Wikipedia

Pętla (informatyka)

konstrukcja oprogramowania komputerowego
Ten artykuł dotyczy programowania. Zobacz też: inne znaczenia.

Pętla – jedna z trzech podstawowych konstrukcji programowania strukturalnego (obok instrukcji warunkowej i instrukcji wyboru). Umożliwia cykliczne wykonywanie ciągu instrukcji określoną liczbę razy, do momentu zajścia pewnych warunków, dla każdego elementu kolekcji lub w nieskończoność.

Diagram pętli for typu C

Pętle licznikowe

edytuj
Osobny artykuł: Pętla iteracyjna.

Zawartość pętli licznikowych bądź iteracyjnych wykonuje się ustaloną liczbę razy. W najprostszym przypadku na początku pętli specjalna zmienna sterująca (licznikowa) jest ustawiana na wartość początkową, następnie przy każdym obiegu pętli jej wartość jest zwiększana o jeden, aż do osiągnięcia górnego limitu. Często pętla taka może odliczać w dół lub zmienna może być modyfikowana o wartość inną niż 1. Przykładami są tutaj pętle for z takich języków jak Pascal[1][2], Ada[3] (ale nie C[4][5] i C-podobne[6]).

Pętle warunkowe

edytuj
Osobny artykuł: Pętla repetycyjna.

Ogólniejszą konstrukcją jest pętla warunkowa, nazywana również repetycyjną, która jest wykonywana, aż do odpowiedniej zmiany warunków. Przeważnie wyrażenie testujące sprawdzane jest na początku lub na końcu pętli. W niektórych językach (C-podobne) pętla jest wykonywana dopóki warunek jest spełniony[4][5][6], w innych, np. w Pascalu pętla repeat...until, dopóki warunek nie jest spełniony[1][2]. Przykładami są instrukcje while, do...while, repeat...until[1][2][4][5][6].

Istnieją języki w których warunek (lub warunki) zakończenia mogą być umieszczone wewnątrz pętli na przykład w Adzie pętla loop z konstrukcją exit when[3].

Pętla ogólna

edytuj
Osobny artykuł: Pętla ogólna.

To pętla stosowana w językach rodziny C[4][5] i C-podobnych, jak np. C++[6]. Umożliwia definiowanie zarówno pętli repetycyjnej (ze sprawdzeniem warunku na początku pętli), jak i pętli iteracyjnej, jednak w porównaniu do niej pętla ta definiowana jest na niższym poziomie abstrakcji, co oznacza, że programista musi sam definiować warunek jej zakończenia i operację zmiany wartości zmiennej sterującej przy kolejnym przebiegu pętli.

Pętle „po kolekcji”

edytuj
Osobny artykuł: Pętla foreach.

Często pożądane jest, aby instrukcje pętli zostały wykonane dla każdego elementu tablicy, kolekcji itp. Można to zrobić za pomocą powyższych pętli, ale często szybszym i bardziej przejrzystym sposobem jest użycie pętli typu foreach, która zwalnia programistę z obowiązku ręcznego iterowania po kolekcji.

Pętla o określonej liczbie powtórzeń

edytuj

W pewnych językach programowania zdefiniowano w ich składni konstrukcję pętli, w której programista podaje ilość powtórzeń iteracji. Nie specyfikuje się przy tym ani zmiennej sterującej, ani wartości początkowej i końcowej licznika, co stanowi zasadniczą różnicę w stosunku do pętli iteracyjnej (licznikowej).

Pętle o określonej liczbie powtórzeń w językach programowania
Cobol[7][8] Jean[9][10] Logo[11]

PERFORM PROC N TIMES.

1.1 instrukcja, N TIMES

repeat N instrukcja

Pętla nieskończona

edytuj
Osobny artykuł: Pętla nieskończona.

W niektórych zastosowaniach, np. systemy operacyjne, serwery, środowiska sterowane zdarzeniami pożądane jest, aby główna pętla wykonywała się praktycznie w nieskończoność. Można to uzyskać wstawiając do pętli warunkowej odpowiedni niezmienny warunek, ale niektóre języki dostarczają środków, którymi można wyrazić to bezpośrednio np. w języku Ada[3], Forth[12][13], Icon[14].

