Ortolan
Ortolan[3], trznadel ortolan (Emberiza hortulana) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny trznadli (Emberizidae), zamieszkujący większość Europy oraz zachodnią i środkową Azję. Zimuje w Afryce Subsaharyjskiej. Jego liczebność spada, ale nie jest zagrożony wyginięciem.
| Emberiza hortulana[1] | |
| Linnaeus, 1758 | |
 Samiec | |
.jpg) Samica | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
ortolan |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
 okres lęgowy zimowiska | |
Systematyka
edytujGatunek monotypowy[4][5]. Opisano podgatunek elisabethae z północno-zachodniej Mongolii, który rzekomo miał się różnić intensywnością kolorów upierzenia, jednak różnice te są spowodowane zmiennością osobniczą i podgatunek ten nie jest obecnie uznawany[6].
Drugi człon nazwy naukowej hortulana pochodzi od łacińskiego słowa hortus – ogród[7].
Morfologia
edytujWielkości wróbla. Długość ciała 15–16 cm, masa ciała około 25 g[7]. U samca głowa popielata, występuje żółty wąs i śliniak. Grzbiet rdzawobrązowy z czarnobrązowymi plamkami. Strona brzuszna cynamonowobrązowa, pierś zielonkawoszara. Dziób jest czerwonawy, oczy i nogi brązowe. Samice ubarwione bardziej blado, z prążkowaną piersią. Są nieznacznie mniejsze od samców, także ich obrączka oczna wykazuje mniejsze rozmiary[7].
W odróżnieniu od innych trznadli, ortolan odbywa dwa pierzenia. W lipcu wymieniają wszystkie pióra, zaś na przedwiośniu jedynie drobne pióra okrywowe, dzięki czemu samce przybierają swoje ozdobne barwy[7].
Zasięg występowania
edytujW Europie gniazduje niemal na całym kontynencie, z wyjątkiem Wysp Brytyjskich oraz północnych części Skandynawii i Rosji. W zachodniej Europie występuje wyspowo, nie na całym obszarze. Do tego obszary lęgowe występują od Palestyny i Turcji po Iran i Mongolię. Zimuje w północnej części Afryki Subsaharyjskiej[2][8], zimujące ptaki spotykano też na Półwyspie Arabskim i w Indiach[7]. Przeloty IV–V i VIII–IX.
W Polsce średnio liczny[9] ptak lęgowy niżu, choć rozmieszczony nierównomiernie i miejscowo może być liczny[10]. Najliczniej występuje na Podlasiu, wschodnim Mazowszu, południowej Wielkopolsce i na Ziemi Łódzkiej, mniej licznie w południowej Polsce, północnej Wielkopolsce i na Kujawach[9].
Lęgi
edytuj
Ptaki przybywają z zimowisk pod koniec kwietnia lub na początku maja. Sezon lęgowy rozpoczyna się na początku maja. Gniazdo umieszczone jest na ziemi pośród gęstej roślinności; buduje je samica. Przy gnieździe ptaki są bardzo płochliwe. Zniesienie liczy około 5 jaj. Inkubacja trwa 12–14 dni. Młode pozostają w gnieździe przez blisko dwa tygodnie. Ortolan wyprowadza jeden lub dwa lęgi w sezonie. Odlatuje w sierpniu[7].
Status i ochrona
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody ortolan nieprzerwanie od 1988 roku uznawany jest za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 8–18 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy ze względu na niszczenie siedlisk[2].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[11]. W kraju tym występuje 20% populacji ortolanów z całej Unii Europejskiej (stan w 2015)[12]. W latach 2013–2018 liczebność populacji lęgowej na terenie kraju szacowano na 176–243 tysięcy par[13]. Trend liczebności jest spadkowy – pomiędzy 2007 a 2018 rokiem odnotowano spadek populacji lęgowej o około 20%[13]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek narażony (VU)[9].
W starożytnym Rzymie mieszkańcy łapali drobne ptaki, w szczególności potrzosy i ortolany w celach spożywczych. We Włoszech nadal się to robi[7]. Podczas jesiennej migracji w południowo-zachodniej Francji, mimo ochrony wprowadzonej w 1999 roku, rocznie nielegalnie odławia się 15–30 tysięcy ortolanów[8].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Emberiza hortulana, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Emberiza hortulana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Emberizidae Vigors, 1825 - trznadle - Old word buntings (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-14].
- ↑ F. Gill, D. Donsker (red.): Buntings. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-09-23]. (ang.).
- ↑ Madge, S. & Sharpe, C.J.: Ortolan Bunting (Emberiza hortulana). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-09-23].
- ↑ Ortolan Bunting (Emberiza hortulana). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-13)]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Andrzej Kruszewicz: Ptaki Polski. Warszawa: Multico, 2007, s. 296. ISBN 978-83-7073-474-9.
- ↑ a b Frédéric Jiguet et al. Unravelling migration connectivity reveals unsustainable hunting of the declining ortolan bunting. „Science Advances”. 5 (5), 2019. DOI: 10.1126/sciadv.aau2642. (ang.).
- ↑ a b c Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 778. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 326. ISBN 978-83-7845-983-5.
- ↑ a b Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
Linki zewnętrzne
edytuj- Emberiza hortulana (Ortolan). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 382–385. ISBN 83-86564-43-1.
- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).