Wikipedia

Osmaniye (1864)

turecki okręt pancerny

Osmaniye – turecki okręt pancerny (fregata pancerna) z lat 60. XIX wieku, jedna z czterech zbudowanych jednostek typu Osmaniye. Okręt wypierał 6400 ton, a jego główne uzbrojenie stanowiło jedno działo kalibru 229 mm i 14 dział kalibru 203 mm, wsparte lżejszą artylerią. Napędzana maszyną parową i żaglami jednostka rozwijała maksymalną prędkość 12 węzłów, a jej załoga liczyła od 356 do 362 osób.

Osmaniye
Ilustracja
„Osmaniye” w Stambule w latach 90. XIX wieku
Klasa

okręt pancerny

Typ

Osmaniye

Historia
Stocznia

Robert Napier and Sons(inne języki), Glasgow

Położenie stępki

marzec 1863

Wodowanie

2 września 1864

 Imperium Osmańskie
Nazwa

„Gazi Osman” → „Osmaniye”

Wejście do służby

listopad 1865

Wycofanie ze służby

31 lipca 1909

Los okrętu

złomowany w 1923

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

normalna: 6400 ton

Długość

całkowita: 91,4 metra
89,3 metra między pionami

Szerokość

16,9 metra

Zanurzenie

7,9 metra

Materiał kadłuba

żelazo

Napęd
1 maszyna parowa o mocy 900 KM
6 kotłów, 1 śruba, żagle
Prędkość

12 węzłów

Zasięg

1600 Mm

Uzbrojenie
początkowo:
1 działo kal. 229 mm
14 dział kal. 203 mm (14 x I)
10 dział 36-funtowych (10 x I)
Opancerzenie
burty: 140–76 mm, pokład bateryjny: 127–114 mm
Załoga

356–362

Okręt został zwodowany 2 września 1864 roku w brytyjskiej stoczni Robert Napier and Sons(inne języki) w Glasgow, a w skład marynarki Imperium Osmańskiego wcielono go w listopadzie 1865 roku. Nazwę otrzymał na cześć panującego na przełomie XIII i XIV wieku sułtana Osmana I. „Osmaniye” uczestniczył w stłumieniu powstania kreteńskiego i wziął ograniczony udział w wojnie rosyjsko-tureckiej i grecko-tureckiej. Jednostka została rozbrojona w 1897 roku, a 31 lipca 1909 roku wycofano ją ze służby. „Osmaniye” został złomowany w 1923 roku.

Projekt i budowa

edytuj
 
Uproszczony plan okrętów pancernych typu Osmaniye

W 1856 roku, po wojnie krymskiej z Rosją, flota turecka liczyła pięć żaglowych okrętów liniowych, sześć fregat, siedem korwet, osiem małych żaglowców i sześć bocznokołowych parowców[1]. W następnych po wojnie latach rozwój floty przebiegał powoli, obejmując głównie przebudowę okrętów żaglowych na parowe[1]. Gdy w 1861 roku władzę w Imperium Osmańskim objął sułtan Abdülaziz, rozpoczął ambitny program odbudowy floty tureckiej[1][2]. Abdülaziz był pasjonatem wszelkich nowinek technicznych, a także żywo interesował się sprawami morskimi[1]. Już w rok po objęciu rządów do przodujących w rozwoju technologicznym stoczni brytyjskich i francuskich zostały skierowane pierwsze zamówienia na nowe okręty, co poskutkowało zbudowaniem w latach 60. i 70. XIX wieku kilkunastu nowoczesnych okrętów pancernych[1][3]. W rezultacie tego kosztownego programu turecka flota osiągnęła w latach 70. znaczną przewagę tonażową i technologiczną nad rosyjską Flotą Czarnomorską, licząc w 1877 roku 15 okrętów pancernych, siedem opancerzonych monitorów rzecznych, cztery stare okręty liniowe, siedem fregat, 12 korwet, 15 kanonierek i 14 awiz[4][5].