Inne konstrukcje

edytuj

Istnieją także języki programowania zawierające w swojej składni instrukcje pętli zrywające z podanym wyżej podziałem. Przykładem takiego języka jest PL/1 i zdefiniowana w nim instrukcja DO. Instrukcja ta może (ale nie musi) zostać użyta z odpowiednimi frazami, definiującymi szczegółowo sposób iteracji, przy czym poszczególne frazy mogą być ze sobą zestawiane łącznie, co umożliwia bardziej złożone sterowanie w programie. I tak[15][16]: 

DO;
  ...
END;
  • pętla iteracyjna
DO I=''w_p'' TO ''w_k'' BY ''step'', ''w_p1'' TO ''w_p2'' BY ''step2'', ...;
  ...
END;

przy czym frazy TO oraz BY są opcjonalne, można więc podać listę wartości, którą ma przyjmować zmienna sterująca, a przecinek umożliwia definicję kontynuacji iteracji dla kolejnego zestawu wartości.

  • pętla repetycyjna
DO WHILE ''warunek'';
  ...
END;

DO UNTIL ''warunek'';
  ...
END;

DO REPEAT ''wyrażenie'';
  ...
END;
  • pętla złożona – możliwość składania poszczególnych fraz iteracyjnych i repetycyjnych, np.
DO WHILE C>A, I=1 TO 20 BY 3 UNTIL A<B, 31, 32, 36, 39 TO 41, REPEAT A/2 WHILE A>3;
  ...
END;

Modyfikowanie przebiegu pętli

edytuj

Z pętlami w językach programowania związane są konstrukcje programistyczne umożliwiające modyfikowanie standardowego przebiegu realizacji pętli. Modyfikacja ta dotyczy takich elementów jak zmiana wartości zmiennej sterującej, wyjście z pętli, przejście do kolejnej iteracji itp. Do modyfikowania przebiegu realizacji pętli służą:

  • albo istniejące danym języku konstrukcje, tj. instrukcje, które są stosowane także poza pętlą, np.:
  • albo specjalne konstrukcje dedykowane tylko do modyfikacji działania pętli, tj. takie które mogą być stosowane tylko w obrębie pętli, np.

Instrukcje modyfikujące działanie pętli wymienione w drugiej grupie, zostały opracowane i uwzględnione w definicjach języków programowania, jako substytut instrukcji skoku, której użycie jest krytykowane w literaturze przedmiotu. Każda z operacji realizowanych przez tę grupę instrukcji może bowiem zostać zrealizowana za pomocą instrukcji skoku i etykiety umieszczonej w określonym miejscu. Instrukcja skoku pozwala w przeciwieństwie do tych instrukcji na przejście do dowolnego miejsca, natomiast instrukcje modyfikujące pętle z góry narzucają miejsce, do którego nastąpi przekazanie sterowania, co w pewnym stopniu zwiększa czytelność programu (kodu źródłowego) w porównaniu do instrukcji skoku[17].

Przykład – pętla iteracyjna

edytuj

Poniżej przykład pętli w języku Pascal: 

var licznik : integer;

begin
  for licznik := 1 to 10 do
    WriteLn('Wiersz numer ', licznik);
end.

Przykład w C++ jako wariant pętli ogólnej: 

for (int i = 0; i < 10; ++i)
  std::cout << i << "-ta iteracja." << std::endl;

Przykład w C jako wariant pętli ogólnej: 

int i;

for (i = 0; i < 10; ++i)
  printf("%d-ta iteracja.\n", i);

Przykład w PHP: 

for ($i = 0; $i < 10; ++$i)
  echo $i . "-ta iteracja.<br />\n";

Przykład w JavaScripcie: 

var i;

for (i = 0; i < 10; ++i)
  document.write(i + "-ta iteracja.<br />");

Przykład w VB6 z Textboxem 

Dim i As Integer
Text1.Text = ""

For i = 0 To 10
  Text1.Text = Text1.Text & i
Next i

Przykład w VB6 z Debugwindow 

Dim i As Integer

For i = 0 To 10
  Debug.Print i
Next i

Przykład w Pythonie: 

for i in range(1, 10):
  print(i, '. iteracja', sep = '')

