Pale (zapasy)

Pale (stgr. πάλη, pálē) – dyscyplina sportowa uprawiana w starożytnej Grecji, zapasy, samodzielna konkurencja igrzysk olimpijskich od 708 p.n.e., także jedna z pięciu konkurencji pięcioboju antycznego rozegranego po raz pierwszy podczas igrzysk olimpijskich w 708 p.n.e.

Opis

Zapasy pale rozgrywano w trzech grupach wiekowych, a nie w kategoriach wagowych. Podczas igrzysk olimpijskich w grupach mężczyzn i chłopców, a w trakcie innych zawodów także w grupie pośredniej^[1].

Walki rozgrywano w miejscu zwanym skamma, które było najprawdopodobniej przygotowywane spontanicznie na czas zawodów poprzez wykopanie zagłębienia w stadionie^[2]. Wymiary skammy nie są znane^[2]. Na podstawie taktyki obronnej zapaśników wnioskować można, że skamma była znacznie większa od współczesnego ringu^[3]. Skammę przygotowywali sami atleci^[4]. Na potrzeby treningów skamma była zalewana wodą, natomiast zawody odbywały się na suchej skammie^[4], wypełnionej piaskiem^[1]. Treningi zapaśników odbywały się w palaestrze^[1].

Pary zapaśników były dobierane na drodze losowania^[2]. Losy kleros były wielkości fasoli, a na każdym była litera – każdej z liter alfabetu odpowiadały dwa losy^[5]. Wszystkie były mieszane w dzbanie, z którego zawodnicy losowali litery – zawodnicy z dwoma tymi samymi literami stawali naprzeciw siebie w zawodach^[5]. W przypadku nieparzystej liczby zawodników do dzbana wrzucano jeden los oznaczony ostatnią literą alfabetu – ten kto go wylosował (efedros) nie brał udziału w pierwszej rundzie^[5]. Wygranie zawodów bez walkoweru uchodziło za szczególny honor^[1].

Przed walką zawodnicy nacierali ciało oliwą, a tuż przed wejściem na skammę obsypywali się ziemią, by mieć lepszy chwyt^[4]^[1]. Po zawodach czyścili ciało, zeskrobując warstwę oliwy zlepionej z ziemią przy pomocy narzędzia o zakrzywionym ostrzu – strigila^[1].

Zwycięzcą w walce zostawał ten zapaśnik, który trzykrotnie powalił przeciwnika, samemu nie upadając trzykrotnie^[5]^[3]. Zwycięzca nazywany był triakterem^[5]. Nie do końca wiadomo, jak wyglądać miały zwycięskie rzuty – przeciwnik był powalony, kiedy jego plecy, jedno z bioder lub ramiona dotykały ziemi^[6] albo gdy ziemi dotykały jego obydwa kolana^[7]^[1].

Zapasy pale odbywały się w pozycji stojącej, a także w parterze^[3]. Współczesne zapasy w stylu klasycznym (grecko-rzymskim) niewiele mają wspólnego z zapasami pale^[3]. Do zapasów pale zbliżone są natomiast tradycyjne zapasy mongolskie i tureckie^[3].

Historia

Od 708 p.n.e. zapasy pale jako pierwsza dyscyplina poza biegami została włączona do programu starożytnych igrzysk olimpijskich^[8]. Pale były końcową konkurencją pięcioboju antycznego, która wyłaniała ostatecznego zwycięzcę^[1]^[9].

Lista zwycięzców

Poniższa lista została stworzona na podstawie informacji w banku danych igrzysk olimpijskich Fundacji Świata Helleńskiego (gr. Ίδρυµα Μείζονος Ελληνισµού, (ΙΜΕ), ang. Foundation of the Hellenic World, (FHW))^[10]:

