Paszport biologiczny

Paszport biologiczny (ang. Athlete Biological Passport – ABP) – metoda walki z dopingiem w sporcie, polegająca na systematycznym gromadzeniu informacji fizjologicznych o zawodniku, na podstawie laboratoryjnych badań krwi i moczu. O uzasadnionych podejrzeniach stosowania niedozwolonych środków świadczą wszelkie odstępstwa od standardowych wyników. Może mieć to miejsce nawet wówczas, gdy testy nie wykryją niedozwolonej substancji. Proces gromadzenia i oceny profili zawodników rozpoczęto w 2000 roku, zasady programu zostały opublikowane przez Światową Agencję Antydopingową w 2009 roku w dokumencie Biological Passport Operating Guidelines.

Paszport biologiczny funkcjonuje w takich dyscyplinach jak: kolarstwo, lekkoatletyka, pływanie i sporty zimowe. Międzynarodowa Unia Kolarska zdecydowała się na wprowadzenie procedury paszportu biologicznego w 2008 roku, Międzynarodowe Stowarzyszenie Federacji Lekkoatletycznych (IAAF) w 2011 roku.

Przyczyny powstania paszportu biologicznego

Walka z dopingiem w sporcie jest bardzo skomplikowana i częstokroć nieskuteczna z następujących powodów:

• Mikrodawki niedozwolonych środków są trudne do wykrycia w standardowych procedurach antydopingowych, a zarazem mogą wpłynąć na poprawę wyniku sportowca;
• Niektóre z niedozwolonych substancji są szybko wydalane z organizmu, zaś ich ślad nie jest wykrywany;
• Niektórzy sportowcy starali się zażywać niedozwolone substancje tylko wówczas, gdy ryzyko kontroli było najmniejsze;
• Czarnorynkowy przemysł farmaceutyczny oferuje sportowcom wciąż nowe produkty i substancje, co wymaga nieustannej aktualizacji procedur; 
• 77% zawodników przebadanych przez Kanadyjską Agencję Antydopingową stwierdziło, iż agencje antydopingowe nie są w stanie nadążyć nad pomysłowością osób planujących oszustwa w sporcie i przewidzieć jakie substancje zostaną przez nich zastosowane.

Dlatego projekt paszportu biologicznego ma na celu odejście od wykrywania w krwi zawodników konkretnych niedozwolonych substancji (których katalog nieustannie się poszerza), ale wykrywać wszelkie anomalie w obrazie krwi, świadczące o ich stosowaniu.

Efekty wdrożenia programu

W efekcie wdrożenia programu zdiagnozowano anomalie w obrazie krwi i moczu u niektórych lekkoatletów i kolarzy. Zdarzyły się przypadki anulowania zdobytych medali, anulowania rekordów i wyników oraz dyskwalifikacji lub zawieszenia sportowców, u których wykryto nieprawidłowości w paszporcie biologicznym, np.:

• Tetiana Petluk
• Ricardo Serrano
• Anna Miszczenko
• Gamze Bulut
• Igor Astarloa
• Siergiej Bakulin
• Tadej Valjavec
• Hamza Driouch
• Naila Jułamanowa
• Marina Piller

Kontrowersje

Działanie paszportu biologicznego było poddawane krytyce i oceniane jako niewystarczająco skuteczne. W 2015 roku w reportażu francuskiej telewizji pod tytułem „Sportowcy dla przejrzystości" przeprowadzono eksperyment, badający efektywność mechanizmu. Wzięło w nim udział ośmiu sportowców, którzy pod nadzorem lekarzy, przez miesiąc zażywali niedozwolone środki dopingowe i poprawili wyniki w sporcie. We wszystkich przypadkach ich paszporty biologiczne pozostały poprawne, co w praktyce oznacza, że doping nie został wykryty.