Cztery fregaty pancerne typu Osmaniye[a] zostały zamówione przez Imperium Osmańskie w Wielkiej Brytanii w latach 1862–1863[3][6]. Ich projekt bazował na brytyjskich fregatach pancernych typu Defence(inne języki)[5]. Jednostki typu Osmaniye były we flocie tureckiej pierwszymi dużymi okrętami z żelaznym kadłubem i napędem parowym[5]. „Osmaniye” został zbudowany w stoczni Robert Napier and Sons(inne języki) w Glasgow, pod numerem stoczniowym 255[7]. Stępkę okrętu położono w marcu 1863 roku, a zwodowany został 2 września 1864 roku pod nazwą „Gazi Osman”[7]. Jednostka otrzymała nazwę na cześć panującego na przełomie XIII i XIV wieku sułtana Osmana I, założyciela dynastii Osmanów[5][8]. 27 czerwca 1865 roku okręt odbył próby morskie[6].

Dane taktyczno-techniczne

edytuj

Charakterystyka ogólna

edytuj

Okręt był fregatą pancerną (pancernikiem bateryjnym) ze zbudowanym z żelaza kadłubem o konstrukcji nitowej, z taranowym dziobem[7]. Długość całkowita wynosiła 91,4 metra (89,3 metra między pionami) szerokość 16,9 metra i zanurzenie 7,9 metra[7]. Na śródokręciu przed kominem znajdował się odkryty pomost bojowy[9]. Wyporność projektowa wynosiła 4221 ton, a normalna 6400 ton[6][10][b].

Załoga okrętu składała się z 26–32 oficerów oraz 324–340 marynarzy[6][11][c]. Kabiny oficerskie i ich mesy znajdowały się na rufie, a na pokładach dziobowych mieściły się marynarskie kambuzy, mesy, umywalnie, lazaret i inne pomieszczenia[11]. Marynarze spali w hamakach rozwieszanych na pokładzie bateryjnym oraz na pokładach dziobowych[11]. Do oświetlania pomieszczeń okrętowych używano świec i lamp świecowych[11].

Urządzenia napędowe

edytuj

Jednostka napędzana była przez poziomą maszynę parową bezpośredniego działania własnej produkcji stoczni o mocy 900 KM, do której parę dostarczało sześć skrzyniowych kotłów parowych, także wyprodukowanych w zakładach Robert Napier and Sons[7]. Maszyna napędzała czteroskrzydłową śrubę o kształcie krzyżaka, która była w stanie rozpędzić okręt do prędkości maksymalnej 12 węzłów[6][12]. Maksymalny zapas węgla wynosił 750 ton (normalnie 546 ton), co pozwalało na przebycie 1600 Mm[13]. Spaliny odprowadzane były przez teleskopowy komin, obniżany podczas pływania pod żaglami i nakrywany stożkową osłoną na postoju[5]. Okręt miał pełne ożaglowanie z trzema masztami (w tym grotmasztem o wysokości około 24 metrów) z takielunkiem barku o łącznej powierzchni 2200 m², co umożliwiało przy dobrej pogodzie uzyskanie prędkości 9–10 węzłów[12]. Jednostka miała dobre właściwości morskie oraz stateczność, a jej średnica cyrkulacji wynosiła 785 metrów (ponad osiem długości kadłuba)[5].