Igrzyska	Rok	Zwycięzca	Miejsce pochodzenia
18.	708 p.n.e.	Eurybatos	Sparta
39.	624 p.n.e.	Hippostenes	Sparta
40.	620 p.n.e.	Hippostenes	Sparta
41.	616 p.n.e.	Hippostenes	Sparta
42.	612 p.n.e.	Hippostenes	Sparta
43.	608 p.n.e.	Hippostenes	Sparta
45.	600 p.n.e.	Hetojmokles	Sparta
46.	596 p.n.e.	Hetojmokles	Sparta
47.	592 p.n.e.	Hetojmokles	Sparta
48.	588 p.n.e.	Hetojmokles	Sparta
62.	532 p.n.e.	Milon	Kroton
63.	528 p.n.e.	Milon	Kroton
64.	524 p.n.e.	Milon	Kroton
65.	520 p.n.e.	Milon	Kroton
66.	516 p.n.e.	Milon	Kroton
67.	512 p.n.e.	Timasiteos	Kroton
68.	508 p.n.e.	Kalliteles	Sparta
71.	496 p.n.e.	Eksainetos	Akragas
74.	484 p.n.e.	Telemakos	Farsalos
76.	476 p.n.e.	nieznany	Maroneja
77.	472 p.n.e.	[...]menes	Samos
78.	468 p.n.e.	Efarmostos (lub Eparmostos)	Opus
80.	460 p.n.e.	Amesinas	Barke
81.	456 p.n.e.	Leontiskos	Mesyna
82.	452 p.n.e.	Leontiskos	Mesyna
83.	448 p.n.e.	Keimon	Argos
84.	444 p.n.e.	Taurostenes	Egina
85.	440 p.n.e.	Teopompos II	Heraja
86.	436 p.n.e.	Teopompos II	Heraja
94.	404 p.n.e.	Symmakos	Elida
95.	400 p.n.e.	Baukis	Trezen
97.	392 p.n.e.	Eutymenes	Mainalos
98.	388 p.n.e.	Aristodemos	Elida
99.	384 p.n.e.	Narykidas	Figaleja
106.	356 p.n.e.	Chajron	Pellene
107.	352 p.n.e.	Chajron	Pellene
108.	348 p.n.e.	Chajron	Pellene
109.	344 p.n.e.	Chajron	Pellene
112.	332 p.n.e.	Chilon	Patras
113.	328 p.n.e.	Chilon	Patras
118.	308 p.n.e.	Seleadas	Sparta
120.	300 p.n.e.	Keras	Argos
121.	296 p.n.e.	Amfiares	Sparta
127.	272 p.n.e.	Nikarkos	Elida
141.	216 p.n.e.	Paianios	Elida
142.	212 p.n.e.	Kapros	Elida
144.	204 p.n.e.	Demokrates	Tenedos
147.	192 p.n.e.	Kleitostratos	Rodos
156.	156 p.n.e.	Aristomenes	Rodos
158.	148 p.n.e.	nieznany	Elida
172.	92 p.n.e.	Protofanes	Magnezja nad Meandrem
177.	72 p.n.e.	Isidoros	Aleksandria
178.	68 p.n.e.	Straton	Aleksandria
179.	64 p.n.e.	Straton	Aleksandria
182.	52 p.n.e.	Marion	Aleksandria
198.	13 n.e.	Aristeas	Stratonika
204.	37 n.e.	Nikostratos	Ajgaj
207.	49 n.e.	Tiberius Claudius Patrobius	Antiochia
208.	53 n.e.	Tiberius Claudius Patrobius	Antiochia
209.	57 n.e.	Tiberius Claudius Patrobius	Antiochia
229.	137 n.e.	Hermagoras	Magnezja koło Sipylosu
231.	145 n.e.	Dionysios	Seleucja
236.	165 n.e.	Marcus Aurelius Chrysippos	Smyrna
239.	177 n.e.	Marcus Aurelius Hermagoras	Magnezja koło Sipylosu
243.	193 n.e.	Marcus Aurelius Asklepiades	Aleksandria
244.	197 n.e.	Marcus Aurelius Asklepiades	Aleksandria
247.	209 n.e.	Gerenos	Naukratis
248.	213 n.e.	Aurelius Aelix	Fenicja

Jednym z największych zapaśników greckich był Milon z Krotonu, wspomniany m.in. w Dziejach Herodota, a także przez Pauzaniasza oraz Strabona. Milon był sześciokrotnym zwycięzcą igrzysk olimpijskich^[1]. Według anegdoty, na jednych igrzyskach (najprawdopodobniej w 520 p.n.e.) Milon był jedynym zapaśnikiem, który zgłosił się na zawody – nikt nie chciał się z nim mierzyć^[5]^[6]. Kiedy szedł po laur olimpijski, potknął się i upadł^[5]^[4]. Z powodu upadku publiczność miała wtedy domagać się nieprzyznania mu lauru^[5]^[4]. Milon miał wówczas odpowiedzieć, że upadł jedynie jeden raz, a nie trzy i dodał: „Dajcie tu kogoś, kto powali mnie jeszcze dwa razy”^[5]^[4].

Grecki geograf Pauzaniasz wzmiankuje również o dwukrotnym zwycięzcy igrzysk, Leontiskosie z Mesyny, który był marnym zapaśnikiem, ale potrafił boleśnie wyginać palce przeciwnika bez ich łamania (łamanie palców było zabronione)^[5]^[11].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Crowther 2007 ↓, s. 67.
↑ ^a ^b ^c Miller 2006 ↓, s. 49.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Crowther 2007 ↓, s. 68.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sweet 1987 ↓, s. 66.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Miller 2006 ↓, s. 50.
↑ ^a ^b Sweet 1987 ↓, s. 63.
↑ Sweet 1987 ↓, s. 65.
↑ Miller 2006 ↓, s. 46.
↑ Sweet 1987 ↓, s. 38.
↑ FHW ↓.
↑ Pausanias ↓, 6.4.3.

Bibliografia

Nigel B. Crowther: Sport in Ancient Times. Greenwood Publishing Group, 2007. ISBN 978-0-275-98739-8. [dostęp 2016-08-20]. (ang.).
Foundation of the Hellenic World (FHW): Olympic Games Database. [dostęp 2016-08-08]. (ang.).
Stephen G. Miller: Ancient Greek Athletics. Yale University Press, 2006. ISBN 978-0-300-11529-1. [dostęp 2016-08-08]. (ang.).
Pausanias: Description of Greece: 6.4.3. [dostęp 2016-08-13]. (ang.).
Waldo E. Sweet: Sport and Recreation in Ancient Greece: A Sourcebook with Translations. Oxford University Press, 1987. ISBN 978-0-19-536483-5. [dostęp 2016-08-08]. (ang.).

[CITEREFCrowther200767-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Crowther 2007 ↓, s. 67.

[CITEREFMiller200649-2] Miller 2006 ↓, s. 49.

[CITEREFCrowther200768-3] Crowther 2007 ↓, s. 68.

[CITEREFSweet198766-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sweet 1987 ↓, s. 66.

[CITEREFMiller200650-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Miller 2006 ↓, s. 50.

[CITEREFSweet198763-6] Sweet 1987 ↓, s. 63.

[CITEREFSweet198765-7] Sweet 1987 ↓, s. 65.

[CITEREFMiller200646-8] Miller 2006 ↓, s. 46.

[CITEREFSweet198738-9] Sweet 1987 ↓, s. 38.

[CITEREFFHW-10] FHW ↓.

[CITEREFPausanias6.4.3-11] Pausanias ↓, 6.4.3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]