Wikipedia

Pawężowate

Pawężowate[1] (Plataspidae) – rodzina pluskwiaków z podrzędu różnoskrzydłych i nadrodziny tarczówek. Obejmuje około 530 opisanych gatunków. Mają krępe i silnie wypukłe ciała. Zamieszkują wszystkie kontynenty półkuli wschodniej, głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Żywią się sokami roślin. Niektóre gatunki notowane są jako szkodniki, głównie roślin strączkowych. W zapisie kopalnym znane są od eocenu.

Pawężowate
Plataspidae
Dallas, 1851
Okres istnienia: eocen–dziś
56/0
56/0
Ilustracja
Pawęża ziołówka
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

pluskwiaki

Podrząd

pluskwiaki różnoskrzydłe

Infrarząd

Pentatomomorpha

Nadrodzina

tarczówki

Rodzina

pawężowate

Synonimy
  • Brachyplatidae Leston 1952
  • Coptosomatinae Kirkaldy, 1909
  • Plataspididae Dallas, 1851
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Megacopta cribraria
Kopulująca parka pawęży ziołówek
Larwy Libyaspis wahlbergi
Megacopta punctatissima
Przedstawiciel rodzaju Libyaspis
Claviplatys henryi; 1 i 2: holotypowy samiec, 3 i 4 paratypowa samica

Morfologia

edytuj

Pluskwiaki o jajowatym lub niemal kolistym w obrysie, krępym, silnie wypukłym z wierzchu ciele długości od 2 do 20 mm[1][2][3]. U licznych gatunków jest ono tak szerokie jak długie lub wręcz szersze niż dłuższe[2]. Ogólnym wyglądem przywodzą na myśl chrząszcze[1][2]. Brzegi ciała pozbawione są długich szczecinek i włosków[1]. W ich ubarwieniu występują głównie: czerń, różne odcienie żółcieni i brązu oraz czerwień. Głowa jest spłaszczona i zaopatrzona w kil. U niektórych gatunków afrykańskich obecne są także, powstałe z przekształcenia płytek żuwaczkowych, rogi, które bywają bardzo długie lub rozwidlone. Czułki osadzone są na wzgórkach położonych poniżej bocznych krawędzi głowy i wskutek tego niewidocznych patrząc od góry. Czułki budują cztery człony, ale podział pomiędzy drugim a trzecim jest słabo zaznaczony. U części gatunków kłujka ma drugi człon workowato powiększony i spłaszczony, a wówczas spoczywa w nim sprężynowato skręcona część szczeci kłujących[2].

Tułów ma tarczkę bardzo silnie rozwiniętą i przykrywającą cały lub niemal cały odwłok[1][2][3]. Półpokrywy są znacznie dłuższe od ciała. Tylna para skrzydeł zaopatrzona jest w poprzeczne przewężenia, pozwalające na składanie jej pod ogromną tarczką[2]. Odnóża wszystkich par mają dwuczłonowe stopy[1][2][3].

Odwłok cechuje obecność dwóch bruzd na bokach sternitów. U larw grzbietowe gruczoły zapachowe odwłoka uchodzą między tergitami trzecim i czwartym, czwartym i piątym oraz piątym i szóstym, przy czym ujścia tych pierwszych bywają mocno zredukowane[2]. Dziewiąty segment odwłoka ma połączone błoną gonokoksyty oraz stykające się ze sobą i przynajmniej częściowo zakrywające segment dziesiąty laterotergity[4].

Biologia i ekologia

edytuj

Wszystkie gatunki o poznanych preferencjach pokarmowych są fitofagami ssącymi soki roślin[1][2]. Najczęściej występuje polifagizm i oligofagizm. W Europie większość gatunków żeruje na bobowatych[1]. W przypadku gatunków tropikalnych o bardzo długich szczeciach kłujących sugeruje się mykofagię lub ssanie soków roślinnych przez grubą korę. U kilku gatunków stwierdzono wchodzenie w symbiozę z mrówkami – pluskwiaki dzielą się z nimi spadzią w zamian za ochronę[2].

W przeciwieństwie do większości tarczówek występujących w Europie pawężowate zimują na tym kontynencie jako larwy (zwykle III i IV stadium), natomiast owady dorosłe żyją dość krótko i spotyka się je od czerwca do sierpnia[1]. W północnej Australii owady zapadają w estywację, niekiedy tworząc na ten czas olbrzymie agregacje na roślinach żywicielskich[2]. W klimacie umiarkowanym na świat przychodzi jedno pokolenie w ciągu roku[1].

Pawężowate w Chinach porażane są przez parazytoidalną błonkówkę z rodzaju Enarsiella z rodziny oścowatych[5].