Pętle w językach programowania

edytuj
Pętle w językach programowania
język programowania pętla specjalne konstrukcje modyfikujące pętle
iteracyjna repetycyjna ogólna po kolekcji powtórzeniowa złożona nieskończona opuszczenia kontynuacji powtórzenia pomijania
ABAP[18]                      
Ada[3][19]                      
ALGOL 60[7][20][21]                      
ALGOL 68[7][22]                      
APL[a][23]                      
AWK[24]                      
B[25]                      
Basic[26][27][28][29]     |  [b]                  
BCPL[30]                     |  [c]  
Boo[31]                      
C[4][5][6][32]  [d]                    
C++[6]  [d]                    
C--[a][33]                      
C#[34][35]                      
Clipper[36]                      
Cobol[8][37]                      
Comal[26]                      
D[38][39][40]                      
dBase[41][42], FoxBase[41]                      
Eiffel[43][44][45]                      
Forth[e][12][13][26][46][47]                 |  [c]      
Fortran IV, 66[7][20]                      
Fortran 77[48]                      
Fortran 90/95[49][50][51]                      
Icon[14]                      
Java[52][53][54]                      
JavaScript[55][56]                      
Jean[9][10]                      
Logo[26][11]                      
MCPL[57]                     |  [c]  
Modula-2[58]                      
Oberon[59]                      
Pascal[26][1][2]                      
Perl[60][61][62]                      
PHP[63][64][65]                      
PL/I[7][15][16]                      
PL/M[66][67]                      
Prolog[f][26][68]                      
Python[69][70][71][72]                      
REXX[73][74]         |                
Ruby[75][76][77][78]                      
Simula 67[79]                      
Snobol[f][80]                      
Turbo Pascal[2]                      
Visual Basic[81][82], VBA[83]                      

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b W językach niskiego poziomu oraz asemblerowych językach wysokiego poziomu, oraz innych nielicznych językach, przy braku odpowiednich konstrukcji specjalnych (np. braku instrukcji pętli), programowanie odpowiedniego sterowania realizuje się w kodzie źródłowym za pomocą innych konstrukcji sterujących, np. instrukcji warunkowych i skoku; jest to także możliwe w pozostałych językach programowania (także w tych, w których dostępne są odrębne konstrukcje, takie jak instrukcje pętli), lecz przez literaturę przedmiotu zdecydowanie niezalecane.
  2. ↑ Od momentu opracowania języka Basic powstało wiele jego implementacji i wersji różniących się między sobą. Duża część tych implementacji, szczególnie wczesnych, nie zawierała w swoim repertuarze konstrukcji pętli repetycyjnej. Dopiero kolejne wersje języka zawierały pętle warunkowe np. while warunek ... wend, która jako zaszłość w Visual Basic-u została zastąpiona konstrukcją do ... loop.
  3. ↑ a b c Dana konstrukcja modyfikująca działanie pętli w określonym języku jest dostępna wyłącznie dla wybranego rodzaju pętli, a nie dostępna dla pozostałych rodzajów.
  4. ↑ a b W językach C, C++ i pochodnych, istnieje pętla for(;;), za pomocą której można realizować pętle iteracyjne w zbliżony sposób jak w pętli iteracyjnej, lecz jest to pętla bardziej ogólna, na niższym poziomie abstrakcji, w którym implementacja działań wymaganych dla pętli iteracyjnej należy do programisty, jawnie w kodzie źródłowym, w związku z czym literatura przedmiotu nie zalicza tego rodzaju pętli do tej kategorii konstrukcji programistycznych jakim są pętle iteracyjne.
  5. ↑ Jedną z podstawowych idei języka FORTH jest jego rozszerzalność. W języku tym można więc definiować (za pomocą instrukcji niskopoziomowych skoków warunkowych i bezwarunkowych, o adresacji bezwzględnej i względnej) nowe instrukcje sterujące, w tym instrukcje pętli oraz instrukcje modyfikujące działanie pętli. Zdefiniowane instrukcje poddawane są natychmiastowej kompilacji, umieszczane we wskazanym słowniku i dostępne tak samo jak standardowe instrukcje sterujące. Można więc stworzyć nowe instrukcje obejmujące pozostałe przypadki pętli i instrukcji modyfikujących.
  6. ↑ a b W językach takich jak Snobol czy Prolog realizacja wielokrotnych operacji wykonywana jest automatycznie przez odpowiedni mechanizm: w Snobolu jest to mechanizm uzgadniania z wzorcem oraz skoki warunkowe i bezwarunkowe, w Prologu jest to aparat wnioskowania, którego działanie może być modyfikowane przez specjalne predykaty, ich działanie jest analogiczne do odpowiednich instrukcji dostępnych w imperatywnych językach programowania, a tym samym mają (np. w Turbo Prolog) analogiczne nazwy (identyfikatory).