Uzbrojenie

edytuj
 
Obsługa rufowego działa kalibru 24 cm

Głównym uzbrojeniem artyleryjskim okrętu były pojedyncze gwintowane działa odprzodowe Armstronga(inne języki)[9][14]. Na dziobie znajdowała się armata kalibru 229 mm (9 cali) MLR L/14, o masie 12 ton[9][14]. Armata wykorzystywała pociski przeciwpancerne z utwardzonym czepcem lub zwykłe o masie 116,2 kg, wystrzeliwane za pomocą ładunków miotających o masie 22,7 kg[9]. Maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 439 m/s pocisku wynosiła około 6000 metrów[9]. Uzbrojeniem głównym drugiego kalibru było 14 armat kalibru 203 mm (8 cali) MLR L/15, o masie 9 ton każda, umieszczonych na pokładzie bateryjnym (12 sztuk) i pokładzie górnym na rufie (dwie)[9][14]. Armaty wykorzystywały pociski pełne lub zwykłe o masie 79,4 kg, wystrzeliwane za pomocą ładunków miotających o masie 15,9 kg z prędkością początkową 421 m/s[9]. Ambrazury dział na pokładzie bateryjnym znajdowały się na wysokości 2,65 metra od wodnicy, a działa na pokładzie górnym umieszczone były na wysokości 5,1 metra ponad linią wodną[5]. Na pokładzie bateryjnym znajdowało się również 10 gładkolufowych odprzodowych dział 36-funtowych Armstronga L/12 o masie 6,5 tony każda, wystrzeliwujących za pomocą ładunków miotających o masie 13,6 kg pociski ważące 50,8 kg z prędkością początkową 475 m/s[9][14]. Magazyny amunicyjne znajdowały się w dolnej części kadłuba[9].

Na pokład zabierano też z reguły 4- lub 6-funtową armatę polową na podwoziu kołowym, przeznaczoną do wsparcia oddziału desantowego[9]. Broń osobistą załogi stanowiło 200 karabinów, 50 rewolwerów, 50 szabel i 40 toporów[9].

Opancerzenie

edytuj

Głównym elementem opancerzenia okrętu był sięgający 0,8 metra poniżej i 1,8 metra powyżej wodnicy żelazny pas burtowy o grubości 140 mm (5,5 cala), na końcach kadłuba zwężający się do wysokości 1,4 metra ponad wodnicę i z grubością zmniejszoną do 76 mm (3 cale)[13]. Pas burtowy zamontowany był na drewnianym podkładzie o grubości 229 mm (9 cali)[13]. Pionowe ściany pokładu bateryjnego zabezpieczone były pancerzem o grubości 127 mm (5 cali), zmniejszającej się na skrajach kadłuba do 114 mm (4,5 cala)[13]. Znajdujące się na pokładzie dziobowym działo kalibru 229 mm osłonięte było przedpiersiem o grubości 102 mm (4 cale)[9].

Wyposażenie i malowanie

edytuj

Okręt wyposażony był w cztery kotwice admiralicji, podnoszone dwoma umieszczonymi za fokmasztem i grotmasztem kabestanami z napędem ręcznym, przebiegającymi przez pokład górny i dolny[15]. Jako środki ratownicze i komunikacyjne na okręcie znajdowały się: dwa barkasy (umieszczone na pokładzie na śródokręciu) oraz welbot, dwa jole i szalupa, zawieszone na obu burtach na wysokości stermasztu[11].

Kadłub okrętu wraz z kominem pomalowane były na kolor czarny, nadburcie miało kolor biały, a część podwodna kolor ceglasty; wodnicę wyznaczał biały pas o szerokości około 20 cm[11]. Maszty, bukszpryt i pokład nie były malowane i miały naturalny kolor drewna, a łodzie okrętowe pomalowane były w części widocznej z zewnątrz na kolor biały[11]. Jednostka miała złocone zdobienia dziobu i rufy; dziobowe składało się z okrągłej tarczy i starej broni[11].

