Pięciornik kurze ziele

Pięciornik kurze ziele
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	pięciornik
Gatunek	pięciornik kurze ziele
	Nazwa systematyczna
	Potentilla erecta (L.) Raeusch; Nomencl. bot. 152. 1797
Synonimy
	Potentilla erecta (L.) Hampe;
	Potentilla erecta (L.) Hampe;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pięciornik kurze ziele^[3] (Potentilla erecta) – gatunek byliny należący do rodziny różowatych (Rosaceae Juss.). Nazwy zwyczajowe: pięciornik kurzyślad, kurze ziele^[4], panieński korzeń, pięciornik czteropłatkowy, pięciornik leśny^[5]. Rodzime obszary jego występowania to Europa i Azja, rozprzestrzenił się również w Ameryce Północnej^[6]. W Polsce jest pospolity na całym obszarze.

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, podnosząca się lub pokładająca, widlasto rozgałęziona. Wysokość 10–30 cm. Cała owłosiona.
Liście: Odziomkowe mają długie ogonki i składają się z 3–5 podługowato jajowatych, grubo ząbkowanych listków. Wyrastają one wczesną wiosną, podczas kwitnienia już zwykle obumierają. Liście łodygowe są 3-listkowe, o listkach karbowanych, krótkoogonkowe lub siedzące i mają duże przylistki. Liście są przylegająco owłosione.
Kwiaty: Drobne, wyrastające pojedynczo na długich szypułkach z wierzchołków łodygi lub kątów liści. Mają średnicę 1 cm, składają się z 4 płatków (inaczej niż u innych gatunków pięciornika, które mają 5 płatków), kielich 4-działkowy, 16 pręcików i liczne słupki na miseczkowatym dnie kwiatowym. Żółte płatki korony o odwrotnie jajowatym kształcie są na brzegach nieco wycięte.
Owoce: Niełupki.
Kłącze: Czarnobrunatne, grube i zdrewniałe, pokryte węzłami, na przekroju poprzecznym ma czerwoną, gwiaździstą plamę. W smaku gorzkie.

Biologia i ekologia

Rośnie w świetlistych lasach liściastych i iglastych, zarówno na glebach suchych jak i na wilgotnych, a nawet na mokrych. Występuje także na miedzach, torfowiskach, pastwiskach. Hemikryptofit występujący zarówno na niżu, jak i wysoko w górach do wysokości 2500 m n.p.m. W Tatrach maksymalnie do 1568 m n.p.m. Wymaga jednak gleb próchniczych i kwaśnych. Roślina kwitnie od czerwca do października, zapylana jest przez błonkówki. Kłącze zawiera dużo garbników (do 20%), z których 90% to pochodne katechiny. Ponadto zawiera saponiny, fenolokwasy, czerwień tormentilową, kwasy organiczne, żywice i inne. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Nardo-Callunetea^[7].

Zastosowanie

Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski farmakopealny: kłącze pięciornika – Tormentillae rhizoma^[8].
- Działanie: ma właściwości ściągające, bakteriobójcze, przeciwbiegunkowe. Wewnętrznie, w postaci odwarów lub nalewek stosuje się do leczenia biegunek, stanów zapalnych przewodu pokarmowego, zatruć. Zewnętrznie używa się do leczenia stanów zapalnych i ropnych jamy ustnej, gardła, pochwy, odbytu, sromu, świądu, czyraków, oparzeń skóry (w postaci maści, odwarów, lewatyw).
- Także surowiec-kłącze (Tormentillae rhizoma) jako skuteczny wywar do płukania gardła przy zapaleniach.
- Zbiór i suszenie: kłącze roślin 2–3-letnich wykopuje się jesienią lub wiosną przed rozwojem liści, myje, tnie na kawałki i suszy w temperaturze do 40 °C.
Kłącze znajduje zastosowanie także do produkcji niektórych past do zębów.
Dawniej z kłącza wytwarzano barwniki do farbowania tkanin na czerwono i czarno.
Termin zbioru: Od kwietnia do maja, od września do października.

Zmienność

Tworzy mieszańce z pięciornikiem rozścielonym.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 31.
↑ Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-28].
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Farmakopea Polska X; Ph. Eur. 7.0

Bibliografia

František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989 isbn = 83-04-03281-3.
Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Jürke Grau: Zioła i owoce leśne. Reinhard Jung, Bertram Münker. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-274-0.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).

[checklist2002-3] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[Szaf70-4] Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 31.

[Leksykon-5] Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.

[grin-6] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-28].

[7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[8] Farmakopea Polska X; Ph. Eur. 7.0

[3]

[4]

[5]

[6]

[1]

[2]

[7]

[8]