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Michał Iglewski, Jan Madey, Stanisław Matwin, Pascal. Język wzorcowy – Pascal 360, wyd. trzecie – zmienione, Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1984 (Biblioteka Inżynierii Oprogramowania), ISBN 83-85060-53-7, ISSN 0867-6011 (pol.).
  2. ↑ a b c d e Andrzej Marciniak, Borland Pascal 7.0, Poznań: Nakom, 1994 (Biblioteka Użytkownika Mikrokomputerów), ISBN 83-85060-53-7, ISSN 0867-6011 (pol.).
  3. ↑ a b c d A. Nico Habermann, Dewayne E. Perry: Ada dla zaawansowanych. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1989, seria: Biblioteka Inżynierii Oprogramowania. ISBN 83-204-1058-4. (pol.).
  4. ↑ a b c d e Brian W. Kernighan, Dennis M. Ritche: Język C. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1988, seria: Biblioteka Inżynierii Oprogramowania. ISBN 83-204-1067-3. (pol.).
  5. ↑ a b c d e Jan Bielecki: Turbo C z grafiką na IBM PC. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1990, seria: Mikrokomputery. ISBN 83-204-1101-7. (pol.).
  6. ↑ a b c d e f Jan Bielecki: Od C do C++, programowanie obiektowe w języku C. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1990. ISBN 83-204-1332-X. (pol.).
  7. ↑ a b c d e John E. Nicholls: Struktura języków programowania. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1980, seria: Informatyka. ISBN 83-204-0246-8. (pol.).
  8. ↑ a b Eugeniusz Kurzydrem, Andrzej Macieliński, Urszula Szmidt, Eugeniusz Więcek: COBOL. Język programowania. Wyd. drugie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1978. (pol.).
  9. ↑ a b Jerzy Bettek, Bronisław Rudak, Barbara Rudakowa: Język konwersacyjny JEAN. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, 1975, seria: Skrypt wydany w serii Biblioteka WASC. (pol.).
  10. ↑ a b Kazimierz Orlicz: Język konwersacyjny JEAN z elementami programowania w Fortranie. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, 1977, seria: Skrypt wydany w serii Biblioteka WASC. (pol.).
  11. ↑ a b Stanisław Waligórski: LOGO na Sinclair Spectrum. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, seria: Seria 12+12=102. (pol.).
  12. ↑ a b Jan Bielecki: Język FORTH. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1988, seria: Mikrokomputery. ISBN 83-204-0930-6. (pol.).
  13. ↑ a b Jan Ruszczyc: Poznajemy FORTH. Warszawa: SOETO, 1987, seria: Informatyka mikrokomputerowa. (pol.).
  14. ↑ a b Ralph E. Griswold, Madge T. Griswold: Icon. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1987, seria: Biblioteka Inżynierii Oprogramowania. ISBN 83-204-0871-7. (pol.).
  15. ↑ a b Jan Bielecki: Rozszerzony PL/I i JCL w systemie OS/RIAD. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, seria: Biblioteka Informatyki. ISBN 83-01-06146-4. (pol.).
  16. ↑ a b M. I. Auguston i inni: Programowanie w języku PL/1 OS JS. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988. ISBN 83-01-07463-9. (pol.).
  17. ↑ Michael Marcotty, Henry Ledgord, tłumaczenie: Krystyna Jerzykiewicz: W kręgu języków programowania. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1980, seria: Biblioteka Inżynierii Oprogramowania. ISBN 83-204-1342-7. (pol.).
