Płaszczyńcowate

Płaszczyńcowate
	Piesmatidae
	Amyot & Audinet-Serville, 1843
	Okres istnienia: eocen–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	; Płaszczyniec komosiak, podziałka długości 1 mm
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	pluskwiaki różnoskrzydłe
Infrarząd	Pentatomomorpha
Nadrodzina	Lygaeoidea
Rodzina	płaszczyńcowate
Synonimy
	Piesmidae;
	Piesmidae;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Płaszczyńcowate (Piesmatidae) – rodzina owadów z rzędu pluskwiaków i podrzędu różnoskrzydłych, obejmująca około 40 gatunków występujących we wszystkich krainach zoogeograficznych, ale najliczniej w Holarktyce i Australii. Mają ciało długości od 1,25 do 4 mm o oczkowatej rzeźbie. Odżywiają się ssąc soki roślin. W zapisie kopalnym znane są od eocenu.

Wygląd

Pluskwiaki niewielkich rozmiarów, o ciele długości od 1,25 do 4 mm^[2], ubarwionym w odcieniach szarości, żółcieni i brązu^[3]. Powierzchnię ciała rozlegle pokrywa drobno siateczkowata rzeźba, tworząca oczka (areole)^[4]^[3]. Głowa jest dość krótka^[3], słabiej lub silniej poprzeczna^[4]. Oczy złożone osadzone są z tyłu głowy, często sięgając okolicy przedniego brzegu przedplecza^[4]. Formy długoskrzydłe mają dobrze wykształcone, szeroko rozstawione przyoczka, podczas gdy u form o skrzydłach skróconych są one zredukowane, niekiedy zupełnie niewidoczne^[4]^[3]^[5]. Stosunkowo krótkie, czteroczłonowe czułki mają krótkie i grube dwa pierwsze człony, wydłużony i walcowaty człon trzeci oraz krótszy od niego, wrzecionowaty człon czwarty^[3]^[5]. Policzki przedłużone są po bokach nadustka w wyrostki policzkowe. Krótką kłujkę budują cztery człony^[4]^[3], z których pierwszy i ostatni są najdłuższe^[5]. Długie, równoległe, oczkowato rzeźbione bukule obecne są u nasady kłujki^[4]^[5].

Przedplecze jest w zarysie niemal prostokątne i nie formuje kołnierza wokół szyi^[4]. Jego powierzchnią biegną 2, 3 lub 5 podłużnych żeberek^[4]^[3]; brak jest ich jedynie u wymarłego rodzaju Eopiesma^[4]. Boki przedplecza są blaszkowato rozszerzone w paranota. Tył przedplecza jest u form długoskrzydłych wypukły, a u pozostałych skrócony^[3]. Na propleurach, poniżej paranotów występują dobrze widoczne jamki^[4], które przypuszczalnie służą za punkty przyczepu mięśni przedniej pary odnóży^[5]. Na przedpiersiu znajduje się rowek, w którym w spoczynku leży kłujka^[4]. Tarczka jest małych rozmiarów i trójkątnego kształtu^[3]. Półpokrywy mają blaszki kostalne (łac. laminae hypohemelytrales) na brzegach zewnętrznych, drobno oczkowane przykrywki podzielone na pola żyłkami podłużnymi, oraz zakrywkę u form długoskrzydłych zaopatrzoną w 3–5 słabo widoczne, nieformujące komórek żyłki, a u pozostałych form zredukowaną lub niemal całkiem nieobecną^[4]^[3]^[5]. Użyłkowanie skrzydła tylnego odznacza się brakiem żyłki subkostalnej oraz rozdzielnie biegnącymi w części odsiebnej żyłkami radialną i żyłką medialną. Z wyjątkiem rodzaju Miespa śródpiersie ma rowek na kłujkę. Ujścia gruczołów zapachowych zatułowia mają postać szczątkową. Panewki bioder są otwarte^[4]. Odnóża są dość krótkie^[3], pozbawione kolców czy zębów^[5], zwykle o dwuczłonowych, tylko u Eopiesma trójczłonowych stopach, zaopatrzonych w parzyste pseudoprzylgi osadzone na płytce unguitraktora^[4].

Odwłok ma ujścia gruczołów umieszczone na tergitach trzecim i czwartym albo czwartym i piątym; są one funkcjonalne u larw jak i osobników dorosłych. Przetchlinki leżą na grzbietowej stronie segmentów odwłoka od drugiego do piątego oraz na brzusznej stronie segmentu siódmego. W przypadku segmentu szóstego mogą być położone grzbietowo lub brzusznie^[3]^[4]. Samice mają całkowicie podzielone na hemisternity siódme sternum, lancetowate pokładełko, ∩-kształtnie położone gonokoksopodyty drugiej pary oraz nieparzystą, długą, rurkowatą, obrączkowato pomarszczoną spermatekę umieszczoną pośrodkowo^[4]^[5]. Samce mają symetryczne, prostej budowy, równomiernie zakrzywione paramery podwinięte pod spód tylnej krawędzi bulwiastego pygoforu. Grzbietowa powierzchnia pygoforu zaopatrzona jest w całkowicie błoniasty proktiger. Położony wewnątrz pygoforu symetryczny fallus ma lekko zesklerotyzowaną, rurkowatą fallosomę i cienką, zesklerotyzowaną, rurkowatą, w spoczynku ciasno skręconą wezykę^[5].

Zachowanie i występowanie

Płaszczyńcowate są fitofagami ssącymi. Do ich roślin żywicielskich należą głównie przedstawiciele komosowatych, w mniejszym stopniu goździkowatych, szarłatowatych, ciborowatych i bobowatych^[3]^[4].

