Lebiodka pospolita

Lebiodka pospolita
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	lebiodka
Gatunek	lebiodka pospolita
	Nazwa systematyczna
	Origanum vulgare L.; Sp. pl. 2:590. 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Lebiodka pospolita (Origanum vulgare L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jasnotowatych. Rośnie w Afryce Północnej, Europie i Azji^[3]. W Polsce występuje na całym terytorium i jest pospolity. Inna nazwa: dziki majeranek^[4]. Roślina jest silnie aromatyczna i wykorzystywana jako przyprawa pod nazwą oregano^[5].

Morfologia

Kwiatostan

Liście

Pokrój: Bylina o łodygach wyrastających z pełzających kłączy tworzących też rozłogi. Łodygi są wzniesione, proste, owłosione, czterokanciaste, rozgałęzione, o wysokości do 80 cm, czasami nabiegłe purpurowo. Cała roślina wytwarza silny, charakterystyczny zapach^[5].
Liście: Ulistnienie naprzeciwległe. Liście są krótkoogonkowe, górne siedzące. Blaszka o długości 10–40 mm, jajowata, całobrzega, czasem słabo, odlegle ząbkowana. Na liściach występują drobne, przeświecające gruczoły zawierające olejki eteryczne^[5].
Kwiaty: Wyrastają w szczytowych podbaldachach. Są przedprątne, jedno, lub obupłciowe, zapylane przez błonkówki. Ich kielich ma jajowatotrójkątne, zaostrzone ząbki, korona o długości 4–6 mm ma różowoliliowy kolor i jest wargowa. 3 klapy dolnej wargi są okrągłe, warga górna i środkowa klapa dolnej wargi są nieco wycięte. Występują małe przykwiatki, o szerokości większej niż ich długość.
Owoc: Rozłupnia zawierająca 4 brunatne, kulistojajowate rozłupki.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do września, czasem do października^[5]. Rośnie w świetlistych zaroślach i lasach, w murawach kserotermicznych i w innych zbiorowiskach w miejscach nasłonecznionych. W górach sięga zwykle do górnego regla^[5], rzadziej do piętra kosodrzewiny. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla zbiorowisk okrajkowych Cl. Trifolio-Geranietea, ale rośnie też w płatach roślinności Prunetalia i Festuco-Brometea^[5].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: ziele (Origani Herba). Głównym składnikiem jest olejek eteryczny zwany olejkiem tymolowym, zawierający tymol, karwakrol i seskwiterpeny. Ponadto jako składniki czynne występują garbniki, flawonoidy (apigenina, luteolina), kwas kawowy, kwas ursolowy, kwas rozmarynowy^[6] i fitosterole. W owocach obecny śluz (ok. 6%).
Działanie: wykrztuśne, dezynfekujące, przeciwbiegunkowe, moczopędne, przeciwskurczowe, wiatropędne, odtruwające. Zewnętrznie olejek tymolowy wykorzystuje się do płukania gardła, wzmacniających kąpieli oraz przy trudno gojących się ranach skóry i świądzie. Napar z mieszanki lebiody (zazwyczaj w mieszance z innymi ziołami) działa wiatropędnie i stosowany jest przy atonii jelit, nadmiernej fermentacji jelit, bębnicy, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, niedoczynności wątroby^{[potrzebny przypis]}.
Zbiór i suszenie: zbiera się ziele w okresie kwitnienia i suszy w przewiewnym miejscu (zawieszone w pęczkach)^{[potrzebny przypis]}.

Sztuka kulinarna

Przyprawa

Jako przyprawę wykorzystuje się wysuszone lub świeże liście i kwiatostany rośliny. Oregano cechuje się przyjemnym, gorzkawo-korzennym aromatem^[5].
Często łączone jako przyprawa z bazylią i majerankiem^{[potrzebny przypis]}.
roślina przyprawowa w kuchni wielu narodów, głównie zachodnich. Wchodzi m.in. w skład ziół prowansalskich. Lebiodki używa się do przyprawiania^{[potrzebny przypis]}:
- sosów
- pizzy
- mięsa
- sałatek
- potraw z sera
- potraw z pomidorów
- potraw z fasoli
- potraw z bakłażanów
- owoców morza
- zup
- potraw z makaronu
- pieczonych ziemniaków

Napoje alkoholowe

Używana jest do przyprawiania niektórych wódek, wina wermut, likierów^{[potrzebny przypis]}.

Przemysł drogeryjny

Wchodzi w skład niektórych kosmetyków, jest składnikiem płynów do kąpieli i do płukania ust^{[potrzebny przypis]}.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g AnnaA. Cwener AnnaA., Rośliny kserotermiczne, BarbaraB. Sudnik-Wójcikowska (red.), Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2012, s. 100, ISBN 978-83-7073-982-9, OCLC 805383087 .
↑ BorgisB. Sp. BorgisB., Kwas rozmarynowy, ważny składnik terapeutyczny niektórych surowców roślinnych • Postępy Fitoterapii 1-2/2002 • Czytelnia Medyczna BORGIS [online], www.czytelniamedyczna.pl [dostęp 2016-04-21] .

Bibliografia

Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].

[4] Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.

[cwener-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g AnnaA. Cwener AnnaA., Rośliny kserotermiczne, BarbaraB. Sudnik-Wójcikowska (red.), Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2012, s. 100, ISBN 978-83-7073-982-9, OCLC 805383087 .

[6] BorgisB. Sp. BorgisB., Kwas rozmarynowy, ważny składnik terapeutyczny niektórych surowców roślinnych • Postępy Fitoterapii 1-2/2002 • Czytelnia Medyczna BORGIS [online], www.czytelniamedyczna.pl [dostęp 2016-04-21] .

[3]

[4]

[5]

[1]

[2]

[6]