  18. ↑ Loops. [w:] ABAP Programming (BC-ABA) [on-line]. help.sap.com – SAP Library. [dostęp 2011-08-03]. (ang.).
  19. ↑ Michał Morawski, Antoni M. Zajączkowski: Wstep do programowania w języku Ada’95. Wyd. drugie. Łódź: 2004. [dostęp 2011-01-29]. (pol.).
  20. ↑ a b Joanna Jonkisz, Jan Makuch, Stanisław Starzak: Programowanie w językach Algol 60 i Fortran 1900. Łódź: Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Politechnika Łódzka, Ośrodek Elektronicznej Techniki Obliczeniowej, 1982, seria: Skrypty dla szkół wyższych. (pol.).
  21. ↑ PN-75/T-42110, Język programowania Algol 60, Wydawnictwa Normalizacyjne (Polski Komitet Normalizacyjny), Warszawa 1976, opracowanie Polskiej Normy: Jowita Koncewicz, Maria Łącka, Instytut Maszyn Matematycznych w Warszawie.
  22. ↑ Jan Małuszyński, Krzysztof Pisecki, A. van Wijngaarden, B.J. Mailloux, J.E.L. Peck, C.H.A. Koster, M. Sintzoff,.H. Lindsey, L.G.L.T. Meertens, R.G. Fisker, w tłumaczeniu Jana Małuszyńskiego i Krzysztofa Piseckiego: Algol 68. Wprowadzenie do języka Algol 68. Zmieniony raport o języku algorytmicznym Algol 68. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1980, seria: Informatyka. ISBN 83-204-0161-5. (pol.).
  23. ↑ Andrzej Jerzy Krzysztof Plewic: Język programowania APL/360. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1977, seria: Biblioteka informatyki. (pol.).
  24. ↑ Tomasz Przechlewski: Opis języka AWK. pinkaccordions.homelinux.org, 2001–2007. [dostęp 2011-08-03]. (pol.).
  25. ↑ B. W. Kernighan: A TUTORIAL INTRODUCTION TO THE LANGUAGE B. cm.bell-labs.com – Bell Laboratories, Murray Hill, New Jersey. [dostęp 2011-08-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-15)]. (ang.).
  26. ↑ a b c d e f Mike Ducka, tłumaczenie: Marcin Turski: Języki mikrokomputerów. Przewodnik dla początkujących. Basic, Pascal, Logo, Prolog, Comal, Forth. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1988. ISBN 83-204-0966-7. (pol.).
  27. ↑ Zbigniew Czech, Krzysztof Nałęcki, Stanisław Wołek: Programowanie w języku BASIC. Wyd. drugie uzupełnione. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1985. ISBN 83-204-0776-1. (pol.).
  28. ↑ Wacław Iszkowski: Nauka programowania w języku BASIC dla początkujących. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1987, seria: Mikrokomputery. ISBN 83-204-0834-2. (pol.).
  29. ↑ Małgorzata Kalinowska-Iszkowska, Wacław Iszkowski: Klucze do Basicu, Amstrad – Schneider, Apple II, IBM PC, ZX Spectrum (Plus). Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1987, seria: Mikrokomputery. ISBN 83-204-0809-1. (pol.).
  30. ↑ Martin Richards: The BCPL Cintsys and Cintpos User Guide. Cambridge: Computer Laboratory University of Cambridge, January 28, 2011. [dostęp 2011-01-31]. (ang.).
  31. ↑ Loops. [w:] BOO – Language Guide [on-line]. boo.codehaus.org. [dostęp 2011-08-03]. (ang.).
  32. ↑ C Reference Card (ANSI). www.digilife.be. s. 2. [dostęp 2011-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-07)]. (ang.).
  33. ↑ Norman Ramsey, Simon Peyton Jones, Christian Lindig: The C-- Language Specification, Version 2.0 (CVS Revision 1.128). www.cminusminus.org, 23 lutego 2005. s. 65. [dostęp 2011-08-03]. (ang.).
  34. ↑ Podręcznik języka C# na Wikibooks.