Służba

edytuj

„Osmaniye” został wcielony do służby w marynarce wojennej Imperium Osmańskiego w listopadzie 1865 roku[7]. W kwietniu 1867 roku „Osmaniye” wraz z siostrzanym „Mahmudiye”, który był okrętem flagowym wielkiego admirała Ahmeta Vesima Paszy, uczestniczyły w stłumieniu powstania kreteńskiego, dostarczając do Zatoki Suda oddziały mające wzmocnić tamtejszy garnizon[16]. Na przełomie 1868 i 1869 roku siostrzane „Osmaniye”, „Aziziye” i „Orhaniye” patrolując wody nieopodal wyspy Siros przechwyciły wiele greckich statków usiłujących dostarczyć zaopatrzenie dla walczących na Krecie powstańców[16]. 11 stycznia 1878 roku, w końcowej fazie wojny rosyjsko-tureckiej, „Osmaniye” wraz z okrętem pancernym „Asar-i Tevfik(inne języki)” ostrzelały Eupatorię, a za dwa dni Teodozję, w wyniku czego ucierpiała ludność cywilna tych miast[17]. Następnie okręt uczestniczył w ewakuacji wojsk tureckich z Oczamcziry i Ozurgeti do Batumi, a 27 stycznia osłaniał ewakuację 35-tysięcznej armii z Porto Lagos(inne języki), w której uczestniczyły trzy fregaty, siedem parowców i dwa holowniki[18][19]. Po zakończeniu wojny jednostka została odstawiona w Stambule do rezerwy[6].

Po przegranej wojnie z Rosją sułtan Abdülhamid II znacząco ograniczył środki finansowe przeznaczone na utrzymanie floty, w wyniku czego tureckie okręty przez lata nie wychodziły z portów, pogarszał się ich stan techniczny i spadał poziom wyszkolenia załóg[20]. W 1880 roku na „Osmaniye” przeprowadzono remont kapitalny, który m.in. obejmował wymianę całego deskowania pokładu[21]. Podczas prób morskich przeprowadzanych po remoncie, nieopodal Gelibolu okręt wszedł na mieliznę, odnosząc nieznaczne uszkodzenia[21].

W 1884 roku usunięto 10 dział 36-funtowych Armstronga, montując w zamian na nadburciach cztery lub sześć czterolufowych kartaczownic Nordenfelta kalibru 25,4 mm L/35[11][d]. Kartaczownica Nordenfelta w wariancie czterolufowym miała masę 203 kg, strzelała pociskami o masie 0,206 kg z prędkością początkową 446 m/s, a każda lufa zasilana była z 10-nabojowych magazynków[22]. W latach 1884–1886 na pokładzie okrętu testowano odtylcowe armaty Kruppa, umieszczone na improwizowanych lawetach fortecznych i lądowych[11].

