Pałac Szachów Szyrwanu
Pałac Szachów Szyrwanu (azer. Şirvanşahlar sarayı) – zabytkowy zespół pałacowy w Baku, stolicy Azerbejdżanu. Jest jednym z symboli miasta. Znajduje się w zachodniej części Miasta Wewnętrznego i stanowi największą powierzchniowo jego część[1].
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Qəsr döngəsi, 76 |
| Data założenia |
3 stycznia 1964 |
| Powierzchnia ekspozycji |
2232 m² |
Położenie na mapie Baku  | |
Położenie na mapie Azerbejdżanu  | |
 40°21′59,23″N 49°49′59,78″E/40,366453 49,833272
| |
| Strona internetowa | |
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
kulturowy |
| Spełniane kryterium |
IV |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2000 |
| Obiekt zagrożony |
2003-2009 |
W roku 2000 obiekt (wraz z Miastem Wewnętrznym i basztą Dziewiczą) został umieszczony na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO[2].
Krótko po wpisie, w listopadzie 2000 doszło w Azerbejdżanie do trzęsienia ziemi, które uszkodziło obiekt. Zwracając uwagę na brak działań ze strony władz krajowych w celu odpowiedniego zachowania i ochrony tego obiektu jako dziedzictwa kulturowego, UNESCO w 2003 włączyło go na „Listę Dziedzictwa Zagrożonego”. Zastrzeżeniem był negatywny wpływ rozwoju miasta, braku polityki ochrony i wątpliwe działania konserwatorskie. Jednak gdy organy azerskie podjęły odpowiednie kroki i zapewniły odpowiedni poziom ochrony i zarządzania majątkiem, UNESCO w 2009 zdjęło obiekt z listy zagrożonych[3].
Historia
edytujPałac w Baku zaczął wznosić w 1411 szach Ibrahim I, a prace kontynuował jego syn, szach Chalilulah I (1417–1462) (który był żonaty z prawnuczką Tamerlana) oraz jego następca szach Farruch Jasar (1462–1501)[4]. Pałac, który usytuowano w najwyższej części ówczesnego miasta, był główną siedzibą władców Szyrwanu (dzisiejszego zachodniego Azerbejdżanu). W 1501 wojska perskiego szacha Isma'ila I z dynastii Safawidów podbiły Baku; zburzono wówczas budynek mieszkalny pałacu a do Tebrizu wywieziono bibliotekę i skarbiec pałacowy. W 1514 w bitwie na równinie Czałdyran szach Isma'il I poniósł klęskę w starciu z osmańskim sułtanem Selimem I. Efektem tego było zajęcie Tebrizu przez sułtana, a zagrabione wcześniej skarby z pałacu w Baku zostały przewiezione do Stambułu. Były wśród nich m.in. zbroje szachów Szyrwanu Kej-Gubada, Chalilullaha i Farrucha Jasara, które obecnie znajdują się w Muzeum Wojskowości w Stambule. W XIX wieku planowano na miejscu kompleksu pałacowego wybudować sobór Aleksandra Newskiego, ale nie znaleziono miejsca zastępczego dla stacjonującego tam wojska i fakt ten uratował budowle pałacowe przed całkowitym zniszczeniem[5].
Rozporządzeniem Rady Ministrów Azerbejdżańskiej SRR z 23 kwietnia 1957 kompleks pałacowy został uznany za rezerwat, a 3 stycznia 1964 utworzono w nim muzeum. Decyzją Ministra Kultury Republiki Azerbejdżanu z 8 lutego 1994 „Kompleks pałacowy szachów Szyrwanu” został określony jako najważniejsze muzeum w kraju. Znajduje się w nim 4600 obiektów archeologicznych, 2019 numizmatycznych, 4284 zdjęcia i 1562 rękopisy. Liczbę 15 mln odwiedzających muzeum osiągnęło w maju 2009, w przededniu rocznicy 45-lecia swej historii. Muzeum czynne jest codziennie w godz. 10-18[6]. Obiekt był rekonstruowany w latach 2001–2002 w ramach Projektu Wspierania Dziedzictwa Kulturowego Azerbejdżanu (1999–2010) z funduszy Banku Światowego[7].
Opis
edytuj
Terytorium kompleksu pałacowego zostało podzielone na 3 dziedzińce, każdy z różnicą poziomów rzędu 5-6 m[8].
Głównym budynkiem zespołu jest dwukondygnacyjny pałac wzniesiony w roku 1411. Na piętrze zachowało się 16 z 25 komnat, natomiast na parterze było 27 pomieszczeń dla służby i do przechowywania zapasów. Praktycznie przetrwały one w niezmienionym stanie do dzisiaj[5]. Wyrazu budynkowi nadają lakoniczne formy, słoneczne tony gładkiej powierzchni ścian, wzorzyste szebeke górnych okien i okna-strzelnice parteru[4]. W pałacu mieści się kolekcja muzealna o tematyce historycznej[1].
Do głównego budynku przylega diwanchane – niewielki wykwintny pawilon od wewnętrznej strony dziedzińca, otoczony z trzech stron galerią[4]. Pawilon zbudowano w 1428, a w czasach szacha Chalilullaha I działał w nim sąd[1]. Pawilon składa się z ośmiokątnej sali, przykrytej kamienną kopułą. Wysoki, smukły portal głównego wejścia ozdobiony jest wyrafinowanym i pięknym ornamentem i napisami. Prócz tego zdobią go dwa medaliony, zawierające kaligraficzne napisy w języku arabskim, wykonane pismem w stylu kufi[4].
