Order Orła Czerwonego
Order Orła Czerwonego (niem. Roter Adler-Orden)[1] – cywilne i wojskowe odznaczenie niemieckie, ustanowione przez margrabiego Jerzego Wilhelma von Bayreuth w 1705, a w 1792 przejęte przez Królestwo Prus, początkowo jako drugi w kolejności starszeństwa spośród pruskich orderów.
 Awers Gwiazdy Wielkiego Krzyża | |
 Awers Gwiazdy II klasy | |
 Baretka Orderu cywilnego | |
 Baretka Orderu z Mieczami na Wojennej Wstędze | |
| Ustanowiono |
17 listopada 1705 |
|---|---|
| Dewiza |
SINCERE ET CONSTANTER |
| Powyżej | |
| Równorzędne | |
| Poniżej | |
Historia
edytujOrder został ustanowiony 17 listopada 1705 przez Jerzego Wilhelma Hohenzollerna (1678–1726), księcia następcę tronu, późniejszego margrabiego Bayreuth. Początkowo nosił nazwę Ordre de la Sincerité (pol. Order Szczerości). W 1712 r. uzyskał status orderu domowego tej gałęzi pruskich Hohenzollernów.
Ostatni margrabia Bayreuth i Ansbach, Karol Aleksander (zm. 1806) nadał mu nowy statut i nazwę: Wysoki Książęcy Brandenburski Order Orła Czerwonego. Gdy swe księstwo przekazał 2 grudnia 1792 królowi Prus, order również przeszedł w ręce pruskie. Król Fryderyk Wilhelm II nadał mu status drugiego najwyższego orderu rycerskiego w Królestwie Prus, po Orderze Orła Czarnego.
Klasy
edytujOrder do 1810 posiadał tylko jedną klasę, noszoną na szyi. W 1810 roku został podzielony na trzy klasy, zaś w roku 1830 2. klasa została rozdzielona na dwa stopnie, z gwiazdą lub bez; dodano również czwartą klasę orderu. W 1861 roku z okazji koronacji Wilhelma I na króla Prus ustanowiono klasę Wielkiego Krzyża oraz łańcuch, jako jego wyższy stopień[2].
Podział na klasy z 1874:
- Krzyż Wielki (Großkreuz),
- I Klasa (I. Klasse),
- II Klasa (II. Klasse),
- III Klasa (III. Klasse),
- IV Klasa (IV. Klasse),
które mogły być nadawane w różnych kombinacjach, np. z:
- Liśćmi Dębu (mit Eichenlaub) – pomiędzy odznaką a wstęgą lub wstążką, nie dodawane do kl. III i IV,
- Mieczami (mit Schwertern) – podłożone pod odznaką, wszystkie klasy,
- Mieczami na Pierścieniu (mit Schwertern am Ringe) – pomiędzy odznaką a wstęgą lub wstążką, oprócz kl. IV,
- Gwiazdą (mit dem Stern) – tylko przy kl. II,
- Kokardą (mit der Schleife) – rozetka tylko przy kl. III[3].
W momencie zniesienia orderu w 1919 nadawano go w 47 odmianach (w tym 7 odmian Krzyża Wielkiego) z dodatkowym srebrnym Medalem Orła Czerwonego (Rote-Adler-Medaille)[1].
Insygnia
edytujOznaką większości klas orderu był krzyż kawalerski, emaliowany (z wyjątkiem 4. kl.) obustronnie na biało. W środkowym medalionie awersu znajdował się czerwony orzeł Brandenburgii z wieńcem laurowym w szponach, w rewersie monogram „FW” uwieńczony pruską koroną królewską. Wielki Krzyż orderu miał kształt krzyża maltańskiego i posiadał czerwone orły między ramionami oraz monogram „WR” (Wilhelmus Rex) w medalionie awersu, otoczony dewizą orderu „Sincere et constanter”, a w medalionie rewersu datę Den 18.Octb. 1861. Gwiazda Wielkiego Krzyża była złota, gwiazdy 1. i 2. klasy - srebrne (1. kl.: ośmiopromienna, 2. kl.: romb), i nosiły w środku koronowanego orła czerwonego z wieńcem laurowym w szponach.
Order Orła Czerwonego był orderem niemieckim, który posiadał najwięcej odmian: z koroną, z mieczami między ramionami krzyża lub przy zawieszeniu, z liśćmi dębowymi, z brylantami, z datami lat wysługi (50 lat lub 60 lat) itd.
W sumie znanych jest 118 wariantów wyglądu orderu[4].
Od 1861 dzielił drugie miejsce w hierarchii z nowym Orderem Korony.
Noszony był na białej wstędze z pomarańczowymi bocznymi paskami. Z orderem związane były dwa srebrne medale wojskowe z 1842 i 1871, noszone na jego wstążce. Odmiana wojenna orderu zawieszana była na tzw. wstążce wojennej (Kriegsband): czarnej z dwoma białymi paskami (takiej samej, jak m.in. Krzyż Żelazny).
Nie nadawany od 1918 jako odznaczenie państwowe[a], przetrwał jako order domowy cesarskiego rodu Hohenzollernów, którego wielkim mistrzem jest obecny pretendent do niemieckiego tronu Jerzy Fryderyk[5].
Odznaczeni
edytujPolacy odznaczeni orderem (wybór)
- Józef Poniatowski – I kl.
- Antoni Henryk Radziwiłł
- Józef Rautenstrauch – I kl.
- Józef Kalasanty Szaniawski – II kl.
- Kazimierz Porębski – IV. kl.
- Antoni Wilhelm Radziwiłł – Krzyż Wielki
Uwagi
edytuj- ↑ Konstytucja weimarska z 11 sierpnia 1919 w artykule 109 pkt 4 i 5 znosiła możliwość nadawania orderów i odznaczeń przez państwo niemieckie, a jednocześnie zabraniała obywatelom Niemiec przyjmowania jakichkolwiek tytułów i orderów obcych rządów (patrz: Die Verfassung des Deutschen Reichs („Weimarer Reichsverfassung”) vom 11. August 1919).
Przypisy
edytuj- ↑ a b Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa-Kraków: Główna Księgarnia Wojskowa, Drukarnia Narodowa, 1939, s. 444.
- ↑ Maximilian Gritzner: Handbuch der Ritter- und Verdienstorden aller Kulturstaaten der Welt. Leipzig 1893, s. 358-373 (wyd. 2000: ISBN 3-8262-0705-X)
- ↑ Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1874, s. XVII-XVIII.
- ↑ Preußische Orden: Der Rote Adlerorden. luise-berlin.de. s. 109. [dostęp 2016-06-01]. (niem.).
- ↑ Dynastic orders. [w:] Register of orders of chivalry. Report of the International Commission for Orders of Chivalry (2002) [on-line]. en. [dostęp 2016-05-24].
Bibliografia
edytuj- Maximilian Gritzner, Handbuch der Ritter-und Verdienstorden aller Kulturstaaten der Welt, Leipzig 1893
- Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1911, s. 44.