Oskars Kalpaks
Oskars Kalpaks (ur. 6 stycznia 1882, zm. 6 marca 1919 w pobliżu Airites[1]) – łotewski oficer armii Imperium Rosyjskiego, następnie dowódca ochotniczego batalionu łotewskiego walczącego po stronie łotewskiego Rządu Tymczasowego podczas wojny o niepodległość Łotwy.
| |
 pułkownik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
6 stycznia 1882 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
6 marca 1919 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1903–1919 |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
    
| |
Życiorys
edytujUkończył szkołę wojskową w Irkucku, po czym służył w 183 Pułtuskim pułku piechoty Imperium Rosyjskiego[2]. Walczył w I wojnie światowej i został odznaczony Krzyżem św. Jerzego, dosłużył się stopnia pułkownika[2].
Po rewolucji lutowej uznał rosyjski Rząd Tymczasowy i wstąpił do partii eserowców[2]. Po rewolucji październikowej i podpisaniu pokoju brzeskiego jego pułk, znajdujący się na Ukrainie, został rozbrojony i rozpuszczony. Kalpaks wrócił na Łotwę, poparł łotewską deklarację niepodległości i brał udział w formowaniu łotewskich ochotniczych oddziałów zbrojnych[3]. Ich powstawanie trwało jednak wolno[4] (poparcie dla bolszewików na Łotwie było w 1918 r. bardzo wysokie[4][5]) i faktycznie w styczniu 1919 r. Kalpaks objął dowództwo tylko jednego łotewskiego batalionu[4][6] liczącego 375 żołnierzy[2], chociaż formalnie tytułowano go „głównodowodzącym znajdujących się w Rydze sił łotewskich”[2].
W listopadzie 1918 r. ofensywę w kierunku zachodnim rozpoczęła Armia Czerwona, stopniowo ustanawiając rządy bolszewików na ziemiach łotewskich. Wówczas łotewski Rząd Tymczasowy Kārlisa Ulmanisa zawarł z adwokatem Augustem Winnigiem, pełniącym funkcję komisarza ds. krajów bałtyckich, umowę dotyczącą sformowania formacji obrony terytorialnej – Bałtyckiej Landeswehry. W końcu 1918 r. i na początku 1919 r. łotewski Rząd Tymczasowy Kārlisa Ulmanisa stracił większość ziem łotewskich, łącznie z Rygą, na rzecz bolszewików, 17 grudnia proklamowana została Łotewska Socjalistyczna Republika Radziecka. Rząd Ulmanisa kontrolował jedynie część Kurlandii – Lipawę oraz powiaty Grobiņa i Aizpute[4].
W tej sytuacji w lutym 1919 r. Niemcy zdecydowały o podporządkowaniu Bałtyckiej Landeswehry oraz utworzonej z niemieckich ochotników Żelaznej Dywizji niemieckiemu VI Rezerwowemu Korpusowi Armijnemu pod dowództwem gen. Rüdigera von der Goltza i przekazaniu dowództwa poszczególnych oddziałów wyłącznie oficerom niemieckim. Łotewski rząd tymczasowy stracił faktycznie kontrolę nad tymi siłami, gen. von der Goltz został mianowany gubernatorem Lipawy[4]. Na początku roku do oddziałów antybolszewickich przeprowadzono zaciąg – po nim liczba łotewskich ochotników dowodzonych przez Kalpaksa, podlegających dowództwu Landeswehry, wzrosła do 700[7].
W marcu 1919 r. siły niemieckie przeprowadziły udaną kontrofensywę w Kurlandii, zmuszając bolszewików do wycofania się na wschód[5][4]. Kalpaks jako dowódca był wysoko ceniony przez gen. von der Goltza[7]. Podczas walk, 6 marca 1919 r., Kalpaks zginął w przypadkowej wymianie ognia z żołnierzami Żelaznej Dywizji[3]. Wzięli oni Kalpaksa i towarzyszących mu oficerów, ubranych w mundury rosyjskie, za bolszewików[2].
Mimo niewielkiego znaczenia bojowego, jakie faktycznie miał batalion Kalpaksa podczas walk o niepodległość Łotwy, jego postać zajęła pierwszoplanowe miejsce w łotewskiej oficjalnej polityce historycznej i polityce pamięci[3].
W miejscu śmierci Kalpaksa w 1936 r. wzniesiono pomnik i założono muzeum. Zostało ono zamknięte po wybuchu II wojny światowej i przyłączeniu Łotwy do ZSRR, pomnik zaś zdemontowano. Jego ponowne odsłonięcie miało miejsce w 1988 r., dwa lata później ponownie otwarto ekspozycję muzealną poświęconą łotewskiemu batalionowi Kalpaksa[1]. Pomnik Kalpaksa znajduje się również w Rydze.
Przypisy
edytuj- ↑ a b COLONEL OSKARS KALPAKS MUSEUM -MEMORIAL SITE „AIRITES” [online], web.archive.org, 10 października 2006 [dostęp 2019-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-10].
- ↑ a b c d e f 6 января. Командир Оскарс Калпакс [online], lr4.lsm.lv [dostęp 2019-04-25].
- ↑ a b c Aldis Purs, Andrejs Plakans, Historical Dictionary of Latvia, Rowman & Littlefield, 2 maja 2017, ISBN 978-1-5381-0221-3 [dostęp 2019-04-25] (ang.).
- ↑ a b c d e f D. Bleiere, I. Butulis, I. Feldmanis, A. Stranga, A. Zunda, History of Latvia. The 20th Century, Jumava, Riga 2006, ISBN 9984-38-038-6, s. 130–131.
- ↑ a b Как немцы сражались против латышей за свободную Латвию: парадоксы Освободительной войны [online], press.lv [dostęp 2019-04-25].
- ↑ Juris Ciganovs, LATVIJAS ARMIJA ATBRĪVOŠANAS CĪŅU PIRMAJOS MĒNEŠOS [online].
- ↑ a b T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914–1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 150.