Pałac w Łężanach
Pałac w Łężanach (pałac von Fischerów-Lossainenów) (niem. Schloss Loßainen) – pałac wraz z zespołem parkowym i zabudowaniami gospodarczymi znajdujący się we wsi Łężany w gminie Reszel w powiecie kętrzyńskim w województwie warmińsko-mazurskim. Wybudowany w latach 1909–1911 w stylu neobarokowym jako siedziba pruskiego rodu szlacheckiego von Fischer-Lossainen.
 nr rej. 635 z 12 października 1967[1]
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy |
1909 |
| Ukończenie budowy |
1911 |
| Pierwszy właściciel |
Reinhold von Fischer-Lossainen |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kętrzyńskiego  | |
Położenie na mapie gminy Reszel  | |
 53°58′09,3000″N 21°08′39,5160″E/53,969250 21,144310
| |
Położenie
edytujPałac położony jest we wsi Łężany około 10 km na południe od Reszla, 26 km na południowy zachód od Kętrzyna i 21 km na północny zachód od Mrągowa. Znajduje się niedaleko drogi wojewódzkiej nr 590 na odcinku Reszel-Biskupiec i umiejscowiony jest na południowych brzegach jeziora Legińskiego, od którego oddzielony jest szosą.
Historia
edytujPierwotnie wieś została założona w 1359, lecz o jej późniejszej historii nie zachowało się wiele przekazów. Wiadomo natomiast, iż pierwotna pruska nazwa założenia Lusijeins wywodzi się od pruskiego słowa luisis – ryś[2]. W późniejszych czasach, przez stulecia, sama nazwa wsi znacząco ewaluowała – od 1656 wieś nazywała się z niemieckiego Lossainen bądź Gross Losienen, by około 1790 roku zmienić nazwę na Gross Lozeinen, a o około 1820 na Loszeinen[2]. Wieś wchodziła w skład, leżących nieopodal, dóbr Leginy i dopiero w XVIII wieku, podczas parcelacji tamtejszych ziem, wyodrębniła się jako samodzielny majątek ziemski w Łężanach[3].
W 1872, bądź jak podają inne źródła w 1885[3][4], majątek w Łężanach nabył Gustav Fischer[5]. Początkowo rodzina Fischerów zamieszkała w niewielkim dworze na skraju parku nad jeziorem Legińskim. W wieku 44 lat zmarł Gustav, a zarządzanie majątkiem przejęła po nim wdowa, Elle Fischer z domu Jochmann[6]. Syn Reinhold (1870–1940) natomiast, po pierwszych latach nauki w szkole wiejskiej, wyjechał do Królewca by uczęszczać do tamtejszego Gimnazjum Wilhelma. W wieku 18 lat wstąpił do cesarskiej marynarki[5]. W 1905 zaręczył się, a następnie poślubił Edith z rodu von Rath z Meklem koło Bonn, z którą miał córkę Erikę Renate (ur. 1907) oraz syna Reinholda juniora (ur. 1909)[5].
Reinhold, będący w stopniu kontradmirała floty w latach 1909–1911 (według innych źródeł 1900–1910[6]) w Łężanach wybudował dla swojej rodziny pałac. Była to w większości neobarokowa, założona na planie prostokąta, bogato zdobiona budowla[3]. We wnętrzach znajdowało się 27 pokoi, sala balowa i biblioteka[7], które były stylowo urządzone i wyposażone w wiele udogodnień jak łazienki, elektryczność czy centralne ogrzewanie[5].
W 1910 Reinhold, wraz ze zmianą nazwiska na von Fischer-Lossainen, otrzymał tytuł szlachecki Cesarstwa Niemieckiego[5]. W jego ramach, na majątku powiększonym o folwark w Plenowie (niem. Plönhöfen), ustanowił majorat, na którego terenie o powierzchni 628 ha powstały liczne stylizowane obiekty gospodarcze i gdzie funkcjonowała m.in. cegielnia oraz młyn[3].
Po zakończonej służbie w marynarce po I wojnie światowej, Reinhold von Fischer-Lossainen osiadł w 1919 na stałe w pałacu, który do tej pory pełnił głównie funkcję rezydencji dla jego rodziny[5]. W 1922 roku, po chorobie, zmarła jego żona Edith. Z żałoby Reinholdowi pomogły wyjść odwiedziny wieloletniego przyjaciela z czasów służby w marynarce, księcia Wilhelma von Preussen – brata ostatniego cesarza Niemiec[5].
W 1931 kontradmirał ożenił się po raz drugi z pochodzącą z Rygi i będącą od niego o 24 lata młodszą Norą Myller von Rautenfels[5]. Zmarł w 1940 roku i został pochowany w rodzinnym mauzoleum przypałacowym. Zarządzanie majątkiem przejęła Nora, która w początkach 1945, podczas ucieczki do Niemiec przed zbliżającą się armią radziecką, popełniła samobójstwo[5].
II wojnę światową pałac, nie licząc zagrabienia mienia ruchomego, przetrwał w stanie nienaruszonym[3], a w okresie powojennym w jego murach utworzono Fundusz Wczasów Pracowniczych[5]. W 1957 majątek wraz z licznymi zabudowaniami gospodarczymi przejęła Akademia Rolniczo-Techniczna w Olsztynie, obecny Uniwersytet Warmińsko-Mazurski[3], która w pałacu prowadziła ośrodek stanowiący jej zaplecze badawczo-rozwojowe. Na początku lat 90. dobra wydzierżawiono posłowi SLD Tadeuszowi Matyjkowi i pełniły one funkcję miejsca spotkań elit politycznych, gdzie bywali m.in. Aleksander Kwaśniewski, prezydent Litwy Algirdas Brazauskas czy premierzy Leszek Miller i Włodzimierz Cimoszewicz[7]. W pałacu przeprowadzono także niezbędne prace remontowe, natomiast od 2003 roku po procesie sądowym, pałac i całe założenie wróciły w ręce uniwersytetu. Obecnie w pałacu trwa modernizacja mająca przystosować obiekt do pełnienia funkcji ośrodka konferencyjnego wraz z bazą noclegową i gastronomiczną. Zarówno pałac, jak i całe założenie utrzymane są w bardzo dobrym stanie i udostępniane są zwiedzającym[5].