Mauzoleum Szachów Szyrwanu zbudowano na planie prostokąta i przykryto sześciokątną kopułą, ozdobioną wieloramiennymi gwiazdami. O przeznaczeniu budynku mówi napis nad portalem wejściowym: „Potężny sułtan, wielki szach Szyrwanu, imiennik Proroka Bożego, obrońca religii, Chalilullah I rozkazał wznieść ten świetlisty grobowiec dla swojej matki i syna w osiemset trzydziestym dziewiątym roku (hidżry)” – a więc w latach 1435–1436. Nad łukiem wejściowym umieszczono sześciokątną rozetę z imieniem Alego, powtórzonym 12 razy. Szczyt portalu zwieńczony jest cytatem z Koranu, sławiącym Allaha. W dwóch medalionach w kształcie kropel umieszczonych po bokach portalu znajdują się napisy z imieniem architekta, którym był niejaki Ali[4].
W niższej części kompleksu, na dolnym dziedzińcu, znajduje się meczet pałacowy z dwoma pomieszczeniami modlitewnymi, większym dla mężczyzn i mniejszym dla kobiet[1]. W górne rogi centralnej sali meczetu wmurowano cztery wielkie gliniane dzbany, zwrócone otworami w stronę sali. Daje to z jednej strony znakomity rezonans, gdyż owe dzbany służą jako swoiste głośniki, a z drugiej strony jest to środek antysejsmiczny, nadający budynkowi odporność na wstrząsy – obniżono tu punkt ciężkości dzięki zmniejszeniu ciężaru górnej części. Okna meczetu ujęte są w kamienne kratki-szebeke. Rytualnej ablucji dokonywano w północnej części dziedzińca, gdzie na podwyższeniu znajduje się studnia i niewielki basen. Minaret meczetu ma wysokość 22 m. Widnieje na nim resztka napisu: „... rozkazał zbudować ten meczet potężny sułtan Chalilullah I. Niechaj Allah okryje chwałą dni jego panowania i królowania. Osiemset czterdziesty piąty rok” – a więc 1441–1442[4].
Na najniższym tarasie zespołu pałacowego znajdują się łaźnie z XVII wieku. Odkryto je dopiero w 1939, gdyż były całkowicie przysypane ziemią, na powierzchni zaś rósł sad[5]. Łaźnie składały się z 26 pomieszczeń i miały podłogi znacznie poniżej gruntu, co gwarantowało bardziej stabilną temperaturę wnętrz o każdej porze roku[1]. Było to typowe rozwiązanie dla łaźni z Baku – opalano je zgęszczoną i stwardniałą białą naftą pod postacią żółtych kamieni, które płonęły jak świeca. Woda ze specjalnego zbiornika (ovdanu) dostarczana podziemnymi galeriami (kəhrizami) trafiała do kotłowni (külxanu) i była rozprowadzana dalej ceramicznymi rurami[4].
W południowej części zabudowań pałacowych mieści się Mauzoleum Sejjida Jahji Bakuwiego, nadwornego uczonego szacha Chalilullaha, które także znane jest pod bardziej potoczną nazwą „Mauzoleum Derwisza”[4].
Po wschodniej stronie fortyfikacji pałacowych znajduje się najpóźniej zbudowany obiekt w kompleksie pałacowym, ozdobne wejście zwaną bramą Sułtana Murada. Zbudowane zostało w czasie osmańskiej okupacji w 1585, a jego nazwa upamiętnia władcę Imperium Osmańskiego – sułtana Murada III[8].
Galeria
edytuj-
Znaczek wydany z okazji Konkursu Piosenki Eurowizji 2012 -
Pałac -
Portal mauzoleum Szachów Szyrwanu -
Meczet pałacowy -
Wnętrze meczetu pałacowego -
Łaźnie -
„Mauzoleum Derwisza” -
Brama Sułtana Murada na rycinie z lat 1860-1870
_azerbaijan_8-18centuries7.jpg)
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Baku. W: Sławomir Adamczak: Gruzja, Armenia i Azerbejdżan. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2013, s. 384, seria: Praktyczny przewodnik. ISBN 978-83-7642-141-4.
- ↑ UNESCO: Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower. whc.unesco.org. [dostęp 2015-03-29]. (ang.).
- ↑ UNESCO: World Heritage Committee removes Baku from Danger List welcoming improvements in the ancient city´s preservation. whc.unesco.org, 2009-06-25. [dostęp 2015-03-29]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Baku. W: Azerbejdżan. Wyd. 1. Pruszków: Rewasz, 2014, s. 117-118. ISBN 978-83-62460-38-0.
- ↑ a b c Baku i Półwysep Apszeroński. W: Gruzja, Armenia i Azerbejdżan – Magiczne Zakaukazie. Wyd. IV. Gliwice: Wydawnictwo Helion, 2012, s. 407, seria: Przewodniki Bezdroży. ISBN 978-83-246-7447-3.
- ↑ Complex of the Shirvanshahs' Palace. www.shirvanshah.az. [dostęp 2015-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)]. (ang.).
- ↑ Azerbaijan - Cultural Heritage Support Project (English). worldbank.org. [dostęp 2015-03-30]. (ang.).
- ↑ a b Monuments of universal value - “Shirvanshahs” Palace Complex. www.icherisheher.gov.az. [dostęp 2015-03-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-09)]. (ang.).