Ouryzja

Ouryzja
	; Ourisia macrophylla
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	babkowate
Rodzaj	ouryzja
	Nazwa systematyczna
	Ourisia Commerson in A. L. Jussieu; Gen. 100. 4 Aug 1789
	Typ nomenklatoryczny
	non designatus
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ouryzja^[4] (Ourisia) – rodzaj roślin z rodziny babkowatych. Obejmuje 28 gatunków^[5]. Najwięcej z nich, bo 15, rośnie w Andach w Ameryce Południowej, 12 gatunków występuje na Nowej Zelandii (z czego 11 na Wyspie Południowej^[6]), a jeden na Tasmanii^[5]. Gatunki andyjskie tworzą dwie grupy zasięgowe – w środkowym Chile i dalej na południu rośnie 10 gatunków, 5 gatunków rośnie w Andach od północnych krańców Chile i Boliwii po Kolumbię i Wenezuelę. Z badań molekularnych wynika, że rodzaj wyewoluował w Andach w środkowej części Chile i stąd rozprzestrzenił się na południe pasma górskiego, a następnie skolonizował Andy w północnej części kontynentu i wyspy nowozelandzkie wraz z Tasmanią (tasmański gatunek jest siostrzany dla wszystkich nowozelandzkich). Mechanizm dyspersji przez Pacyfik (6 tys. km) nie jest znany, nie wyklucza się roli Antarktydy jako pomostu, ale z pewnością dyspersja nastąpiła po rozpadzie Gondwany i raczej za pomocą wiatru (nasiona Ourisia są bardzo drobne)^[6]. Rośliny te zasiedlają tereny skaliste, zwykle miejsca wilgotne, najczęściej w górach^[7]. Sięgają nawet do rzędnych 5000 m n.p.m., ale na wyższych szerokościach geograficznych rosną też na poziomie morza^[8].

Niektóre gatunki i mieszańce (także między gatunkami nowozelandzkimi i andyjskimi) są uprawiane jako rośliny ozdobne w klimacie chłodnym i wilgotnym^[7]. W Polsce uprawiane w ogrodach skalnych lub nieogrzewanych szklarniach^[4].

Morfologia

Ourisia coccinea

Pokrój: Byliny (rzadko drewniejące u nasady^[4]) o płożącym zwykle na powierzchni gleby kłączu^[7], w efekcie tworzące często darnie^[4] z pędami kwiatostanowymi osiągającymi do 60 cm wysokości^[7].
Liście: Naprzeciwległe lub w okółkach^[7], długoogonkowe^[4], pojedyncze, całobrzegie lub karbowane^[7], z wyraźnym użyłkowaniem^[4].
Kwiaty: Wyrastają w okółkach lub parach w górnej części łodygi^[7] zebrane w baldachokształtne grona^[4], rzadziej pojedynczo w kątach liści^[4]. Działek kielicha jest pięć i zrośnięte są tylko u nasady. Płatki korony zrośnięte są na większej ich długości w rurkę. Trzy płatki na końcu tworzą dolną wargę, dwa – górną^[7]. Rurka korony ucięta, wewnątrz owłosiona^[4]. Płatki mają barwę białą, różową lub czerwoną. Pręciki są cztery, w dwóch parach, osadzone u nasady rurki korony. Piąty pręcik zredukowany do drobnego prątniczka^[7]. Zalążnia górna, dwukomorowa, z licznymi zalążkami i pojedynczą, długą szyjką słupka zakończoną główkowatym znamieniem^[7]^[4].
Owoce: Torebki otwierające się dwoma klapami, zawierające liczne i drobne nasiona^[7].

Systematyka

Rodzaj z rodziny babkowatych Plantaginaceae, dawniej w szeroko ujmowanej rodzinie trędownikowatych Scrophulariaceae. Dzieli się na dwa podrodzaje – subg. Suffruticosae (trzy gatunki krzewinkowe ze środkowego Chile, siostrzane wobec reszty rodzaju) i subg. Ourisia (rośliny zielne)^[8].

Wykaz gatunków (zweryfikowane i zaakceptowane nazwy gatunkowe według The Plant List^[9] oraz według New Zealand Plant Conservation Network^[10])

Ourisia alpina Poepp. & Endl.
Ourisia biflora Wedd.
Ourisia breviflora Benth.
Ourisia caespitosa Hook.f.
Ourisia calycina Colenso
Ourisia chamaedrifolia Benth.
Ourisia coccinea (Cav.) Pers.
Ourisia confertifolia Arroyo
Ourisia cotapatensis Meudt & S. Beck
Ourisia crosbyi Cockayne
Ourisia fragrans Phil.
Ourisia fuegiana Skottsb.
Ourisia glandulosa Hook.f.
Ourisia macrocarpa Hook.f.
Ourisia macrophylla Hook. – ouryzja wielkolistna^[4]
Ourisia melaspermioides Phil.
Ourisia microphylla Poepp. & Endl.
Ourisia modesta Diels
Ourisia muscosa Benth.
Ourisia polyantha Poepp. & Endl.
Ourisia pulchella Wedd.
Ourisia pygmaea Phil.
Ourisia remotifolia Arroyo
Ourisia ruellioides (L.f.) Kuntze
Ourisia serpyllifolia Benth.
Ourisia sessilifolia Hook.f.
Ourisia simpsonii (B.J.Moore) Arroyo
Ourisia spathulata Arroyo
Ourisia vulcanica L.B.Moore

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-01-23] (ang.).
↑ ^a ^b Ourisia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-01-23].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012, s. 640-641. ISBN 978-83-7506-846-7.
↑ ^a ^b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 663, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Heidi M. Meudt, Beryl B. Simpson. The biogeography of the austral, subalpine genus Ourisia (Plantaginaceae) based on molecular phylogenetic evidence: South American origin and dispersal to New Zealand and Tasmania. „Biological Journal of the Linnean Society”. 87, 4, s. 479–513, 2006. DOI: 10.1111/j.1095-8312.2006.00584.x.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 256. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b Heidi M. Meudt, Beryl B. Simpson. Phylogenetic Analysis of Morphological Characters in Ourisia (Plantaginaceae): Taxonomic and Evolutionary Implications. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 94, 3, s. 554-570, 2007.
↑ Ourisia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-01-23].
↑ Ourisia. New Zealand Plant Conservation Network. [dostęp 2019-02-04].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-01-23] (ang.).

[ing-3] Ourisia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-01-23].

[kubala-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012, s. 640-641. ISBN 978-83-7506-846-7.

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 663, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[heidi-6] Heidi M. Meudt, Beryl B. Simpson. The biogeography of the austral, subalpine genus Ourisia (Plantaginaceae) based on molecular phylogenetic evidence: South American origin and dispersal to New Zealand and Tasmania. „Biological Journal of the Linnean Society”. 87, 4, s. 479–513, 2006. DOI: 10.1111/j.1095-8312.2006.00584.x.

[philips-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 256. ISBN 0-333-74890-5.

[heidi2-8] Heidi M. Meudt, Beryl B. Simpson. Phylogenetic Analysis of Morphological Characters in Ourisia (Plantaginaceae): Taxonomic and Evolutionary Implications. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 94, 3, s. 554-570, 2007.

[tpl-9] Ourisia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-01-23].

[10] Ourisia. New Zealand Plant Conservation Network. [dostęp 2019-02-04].

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[1]

[2]

[3]

[9]

[10]