Architektura
edytujZespół majątkowy Łężany składa się z pałacu, rozległego parku krajobrazowego i zabudowań gospodarczych położonych nad brzegami jeziora Legińskiego. Sam pałac znajduje się w centrum założenia parkowego, a od zachodu otoczony jest zabudowaniami gospodarczymi oraz wsią, od wschodu polami uprawnymi, a od południa ogrodami i zabudowaniami[6]. Elewacja frontowa budowli skierowana jest w stronę północną, tak by z niewielkiego wzniesienia, na którym jest usytuowany można było podziwiać panoramę jeziora.
Neobarokowy pałac założony jest na planie zbliżonym do prostokąta, a bryła główna jest zróżnicowana z licznymi dodatkami. W narożniku posiada wtopioną w elewację werandę oraz dwie wieże – mniejszą wieloboczną i większą umiejscowioną od strony zachodniej, która spełnia jedynie funkcję widokową[3]. Ponadto znajduje się na niej wysoka latarnia, a cała wieża przykryta jest czworobocznym kopulastym dachem, inaczej niż bryła główna pałacu, która posiada dach mansardowy[3]. Od strony frontowej znajduje się półkolisty, zamknięty trójkątnym, wklęsło-wypukłym szczytem, zdobiony ryzalit[6]. Z kolei od zachodniej strony ulokowano balkon, pergolę oraz taras, a od wschodniej zabudowaną werandę z tarasem i ozdobionym łamanym szczytem ryzalitem[6]. Całość dopełniają liczne, posiadające zdobioną stolarkę, rozmieszczone niesymetrycznie, okna[6]. Dodatkowo elewacje budynku zdobione są boniowaniami, rustykami, tralkowymi balustradami, spływami wolutowymi czy falującymi gzymsami[6].
Wnętrza pałacu, które zachowały swój pierwotny układ, zdobią, często pochodzące z czasu jego wzniesienia przez Fischerów, elementy wykończenia czy wystroju wnętrz. Sufity ozdobione są sztukateriami, podłoga w kuchni posiada oryginalną glazurę, a na ścianach znajdują się dębowe szafy i boazerie[3]. Zachowało się także m.in. kilka kominków marmurowych i ceramicznych oraz jeden całkowicie drewniany, a na piętrze łazienka wraz z całym wiekowym wyposażeniem[4]. W ostatnim czasie, w dawnej piwniczce do przechowywania win, odkryto malowidła przedstawiające herby floty morskiej, które wykonano prawdopodobnie na zlecenie kontradmirała Reinholda[4].
Rozległy park, który okala założenie pałacowe z pewnością pochodzi z wcześniejszego okresu niż sama budowla, o czym może świadczyć licznie tam występujący starodrzew, który się datuje na niemal dwa wieki[6]. Samo założenie parkowe można podzielić na dwie części – bliższą pałacowi, gdzie zlokalizowane są ogrody, trawniki i alejki, oraz dalszą, która od wschodu przechodzi w las. W części dalszej znajduje się czynna kaplica, która niegdyś pełniła funkcję rodowego mauzoleum Fischerów[6] i gdzie spoczywa Reinhold von Fischer-Lossainen.
W części południowej całego zespołu znajdują się liczne zabudowania gospodarcze, również bogato zdobione, wzniesione z charakterystycznej czerwonej cegły w stylu neogotyckim. Znajduje się wśród nich m.in. zabytkowy, zakończony schodkowym szczytem, budynek starej kuźni wraz z warsztatem[4].
Zabytek
edytujW skład zespołu pałacowego w Łężanach wchodzą obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych[1]:
- pałac (nr rej.: 635 z 12.10.1967),
- park (nr rej.: 1332 z 29.11.1978),
- folwark z przełomu XIX i XX w. (nr rej.: A-2681 z 29.06.2004) z cielętnikiem, oborą, hydrofornią, stajnią, cieplarnią, stodołą, młynem i kuźnią.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 79 [dostęp 2015-09-29].
- ↑ a b Pałac w Łężanach. [w:] Tajemnicze Mazury [on-line]. [dostęp 2009-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-10-16)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec: Łężany Lossainen, Loßainen. [w:] Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich [on-line]. [dostęp 2009-09-03]. (pol.).
- ↑ a b c d Lezany – Loßainen. [w:] Ostpreussen.net [on-line]. [dostęp 2009-09-03]. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Tomasz Derdoń: Zespół pałacowo-parkowy w Łężanach. [w:] Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie [on-line]. [dostęp 2009-09-03]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Grzegorz Kumorowicz: Historia wsi oraz pałacu w Łężanach. [w:] Gazeta Olsztyńska 169/1996 r. [on-line]. [dostęp 2009-09-03]. (pol.).
- ↑ a b Piotr Płaczkowski: Przewrót pałacowy. [w:] Rzeczpospolita online 5 grudnia 2001 [on-line]. [dostęp 2009-09-03]. (pol.).