  35. ↑ C# Language Specification ECMA-334. www.ecma-international.org – ECMA International, 4th Edition / June 2006. s. 553. [dostęp 2011-08-03]. (ang.).
  36. ↑ Wojciech Rogowski, Arkadiusz Serodziński: Clipper 5.0. Warszawa: Wydawnictwo PLJ, 1991. ISBN 83-85190-20-1. (pol.).
  37. ↑ Gary Cutler: OpenCOBOL 1.1 [06FEB2009 Version Programmer’s Guide]. /opencobol.add1tocobol.com, 2010-09-17. s. 259. [dostęp 2011-08-08]. (ang.).
  38. ↑ Podręcznik języka D na Wikibooks.
  39. ↑ Table of Contents – D Programming Language. www.digitalmars.com – DIGITAL MARS. [dostęp 2011-08-04]. (ang.).
  40. ↑ Statements. [w:] Language Reference – D Programming Language [on-line]. www.d-programming-language.org. [dostęp 2011-08-04]. (ang.).
  41. ↑ a b Tadeusz Mykowiecki: dBase, FoxBase, bazy danych. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1992. ISBN 83-204-1345-1. (pol.).
  42. ↑ Piotr J. Jasiński, Zbigniew Królikowski, Jacek Szulczyński, Mikrokomputerowe bazy danych z programowaniem w dBase IV, Warszawa, Poznań 1992 (Biblioteka Użytkownika Mikrokomputerów; tom 7), ISBN 83-85060-44-8, ISSN 0867-6011 (pol.).
  43. ↑ Bertrand Meyer: CEiffel*: A Language and Environment for Software Engineering. citeseerx.ist.psu.edu – Interactive Software Engineering Inc., Goleta, California. s. 48. [dostęp 2011-08-03]. (ang.).
  44. ↑ Loop: the only construct for iterative computation. [w:] Syntax diagrams SmartEiffel [on-line]. smarteiffel.loria.fr. [dostęp 2011-08-03]. (ang.).
  45. ↑ Bertrand Meyer: Eiffel: Analysis, Design and Programming Language; Standard ECMA-367. www.ecma-international.org – ECMA International, 2nd Edition / June 2006. s. 194. [dostęp 2011-08-03]. (ang.).
  46. ↑ FORTH Standards Team: FORTH – 79. mywebspace.wisc.edu; FORTH Interest Group, 1980. s. 50. [dostęp 2011-08-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-13)]. (ang.).
  47. ↑ 12. REQUIRED WORD SET. [w:] FORTH-83 STANDARD [on-line]. forth.sourceforge.net, 1983. [dostęp 2011-08-05]. (ang.).
  48. ↑ Ryszard K. Kott, Krzysztof Walczak: Programowanie w języku Fortran 77. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1991. ISBN 83-204-1362-1. (pol.).
  49. ↑ Podręcznik języka Fortran na Wikibooks.
  50. ↑ Michael Goerz: Fortran 90 Reference Card. michaelgoerz.net, 2008. s. 2. [dostęp 2011-08-04]. (ang.).
  51. ↑ WORKING DRAFT J3/97-007R2. j3-fortran.org, 21 października 1997. s. 376. [dostęp 2011-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-18)]. (ang.).
  52. ↑ Artur Tyloch: Kurs Java. Opis języka, składni. Polski podręcznik.. www.webdeveloper.pl. [dostęp 2011-08-04]. (pol.).
  53. ↑ Language Basics. [w:] The Java Tutorials [on-line]. download.oracle.com – ORACLE. [dostęp 2011-08-04]. (ang.).
  54. ↑ Jialong He: JAVA Quick Reference. www.digilife.be. s. 3. [dostęp 2011-08-08]. (ang.).
  55. ↑ Wojciech Romowicz: HTML i JavaScript. HELION, 1998. ISBN 83-7197-046-3. (pol.).
  56. ↑ Kurs języka JavaScript. Poradnik Webmastera. [dostęp 2011-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-27)]. (pol.).
  57. ↑ Martin Richards: The MCPL Programming Manual and User Guide. Cambridge: Computer Laboratory University of Cambridge, May 23, 2007. [dostęp 2011-01-31]. (ang.).
