Pax Britannica
Pax Britannica (łac., dosł. pokój brytyjski) – koncepcja światowej i kolonialnej hegemonii brytyjskiej od XVIII do XIX wieku. Jej celem było uzyskanie przez Imperium brytyjskie wpływu na losy świata.
Historia
edytuj.jpg)
Od XVI w. Anglia, a od XVIII w. Wielka Brytania konkurowała na morzach z Hiszpanią, Holandią i Francją. Za pierwszy moment osiągnięcia przez Wielką Brytanię światowej hegemonii uznać można już zwycięstwo w wojnie siedmioletniej w 1763 nad konkurencją ze strony Francji[1]. Jednakże szybko owa Pax Britannica uległa zachwianiu, gdy zbuntowały się kolonie w Ameryce Północnej (1774) i powstały Stany Zjednoczone, a następnie na początku XIX wieku wyzwanie brytyjskiej potędze rzuciła ponownie Francja z Napoleonem Bonaparte na czele.
Dopiero pokonanie Napoleona w 1815 oznaczało zaistnienie na nowo brytyjskiej hegemonii, tym razem na dłuższy już okres. Wielka Brytania po 1815 bywa określana jako „pierwsze supermocarstwo”[2][3] lub „pierwszy globalny hegemon”[4]. Mimo to potencjalnym przeciwnikiem okazała się tym razem Rosja (Wielka Gra w Azji Centralnej).
Pax Britannica wiąże się jednak przede wszystkim z epoką wiktoriańską, którą znamionował gospodarczy i polityczny rozkwit Wielkiej Brytanii, oraz jej dojście do rangi mocarstwa dominującego w świecie, co stanowiło szczyt brytyjskiej potęgi w historii uwidaczniający się szczególnie w dominacji floty.
Brytyjski premier wicehrabia Palmerston w przemówieniu w parlamencie wygłoszonym w 1850, w związku z aferą Don Pacifico[5] stwierdził, że tak jak w starożytności Cesarstwo Rzymskie chroniło swych obywateli zasadą „Civis Romanus sum”, tak obecnie obywatel brytyjski, gdziekolwiek by przebywał, ma prawo do obrony ze strony swojego państwa również przy użyciu siły. Dał w ten sposób do zrozumienia, że Wielka Brytania ma prawo do hegemonii na całej kuli ziemskiej; „Pax Britannica” zastąpiła więc starożytną ideę „Pax Romana”[6].
Kolejna proponowana data początku Pax Britannica to 1856 – zwycięstwo koalicji pod przywództwem Wielkiej Brytanii nad Rosją w wojnie krymskiej. Istotne znaczenie miało również pokonanie innego wielkiego mocarstwa lądowego pierwszej połowy XIX wieku – Chin, w wojnach opiumowych 1839-1860.[7][8] Ogólnie najczęściej uznaje się, iż okres światowej hegemoni brytyjskiej przypadał na lata 1845/1850-1870/1873.[9][10]
Na przełomie wieków XIX i XX rozpoczęła się era określana jako „Nowy Imperializm”. Pojawili się wtedy nowi rywale Wielkiej Brytanii – przede wszystkim Niemcy i USA na polu militarnym i gospodarczym, zaś „starzy” rywale rozwinęli ponownie ekspansję – Francja w Afryce, zaś Rosja w Azji. Za definitywny koniec brytyjskiej hegemonii przyjmuje się najczęściej wybuch I wojny światowej w 1914.
Po I wojnie światowej, kiedy główny rywal Wielkiej Brytanii – Niemcy – zostały pokonane, USA – potencjalny następca Wielkiej Brytanii w roli hegemona – powróciły do polityki izolacjonistycznej, Rosja była osłabiona na skutek rewolucji, a Francja – choć zwycięska – bardzo osłabiona wojną przyjęła strategię defensywną, Imperium brytyjskie nadal mogło odgrywać rolę „wiodącego mocarstwa światowego”, osiągając niemal 34 mln km kw powierzchni[11][12]. Jednakże na przeszkodzie temu stanęły nowe wydarzenia: zrównanie brytyjskiej potęgi morskiej – podstawy dominacji w świecie – z amerykańską w Traktacie waszyngtońskim w 1922; osłabienie wewnętrznej spójności Imperium na skutek uznania niepodległości dominiów – przyznanej przez Statut Westminsterski; buntów w Indiach i Palestynie; imperialistyczne dążenia Niemiec i Japonii, które doprowadziły do II wojny światowej; oraz pojawienie się w roli nowych supermocarstw – USA i ZSRR ostatecznie zakończyło okres brytyjskiej dominacji. W 1945 to USA i ZSRR były globalnymi potęgami, a Imperium brytyjskie było w przededniu rozpadu.
Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku kształtowała się również koncepcja Pax anglosaxonica, w myśl której oba globalne mocarstwa – Wielka Brytania i Stany Zjednoczone – sprawowałyby wspólnie hegemonię[13][14].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ „Wojna 7 letnia dała Anglii absolutną przewagę na morzu, jej flota dominowała na oceanie atlantyckim i indyjskim (…) Powstało pierwsze kolonialne imperium brytyjskie obejmujące bezgraniczne posiadłości europejskie i władztwo mórz. Zasada równowagi sił w stosunkach europejskich, zapewniła Anglii hegemonię w świecie(..) godziła przede wszystkim we Francję – pokonanego, lecz zawsze jeszcze groźnego przeciwnika i rywala na szlakach morskich” Z.Libiszowska: Thomas Jefferson. Ossolineum, 1984 s. 25.
- ↑ Zob: The world’s first superpower: the rise of the British Empire from 1497 to 1901.
- ↑ „Wielka Brytania wyłoniła się jako światowe supermocarstwo po ostatecznym pokonaniu Napoleona 18 VI 1815 pod Waterloo” zob: https://web.archive.org/web/20160811152655/http://www.international-issues.org/wp/?p=214.
- ↑ http://www.europaeum.org/index.php?option=com_content&task=view&id=617&Itemid=71 American hegemony and the war against Saddam.
- ↑ W 1850 r. Palmerston poparł sprawę Don Pacifico, portugalskiego Żyda, konsula tego kraju w Atenach, któremu dom zdemolowano przy biernej postawie greckiej policji. Minister doprowadził do wysłania Royal Navy na Morze Egejskie i blokady portu w Pireusie.
- ↑ G.Jaszuński: Ostatni monarchowie. Warszawa: Czytelnik, 1975.s. 92.
- ↑ http://www.ux1.eiu.edu/~nekey/syllabi/british/britweek9_outline.pdf Pax Britannica: from age of Free trade to Age of New Imperialism.
- ↑ https://web.archive.org/web/20140222041628/http://www.kingsownmuseum.plus.com/imagesfromempire04.htm Images from Empire.
- ↑ World System History: The Social Science of Long-Term Change pod red. Robert Allen Denemark, s. 70.
- ↑ F. Zakaria, Koniec hegemonii Ameryki, Warszawa 2009, s. 199.
- ↑ Steven E. Lobell: The Challenge of Hegemony: Grand Strategy, Trade, and Domestic Politics, s. 85.
- ↑ „Szczyt swojej potęgi politycznej Wielka Brytania uzyskała po I wojnie światowej.” Moczulski: Geopolityka, s. 349.
- ↑ „Pax anglosaxonica” Gazeta Lwowska 218/1929, s. 2.
- ↑ http://bev.berkeley.edu/ipe/readings/WorldinDepression.txt Charles Kindleberger: The World in Depression, 1929-39, Chapter 14, „An Explanation of the 1929 Depression,” (Berkeley: University of California Press, 1973), pp. 291-308.