Ostrogowiec czerwony

Ostrogowiec czerwony
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	szczeciowce
Rodzina	przewiertniowate
Rodzaj	ostrogowiec
Gatunek	ostrogowiec czerwony
	Nazwa systematyczna
	Centranthus ruber (L.) DC.; Fl. Franç. ed. 3, 4: 239 1805
Synonimy
	Centranthus latifolius Dufr.; Centranthus marinus Gray; Centranthus maritimus DC.; Centranthus maritimus Gray; Kentranthus ruber (L.) Druce; Valeriana florida Salisb.; Valeriana rubra Linn.;
	Centranthus latifolius Dufr.; Centranthus marinus Gray; Centranthus maritimus DC.; Centranthus maritimus Gray; Kentranthus ruber (L.) Druce; Valeriana florida Salisb.; Valeriana rubra Linn.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ostrogowiec czerwony, czerwony kozłek^[4] (Centranthus ruber) – gatunek rośliny z rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae), z podrodziny Valerianoideae, dawniej wyodrębnianej zwykle jako rodzina kozłkowate (Valerianaceae)^[2]. Pochodzi z basenu Morza Śródziemnego i Portugalii, ale został szeroko rozprzestrzeniony jako roślina ozdobna i w wielu miejscach rośnie zdziczały^[5], nierzadko jest gatunkiem inwazyjnym (np. w zachodniej części USA^[6] i w Afryce Południowej^[7]).

Morfologia

Kwiatostan

Owoce

Pokrój: Roślina wieloletnia, naga, kłączowa, o łodygach wznoszących się i zwykle rozgałęzionych, osiągających zwykle do 80 cm^[5], maksymalnie do 100 cm wysokości^[8].
Liście: Ulistnienie naprzeciwległe. Liście niepodzielone, nieco mięsiste^[4], niebieskawozielone^[9], odziomkowe ogonkowe, wyższe siedzące^[4], u nasady obejmujące łodygę. Blaszka lancetowata do jajowatej, o długości do 8, rzadko 12 cm i szerokości zwykle od 1 do 5 cm. Wierzchołek tępy lub ostry. Najwyższe liście czasem nieregularnie ząbkowane^[5].
Kwiaty: Zebrane na szczycie w gęste^[9], trójdzielne wierzchotki^[5]^[4]. Korona kwiatu asymetryczna – rurkowata z ostrogą u nasady, na szczycie z 5 nierównymi łatkami. Korona ma barwę od różowej do ciemnoczerwonej^[8]. Osiąga do 7–10 mm długości, a ostroga 4–7, rzadko 9 mm długości^[5].
Owoce: Niełupki nagie do 4 mm długości^[8], zwieńczone pęczkiem włosków^[10].

Biologia i ekologia

Bylina, choć stosunkowo krótkotrwała (rośnie przez kilka lat)^[11]. W naturze rosnąca na terenach skalistych, jako gatunek zdziczały nierzadko rośnie na murach^[5]. Kwitnie od wiosny do jesieni (w Polsce od maja do lipca^[9]), przy czym kwiaty długo utrzymują się na roślinie^[11].

Systematyka i zmienność

Forma o białych kwiatach

Gatunek z sekcji Centranthus z rodzaju Centranthus^[5], dla którego jest gatunkiem typowym^[12].

Wyróżnia się dwa podgatunki^[5]^[3]:

Centranthus ruber subsp. ruber – podgatunek nominatywny
Centranthus ruber subsp. sibthorpii (Heldr. & Sart. ex Boiss.) Hayek – takson wyróżniający się liśćmi lancetowatymi, zawsze całobrzegimi, na końcach tępymi, czasem o nieco większej koronie (od 5 do 11 mm długości) i dłuższej ostrodze (od 2 do 12 mm). Występuje w Grecji kontynentalnej i na wyspach Morza Egejskiego oraz w południowej Albanii^[5].

Uprawa

Gatunek łatwy w uprawie. Wymaga stanowisk słonecznych, gleb przepuszczalnych, zasadowych, najlepiej średnio żyznych lub ubogich^[11]. Usuwanie przekwitających kwiatostanów przedłuża kwitnienie^[9].

Roślina rozmnażana głównie z nasion, rzadziej przez podział^[9], zwłaszcza w przypadku roślin osiągających trzeci rok życia (rośliny starsze nie wyglądają tak efektownie)^[11]. Rozmnażanie przez podział opisywane jest jako trudne i mało wydajne^[9].

Poza formą typową uprawianych jest szereg odmian, m.in.:

'Alba'^[11] lub 'Albiflorus' – o kwiatach białych^[8],
'Roseus' – kwiaty różowe^[8],
'Pretty Betsy' – kwiaty karmonoworóżowe^[8],
'Coccineus' – kwiaty szkarłatne^[8],
'Atrococcineus' – kwiaty ciemnopurpurowoczerwone^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-02-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Centranthus ruber (L.) DC.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-02-01].
↑ ^a ^b ^c ^d Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 609. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ T.G. Tutin, V.H. Heywood i in.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University Press, 1984, s. 55. ISBN 0-521-08717-1.
↑ Swearingen, J., C. Bargeron: red valerian. [w:] Invasive Plant Atlas of the United States [on-line]. University of Georgia Center for Invasive Species and Ecosystem Health. [dostęp 2018-09-15].
↑ Centranthus ruber. [w:] Terrestial Invasives [on-line]. Cape Town Invasives. [dostęp 2018-09-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-25)].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A–J. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012, s. 230-231. ISBN 978-83-7506-846-7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Jacek Marcinkowski: Byliny ogrodowe – produkcja i zastosowanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2002, s. 177. ISBN 83-09-01751-0.
↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 196. ISBN 83-7079-778-4.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 208, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Centranthus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-02-01].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-02-01] (ang.).

[tpl-3] Centranthus ruber (L.) DC.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-02-01].

[szwey-4] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 609. ISBN 83-214-1305-6.

[europ-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ T.G. Tutin, V.H. Heywood i in.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University Press, 1984, s. 55. ISBN 0-521-08717-1.

[6] Swearingen, J., C. Bargeron: red valerian. [w:] Invasive Plant Atlas of the United States [on-line]. University of Georgia Center for Invasive Species and Ecosystem Health. [dostęp 2018-09-15].

[7] Centranthus ruber. [w:] Terrestial Invasives [on-line]. Cape Town Invasives. [dostęp 2018-09-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-25)].

[grabowska-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A–J. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012, s. 230-231. ISBN 978-83-7506-846-7.

[marcinkowski-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Jacek Marcinkowski: Byliny ogrodowe – produkcja i zastosowanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2002, s. 177. ISBN 83-09-01751-0.

[encyk-10] Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 196. ISBN 83-7079-778-4.

[botanica-11] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 208, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ing-12] Centranthus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-02-01].

[4]

[2]

[5]

[6]

[7]

[1]

[3]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]