  58. ↑ Niklaus Wirth, Modula 2, Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1987 (Biblioteka Inżynierii Oprogramowania), ISBN 83-204-0828-8, ISSN 0867-6011 (pol.).
  59. ↑ H. Mössenböck, N. Wirth: 9. Statements. [w:] The Programming Language Oberon-2 [on-line]. www-vs.informatik.uni-ulm.de:81 – Institut für Computersysteme, ETH Zürich, October 1993. [dostęp 2011-08-02]. (ang.).
  60. ↑ Podręcznik języka Perl na Wikibooks.
  61. ↑ Loop Control. [w:] Perl 5 version 14.1 documentation – Language reference [on-line]. perldoc.perl.org. [dostęp 2011-08-03]. (ang.).
  62. ↑ Michael Goerz: Perl Reference Card. michaelgoerz.net, 2008. s. 2. [dostęp 2011-08-04]. (ang.).
  63. ↑ Podręcznik języka PHP na Wikibooks.
  64. ↑ Podręcznik PHP. www.php.net. [dostęp 2011-08-03]. (ang.).
  65. ↑ Steven R. Gould: PHP 4 Reference Card. www.digilife.be. s. 2. [dostęp 2011-08-08]. (ang.).
  66. ↑ Jan Bielecki: PL/M język programowania mikroprocesorów. Wyd. drugie uzupełnione. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1987, seria: Elektronizacja. zeszyt 25. (pol.).
  67. ↑ Jan Bielecki: System operacyjny ISIS-II. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1987, seria: Mikrokomputery. ISBN 83-204-0893-8. (pol.).
  68. ↑ Janusz Szajna, Marian Adamski, Tomasz Kozłowski: Turbo Prolog. Programowanie w języku logiki. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1991, seria: Mikrokomputery. ISBN 83-204-1395-8. (pol.).
  69. ↑ Podręcznik języka Phyton na Wikibooks.
  70. ↑ Michael Goerz: Phyton 2.5 Reference Card. michaelgoerz.net, 2009. s. 2. [dostęp 2011-08-04]. (ang.).
  71. ↑ The Python Language Reference 2.7. docs.python.org, 4 sierpnia 2011. [dostęp 2011-08-04]. (ang.).
  72. ↑ Laurent Pointal: Python 2.4 Quick Reference Card. www.digilife.be. s. 18. [dostęp 2011-08-08]. (ang.).
  73. ↑ The REXX language. killbox.pl. [dostęp 2011-08-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
  74. ↑ Open Object Rexx™: Reference. www.oorexx.org. [dostęp 2011-08-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-29)]. (ang.).
  75. ↑ Podręcznik języka Ruby na Wikibooks.
  76. ↑ Iterators. [w:] Ruby User’s Guide [on-line]. www.rubyist.net. [dostęp 2011-08-04]. (ang.).
  77. ↑ Containers, Blocks, and Iterators. [w:] Programming Ruby. The Pragmatic Programmer’s Guide [on-line]. www.ruby-doc.org – Documenting the Ruby Language. [dostęp 2011-08-04]. (ang.).
  78. ↑ Ruby Language QuickRef. www.digilife.be. s. 2. [dostęp 2011-08-08]. (ang.).
  79. ↑ Hanna Oktaba, Wiesław Ratajczak: Simula 67. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1990, seria: Biblioteka Inżynierii Oprogramowania. ISBN 83-204-0128-3. (pol.).
  80. ↑ Paweł Gizbert-Studnicki, Jerzy Kaczmarczuk: Snobol4. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1984, seria: Biblioteka Inżynierii Oprogramowania. ISBN 83-204-0546-7. (pol.).
  81. ↑ Podręcznik Visual Basic na Wikibooks.
  82. ↑ VB.NET Quick Reference. www.digilife.be, 2006. s. 1. [dostęp 2011-08-08]. (ang.).
  83. ↑ John Walkenbach: Excel 2003 PL. Programowanie w VBA. HELION, 2004. ISBN 837361-504-0. (pol.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Pętla_(informatyka)&oldid=73803315”