Przebudowa

edytuj
 
„Osmaniye” po przebudowie na początku XX wieku

W latach 1890–1894 „Osmaniye” przeszedł poważną przebudowę na pancernik barbetowy[6][23]. Prace przeprowadzono w krajowej stoczni Tersâne-i Âmire(inne języki) w Stambule przy pomocy specjalistów włoskiej firmy Ansaldo(inne języki)[24]. Modernizacja objęła likwidację ożaglowania oraz remont maszyny parowej i montaż sześciu nowych kotłów cylindrycznych wyprodukowanych przez Tersâne-i Âmire; na próbach okręt osiągnął prędkość 10 węzłów[25][e]. Wymieniono płyty pancerza burtowego na nowe o grubości 127 mm (5 cali), taką samą grubość pancerza otrzymała wieża dowodzenia(inne języki)[26]. Na śródokręciu osadzono masywną nadbudówkę o grubości ścian wynoszącej 254 mm (10 cali), wykonaną z drewna obitego blachą o grubości 13 mm (0,5 cala); identycznej konstrukcji i grubości były barbety dział artylerii głównej[27]. Skrócono maszty i zdemontowano nadburcie, zastępując je relingami; usunięto też zdobienie rufowe[28]. Zdemontowano wszystkie ciężkie działa Armstronga i zainstalowano w zamian armaty produkcji Kruppa[6][14]. Na dziobowej i rufowej barbecie zamontowano pojedyncze działa odtylcowe kalibru 24 cm C/72 L/22 o masie 15,5 tony każda, osłonięte później maskami o grubości 25 mm[26][f]. Armaty wykorzystywały pociski przeciwpancerne lub zwykłe o masie 119 i 139 kg, wystrzeliwane za pomocą ładunków miotających o masie 20–24 kg[26]. Maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 457 m/s pocisku wynosiła 6000 metrów, a szybkostrzelność 1 strzał co 4 minuty[26]. Na pokładzie bateryjnym znalazło się osiem dział kalibru 15 cm C/73 L/25 o masie 3,9 tony każda, strzelających pociskami masie 39 kg z prędkością początkową 495 m/s na maksymalną odległość 8500 metrów z szybkostrzelnością 2–3 strz./min[29][g]. W umieszczonych na ścianach nadbudówki barbetach zamontowano też cztery, a na burtach na śródokręciu kolejne dwie armaty kalibru 10,5 cm C/85 L/35 o masie 2,1 tony każda[10][29][h]. Armaty strzelały pociskami o masie 16 kg z prędkością początkową 480 m/s na maksymalną odległość 7500 metrów[29]. Do obrony przed torpedowcami służyło osiem kartaczownic Nordenfelta kalibru 25,4 mm: sześć stacjonarnych (po dwie na pokładzie dziobowym i rufowym oraz na spardeku) i dwie przewoźne, na podwoziu kołowym; na marsach dwóch masztów głównych zamontowano też po jednej kartaczownicy Nordenfelta kalibru 11 mm[29][i]. Na obu burtach zainstalowano dwie pojedyncze obrotowe wyrzutnie torped kalibru 356 mm, które można było wychylać w kierunku dziobu pod kątem 45°, z łącznym zapasem sześciu torped[10][30].

Na pokładzie śródokręcia z prawej burty przenoszono niewielki torpedowiec III klasy „Şemşir-i Hücum” z napędem parowym o wyporności 14 ton, uzbrojony w dwie zrzutnie torped kalibru 356 mm, opuszczany i podnoszony za pomocą dużego bomu zamontowanego na przednim maszcie[31]. Jako środki ratownicze i komunikacyjne na pokładzie przewożono dwa barkasy, dwie szalupy i jol[31]. W wyniku modernizacji wyporność okrętu zmniejszyła się do 6299 ton, nieznacznie zmniejszyła się też liczebność załogi[28].

Dalsza służba

edytuj

18 marca 1897 roku, po wybuchu wojny grecko-tureckiej, „Osmaniye” wraz z „Aziziye” wyszły z kotwicowiska w Złotym Rogu i udały się w stronę Dardaneli[21]. „Osmaniye” w składzie 2. Floty patrolował rejon Dardaneli, Izmiru i wysp Morza Egejskiego[21]. Przeprowadzone 15 kwietnia ćwiczenia artyleryjskie wykazały fatalny stan techniczny większości tureckich okrętów i spowodowały wiele uszkodzeń (m.in. na „Osmaniye” przemieściło się 16 z 18 dział, z czego kilka uległo awarii, a większość z oporopowrotników armat Kruppa uległa rozszczelnieniu); siłownia jednostki pozwalała na osiągnięcie prędkości jedynie 5–6 węzłów[32]. 15 maja okręty tureckie wzięły udział w kolejnych ćwiczeniach, które potwierdziły brak jakiejkolwiek wartości bojowej floty, głównie ze względu na fatalną celność ognia i niską szybkostrzelność[33][34]. Po zakończeniu działań wojennych okręt został rozbrojony i odstawiony w Çanakkale do rezerwy[6].