Samce mają zdolność wydawania dźwięków dzięki aparatowi strydulacyjnemu złożonemu z poprzecznych guzków na spodzie żyłki kubitalnej skrzydeł tylnych (stridulitrum) oraz pary żeberkowanych, jajowatych płytek w bocznych kątach pierwszego tergitu odwłoka. U samic aparat ów jest silnie zredukowany i prawdopodobnie niefunkcjonalny^[3]^[5].

Przedstawiciele rodziny występują we wszystkich krainach zoogeograficznych, ale najliczniej reprezentowani są w Holarktyce i Australii^[4]. W Europie stwierdzono 11 gatunków^[6], z których w Polsce odnotowano cztery (zobacz: płaszczyńcowate Polski)^[3].

Taksonomia i ewolucja

Rodzina ta klasyfikowana jest w nadrodzinie Lygaeoidea^[4]^[7] lub w monotypowej nadrodzinie Piesmatoidea^[4]^[6]. Zalicza się do niej około 40 opisanych gatunków, zgrupowanych w 10 rodzajach i 2 podrodzinach^[7]:

podrodzina: Piesmatinae Amyot et Audinet-Serville, 1843
- Afropiesma Pericart, 1974
- †Eopiesma Nel, Waller & De Ploeg, 2004
- †Heissiana Popov, 2001
- Mcateella Drake, 1924
- Miespa Drake, 1948
- Parapiesma Pericart, 1974
- Piesma Lepelitier & Serville, 1825
podrodzina: Psamminae
- Psammium Breddin In Schumacher, 1913
- Saxicoris Slater, 1970
- Sympeplus Bergroth, 1921

Zapis kopalny rodziny obejmuje dwa eoceńskie gatunki: Heissiana serafini i Eopiesma trimerus, opisane na podstawie inkluzji w bursztynie. W 2008 opisany został gatunek Cretopiesma suukyiae z kredy, który początkowo zaliczono do płaszczyńcowatych^[4], ale już w 2010 przeniesiono do korowcowatych na podstawie analizy fiologenetycznej^[8].

Znaczenie gospodarcze

Znaczenie ekonomiczne przypisuje się, występującemu również w Polsce, płaszczyńcowi burakowemu (Piesma quadrata). Jest to szkodnik buraków cukrowych i pastewnych, przenoszący wirusa kędzierzawki płaszczyńcowej buraka (BCTV)^[3].

Przypisy

↑ Piesmatidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. I. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2004. ISBN 83-88147-04-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p Barbara Lis. Płaszczyńcowate – Piesmatidae, smukleńcowate – Berytidae, Płaszczyńcowate – Pyrrhocoridae. „Klucze do oznaczania owadów Polski”. 18 (9), s. 7–14, 2007.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u David A.D.A. Grimaldi David A.D.A., Michael S.M.S. Engel Michael S.M.S., An Unusual, Primitive Piesmatidae (Insecta: Heteroptera) in Cretaceous Amber from Myanmar (Burma), „American Museum Novitates”, 3611, 2008, s. 1-17, DOI: 10.1206/0003-0082(2008)3611[1:AUPPIH]2.0.CO;2 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j C.J. Drake, N.T. Davis. The Morphology and Systematics of the Piesmatidae (Hemiptera), with Keys to World Genera and American Species. „Annals of the Entomological Society of America”. 51 (6), s. 567–581, 1958. DOI: 10.1093/aesa/51.6.567.
↑ ^a ^b Piesmatidae. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2019-07-08].
↑ ^a ^b Pablo M. Dellapé, Thomas J. Henry, David C. Eades: family Piesmatidae. [w:] Lygaeoidea Species File (Version 5.0/5.0) [on-line]. [dostęp 2019-07-08].
↑ G. Cassis, R.T. Schuh. Systematic methods, fossils, and relationships within Heteroptera (Insecta). „Cladistics”. 26, s. 262-280, 2010.

[itis-1] Piesmatidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[FaunaT1-2] Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. I. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2004. ISBN 83-88147-04-8.

[Lis-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p Barbara Lis. Płaszczyńcowate – Piesmatidae, smukleńcowate – Berytidae, Płaszczyńcowate – Pyrrhocoridae. „Klucze do oznaczania owadów Polski”. 18 (9), s. 7–14, 2007.

[GrimaldiEngel-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u David A.D.A. Grimaldi David A.D.A., Michael S.M.S. Engel Michael S.M.S., An Unusual, Primitive Piesmatidae (Insecta: Heteroptera) in Cretaceous Amber from Myanmar (Burma), „American Museum Novitates”, 3611, 2008, s. 1-17, DOI: 10.1206/0003-0082(2008)3611[1:AUPPIH]2.0.CO;2 .

[DrakeDavis-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j C.J. Drake, N.T. Davis. The Morphology and Systematics of the Piesmatidae (Hemiptera), with Keys to World Genera and American Species. „Annals of the Entomological Society of America”. 51 (6), s. 567–581, 1958. DOI: 10.1093/aesa/51.6.567.

[fe-6] Piesmatidae. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2019-07-08].

[lsf-7] Pablo M. Dellapé, Thomas J. Henry, David C. Eades: family Piesmatidae. [w:] Lygaeoidea Species File (Version 5.0/5.0) [on-line]. [dostęp 2019-07-08].

[CS-8] G. Cassis, R.T. Schuh. Systematic methods, fossils, and relationships within Heteroptera (Insecta). „Cladistics”. 26, s. 262-280, 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]