Rozprzestrzenienie

edytuj

Rodzina ta zasiedla wszystkie kontynenty półkuli wschodniej. Większość gatunków występuje w strefie tropikalnej i subtropikalnej krain: orientalnej, etiopskiej i australijskiej. W krainie palearktycznej występują one głównie w części azjatyckiej i reprezentowane są przez ponad 100 gatunków. W Europie występuje tylko rodzaj Coptosoma, ograniczony na tym kontynencie głównie do stanowisk kserotermicznych. W Polsce reprezentuje go tylko pawęża ziołówka (C. scutellatum)[1].

Taksonomia i ewolucja

edytuj

Takson ten wprowadzony został w 1851 roku przez Williama Dallasa[6]. Carl Stål w 1864 roku klasyfikował go jako podrodzinę w obrębie tarczówkowatych[7]. Do rangi osobnej rodziny wyniósł je w 1952 roku Dennis Leston[8]. R.H. Cobben w pracy z 1978 roku upatrywał w tarczówkowatych grupy siostrzanej dla pawężowatych[9]. Victor dela Paz Gapud w 1991 roku jako grupę siostrzaną dla pawężowatych wskazał Lestoniidae[10]. Molekularno-morfologiczna analiza filogenetyczna Jocélii Grazii i innych z 2008 wsparła monofiletyzm pawężowatych i umieściła je jako trzecią najbardziej bazalną rodzinę tarczówek po Urostylididae i Saileriolidae[4].

Najwcześniejszym gatunkiem znanym z zapisu kopalnego tej rodziny jest eoceńska Coptosoma eocenica[11].

Do 2012 roku opisano około 530 gatunków z tej rodziny[1]. Klasyfikuje się je w 65 rodzajach[12]:

Znaczenie gospodarcze

edytuj

W krainie orientalnej i australijskiej niektóre gatunki notowane są jako groźne szkodniki roślin strączkowych[1], np.: Megacopta cribraria – wspięgi pospolitej w Pakistanie i Indiach, Coptosoma nubila – nikli indyjskiej, Brachyplatys testudonigra – gliricidii, a Coptosoma punctatissimum – fasoli nerkowatej i soi warzywnej w Japonii. Ponadto przedstawicieli rodzaju Coptosoma notuje się jako szkodniki trzciny cukrowej, batatów, ryżu i sandałowca białego[5].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m Jerzy A. Lis, Barbara Lis, Dariusz J. Ziaja: Heteroptera Poloniae 2: Pentatomoidea 1: Acanthosmatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Plataspidae. Bytom: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy "Plik", 2012.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Randall T. Schuh, James Alexander Slater: True bugs of the world (Hemiptera:Heteroptera): classification and natural history. Cornell University Press, 1995, s. 236-238. ISBN 0-8014-2066-0. (ang.).
  3. ↑ a b c Jerzy A. Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski. T. XVIII: Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera. Cz. zeszyt 12: Plataspidae, Plataspidae, Cydnidae. Toruń: Oficyna Wydawnicza Turpress, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1997. ISBN 83-86781-42-4.
  4. ↑ a b J. Grazia, R.T. Schuh, W.C. Wheeler. Phylogenetic relationships of family groups in Pentatomoidea based on morphology and DNA sequences (Insecta: Heteroptera). „Cladistics”. 24, s. 932–976, 2008. 
  5. ↑ a b J. E. McPherson, Robert McPherson: Stink Bugs of Economic Importance in America North of Mexico. CRC Press, 2000, s. 507.
  6. ↑ W.S. Dallas: List of the specimens of hemipterous insects in the collection of the British Museum. Part 1. London: 1851, s. 61. DOI: 10.5962/bhl.title.20373.
  7. ↑ C. Stål: Hemiptera Africana. Vol. 1.. Stokholm: Norstedtiana, 1864–1865.
  8. ↑ D. Leston. Notes on the Ethiopian Pentatomoidea (Hemiptera). V. On the specimens collected by the A. L. Capener, mainly in Natal. „Ann. Mag. Nat. Hist.”. 5, s. 512–520, 1952. 
  9. ↑ R.H. Cobben: Evolutionary Trends in Heteroptera. Part 2. Mouthpart-structures and Feeding Strategies. Wageningen: Mededlingen Landbouwhogeschool. H. Veeman, 1978.
  10. ↑ V.P. Gapud. A generic revision of the subfamily Asopinae, with consideration of its phylogenetic position in the family Pentatomidae and superfamily Pentatomoidea (Hemiptera- Heteroptera). „Philipp. Entomol.”. 8, s. 865–961, 1991. 
  11. ↑ Louis E. Piton. Paléontologie du Gisement Éocéne de Menat (Puy-de-Dôme) (Flore et Faune). „Bulletin mensuel de la Société linnéenne de Lyon”. 11 (2), s. 1-303, 1940. P. Vallier. 
  12. ↑ family Plataspidae Amyot & Audinet-Serville, 1843. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2020-01-30].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Pawężowate&oldid=68377686”