Orzesznica wyniosła

Orzesznica wyniosła
	; Pokrój bertolecji
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	wrzosowce
Rodzina	czaszniowate
Rodzaj	orzesznica
Gatunek	orzesznica wyniosła
	Nazwa systematyczna
	Bertholletia excelsa Humb. et Bonpl.; Pl. aequinoct. 1:122-127, t. 36. 1807
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Multimedia w Wikimedia Commons

Orzesznica wyniosła, orzesznica brazylijska, bertolecja (Bertholletia excelsa) – gatunek drzewa z rodziny czaszniowatych. W stanie dzikim występuje w tropikalnych lasach górnego dorzecza Amazonki, przede wszystkim w Boliwii (która jest największym eksporterem owoców orzesznicy), w zachodnich i północnych stanach Brazylii i w Peru. Nieliczne stanowiska można spotkać również w Kolumbii, Gujanie, Gujanie Francuskiej, Surinamie i Wenezueli^[3].

Morfologia

Pokrój: Potężne, do 50 m wysokości drzewo wiecznie zielone.
Liście: Naprzeciwległe, długości do 60 cm i szerokości 15 cm, błyszczące, skórzaste, całobrzegie.
Kwiaty: Duże, kremowe, wydzielające nieprzyjemny zapach, zebrane w grona na szczycie pędów. Mają 6-płatkową koronę, liczne, zrośnięte w dole pręciki i 1 słupek.
Owoc: Kulista lub wydłużona torebka o masie 1–2 kg, okryta brązową, zdrewniałą owocnią zawierająca 18–24 nasion podobnych z kształtu do segmentów pomarańczy. Same trójkanciaste nasiona są pokryte cienką, twardą, zdrewniałą łupiną.

Świeżo rozcięty owoc

Kwiat zapylany przez trzmiela

Zagrożenie

Obecnie gatunek zagrożony z powodu degradacji jego środowiska naturalnego oraz intensywnej eksploatacji przez człowieka. Pojedyncze drzewa rosną długo, co połączone z intensywnym zbiorem owoców utrudnia regenerację populacji w stanie dzikim. Także uprawa w plantacjach nie przyniosła jak do tej pory znaczących rezultatów. Efektem jest zmniejszenie się produkcji orzechów brazylijskich: tylko między rokiem 1970 a 1980 ich eksport spadł o ponad połowę. Mimo to wciąż większość dostępnych orzechów na rynku pochodzi z dziko rosnących drzew^[3].

Zastosowanie

Owoce zbiera się z drzew dziko rosnących w puszczy. Jedno drzewo może dać do 450 kg owoców w ciągu roku.
Jadalne nasiona znane pod nazwą orzechów brazylijskich należą do najcenniejszych orzechów świata. Zawierają od 64,9% do 67,3% tłuszczu^[4]. Otrzymuje się z nich olej używany nie tylko do celów spożywczych, ale również jako smar i do produkcji mydła.
Czerwonobrunatne drewno jest równie cenne, używane w meblarstwie i budownictwie.
Kora dostarcza garbników.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-04] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Americas Regional Workshop (Conservation i inni, Bertholletia excelsa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-10-18] (ang.).
↑ Bárbara R.B.R. Cardoso Bárbara R.B.R. i inni, Brazil nuts: Nutritional composition, health benefits and safety aspects, „Food Research International”, 100, 2017, s. 9–18, DOI: 10.1016/j.foodres.2017.08.036 [dostęp 2022-01-26] (ang.).

Bibliografia

Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-04] (ang.).

[iucn-3] Americas Regional Workshop (Conservation i inni, Bertholletia excelsa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-10-18] (ang.).

[4] Bárbara R.B.R. Cardoso Bárbara R.B.R. i inni, Brazil nuts: Nutritional composition, health benefits and safety aspects, „Food Research International”, 100, 2017, s. 9–18, DOI: 10.1016/j.foodres.2017.08.036 [dostęp 2022-01-26] (ang.).

[3]

[1]

[2]

[4]