, Nauvoo: A Place of Peace, a People of Promise [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2002, lokalizacja 9739, ISBN 978-1-57008-746-2.
  37. ↑ Eric Johnson: First Presidency Definition. [w:] A – Z: A Simple Introduction to Terms Used by Latter-day Saints [on-line]. mrm.org. [dostęp 2021-02-25]. (ang.).
  38. ↑ Heath i Heath 1987 ↓, s. 54-5.
  39. ↑ Boyce 2015 ↓, s. xviii-xix.
  40. ↑ Daniel H. Ludlow (red.): Encyclopedia of Mormonism. New York: Macmillan Publishing, 1992, s. 512-3. ISBN 978-0-02-904040-9.
  41. ↑ Russell M. Nelson: Sustaining the Prophets. [w:] General Conference [on-line]. churchofjesuschrist.org, October 2014. [dostęp 2021-02-21]. (ang.).
  42. ↑ Boyce 2015 ↓, s. xvii.
  43. ↑ Kaitlyn Bancroft: New LDS First Presidency announced. [w:] The Daily Universe [on-line]. universe.byu.edu, 2018-01-17. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
  44. ↑ Community of Christ, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 480, ISBN 978-1-56085-401-2.
  45. ↑ First Presidency. [w:] Community of Christ [on-line]. cofchrist.org. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
  46. ↑ Smith 2006 ↓, s. 185.
  47. ↑ Community of Christ, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 479, ISBN 978-1-56085-401-2.
  48. ↑ Shifting Focus to Global Mormonism The LDS Church in India, [w:] Michael A. Goodman, Mauro Properzi (red.), The Worldwide Church Mormonism as a Global Religion [e-book], Provo: Religious Studies Center, Brigham Young University, 2016, lokalizacja 408-410, ISBN 978-0-8425-2973-0.
  49. ↑ RNS Press Release Distribution Service, Community of Christ president to retire, [w:] Religion News Service [online], religionnews.com, 13 marca 2023 [dostęp 2023-03-16] (ang.).
  50. ↑ COUNSELOR TO THE PRESIDENT Scott Murphy. [w:] Community of Christ [on-line]. cofchrist.org. [dostęp 2023-03-16]. (ang.).
  51. ↑ World Church Leadership Council. [w:] Community of Christ [on-line]. cofchrist.org. [dostęp 2023-03-16]. (ang.).
  52. ↑ Community of Christ, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 481, ISBN 978-1-56085-401-2.
  53. ↑ R. Scott Lloyd: Woman in priesthood callings in Community of Christ, including its First Presidency. [w:] Deseret News [on-line]. deseret.com, 2010-05-29. [dostęp 2023-03-23]. (ang.).
  54. ↑ Church of Jesus Christ, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 643, ISBN 978-1-56085-401-2.
  55. ↑ Church of Jesus Christ, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 644, ISBN 978-1-56085-401-2.
  56. ↑ Apostles Messages. [w:] The Church of Jesus Christ [on-line]. thechurchofjesuschrist.org. [dostęp 2021-02-19]. (ang.).
  57. ↑ Lawrence R. Flake: Prophets and Apostles of the Last Dispensation. Provo, UT: Religious Studies Center, Brigham Young University, 2001, s. 165-168. ISBN 1-5734-5797-3.
  58. ↑ Church of Christ, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 58, ISBN 978-1-56085-401-2.
  59. ↑ Church of Christ, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 59, ISBN 978-1-56085-401-2.
  60. ↑ Part One: Main Entries, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 38, ISBN 978-1-56085-401-2.
  61. ↑ Driggs 1991 ↓, s. 44-45.
  62. ↑ J. Gordon Melton: Encyclopedia of American Religions, 8th Edition. Detroit: Gale Cengage, 2009, s. 641. ISBN 978-1-4144-1039-5.
  63. ↑ Appendix C Fundamentalist Mormon Movement, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 849, ISBN 978-1-56085-401-2.
  64. ↑ 6.2. Restored Church of Jesus Christ, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 632-633, ISBN 978-1-56085-401-2.
  65. ↑ 4.61.3. Iglesia de Cristo Comunidad de los Santos de los Ultimos Dias, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 373, ISBN 978-1-56085-401-2.
  66. ↑ 4.75. True and Living Church of Jesus Christ of Saints of the Last Days, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 400-401, ISBN 978-1-56085-401-2.
  67. ↑ 5.16. Church of Jesus Christ Restored, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 513, ISBN 978-1-56085-401-2.
  68. ↑ 4.23. House of Aaron, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 300, ISBN 978-1-56085-401-2.
  69. ↑ 4.23. House of Aaron, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 305, ISBN 978-1-56085-401-2.
  70. ↑ 4.55. School of the Prophets, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 354, ISBN 978-1-56085-401-2.
  71. ↑ 4.55. School of the Prophets, [w:] Steven L. Shields, Divergent Paths of the Restoration: An Encyclopedia of the Smith–Rigdon Movement [e-book], Salt Lake City: Signature Books, 2021, s. 355, ISBN 978-1-56085-401-2.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Pierwsze_Prezydium&oldid=72250307”