W 1908 roku „Osmaniye” został przeholowany do Stambułu[6]. 31 lipca 1909 roku okręt wycofano ze służby, po czym pełnił w Stambule funkcję hulku[35]. W 1923 roku kadłub jednostki został sprzedany w celu złomowania[6][35].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Jednostki jako typ Osmaniye występują w Gardiner, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 389, Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 388, Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 133 i Gogin 2023 ↓. Natomiast Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 3 podają nazwę typu Aziziye.
  2. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 3 podają, że wartość 6400 ton odpowiadała wyporności pełnej.
  3. ↑ Gardiner, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 389 podają, że załoga okrętu liczyła 340 osób, zaś Jane 1900 ↓, s. 232 podaje liczbę 600 załogantów.
  4. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 133 i Gogin 2023 ↓ podają, że armaty 36-funtowe wymieniono na cztery szybkostrzelne pojedyncze działa kalibru 47 mm L/40 i dwie czterolufowe kartaczownice Nordenfelta.
  5. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 133 i Gogin 2023 ↓ podają, że na okręcie zamontowano dwie pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania produkcji Ansaldo o łącznej mocy 3735 KM oraz sześć kotłów cylindrycznych, a także zmieniono napęd na dwuśrubowy.
  6. ↑ Gardiner, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 389, Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 133 i Gogin 2023 ↓ podają, że na okręcie zamontowano armaty Kruppa C/86 L/35.
  7. ↑ Nominalny kaliber wynosił 149,1 mm[22].
  8. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 133 i Gogin 2023 ↓ podają, że na okręcie zamontowano pięć armat kalibru 10,5 cm.
  9. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 133 i Gogin 2023 ↓ podają, że broń małokalibrową na okręcie stanowiły dwa działa Hotchkiss M1885 kalibru 47 mm i siedem czterolufowych kartaczownic Nordenfelta kalibru 25,4 mm, zaś Gardiner, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 389 podaje, że były to cztery działa kalibru 47 mm.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e Olender 2019 ↓, s. 299.
  2. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 2.
  3. ↑ a b Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 2–3.
  4. ↑ Olender 2019 ↓, s. 299–300.
  5. ↑ a b c d e f g Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 3.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 133.
  7. ↑ a b c d e f Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 3; Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 133.
  8. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 198.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 4.
  10. ↑ a b c Gardiner, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 389.
  11. ↑ a b c d e f g h i j Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 6.
  12. ↑ a b Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 3–4.
  13. ↑ a b c d Gardiner, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 389; Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 4.
  14. ↑ a b c d e Gogin 2023 ↓.
  15. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 4, 6.
  16. ↑ a b Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 14.
  17. ↑ Wieczorkiewicz 2015 ↓, s. 230.
  18. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 15.
  19. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 7.
  20. ↑ Olender 2019 ↓, s. 300.
  21. ↑ a b c d Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 16.
  22. ↑ a b Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 8.
  23. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 8–9.
  24. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 9.
  25. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 10–11.
  26. ↑ a b c d Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 11.
  27. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 10.
  28. ↑ a b Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 10, 13.
  29. ↑ a b c d Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 12.
  30. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 12–13.
  31. ↑ a b Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 13.
  32. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 16–17.
  33. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 17.
  34. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 9.
  35. ↑ a b Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 3, 18.

Bibliografia

edytuj
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene M. Kolesnik (red.). New York: Mayflower Books Inc., 1979. ISBN 0-8317-0302-4. (ang.).
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
  • Ivan Gogin: OSMANİYE broadside ironclads (1865-1866). Navypedia. [dostęp 2023-08-17]. (ang.).
  • Ferhat Güzelırmak, Jarosław Malinowski. Pancerniki typu „Aziziye”. „Okręty Wojenne”. Nr 4/2022. XXXII (174), 2022. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. ISSN 1231-014X. 
  • Jane’s Fighting Ships 1900. Fred T. Jane (red.). London: Sampson Low, Marston & Co., 1900. (ang.).
  • Bernd Langensiepen, Ahmet Güleryüz: The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-659-0.
  • Piotr Olender: Wojskowość morska okresu „pary i żelaza” (1860–1905). Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2019. ISBN 978-83-7889-862-7.
  • Paweł Wieczorkiewicz: Historia wojen morskich. T. 2: Wiek pary. Poznań: Zysk i S-ka, 2015. ISBN 978-83-7785-713-7.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Osmaniye_(1864)&oldid=74973318”