Opiołek

Opiołek
	; Opiołek kielichowaty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	ogórecznikowce
Rodzina	ogórecznikowate
Rodzaj	opiołek
	Nazwa systematyczna
	Amsinckia J. G. C. Lehmann; Delect. Sem. Horto Hamburg. 3, 7. 1831
	Typ nomenklatoryczny
	A. lycopsoides J. G. C. Lehmann
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Opiołek, amsinkia (Amsinckia Lehm.) – rodzaj roślin należący do rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). Obejmuje 13^[4]–15^[5]^[6] gatunków. Rośliny te występują naturalnie w zachodniej części Ameryki Północnej oraz Południowej^[5]. Niektóre gatunki zostały introdukowane i stały się inwazyjne na różnych kontynentach^[6], zwłaszcza w pozostałej części Ameryki Północnej, w Australii i Europie^[5]. Z Polski podano trzy gatunki (opiołek kielichowaty A. calycina, opiołek skrzypkoszyj A. lycopsoides i opiołek Menziesa A. menziesii)^[7], wszystkie jako przejściowo dziczejące (efemerofity)^[8]. Rośliny te zasiedlają zwykle miejsca odsłonięte, z naruszoną z różnych powodów pokrywą roślinną^[6], zwykle miejsca suche, z glebą piaszczystą lub żwirową. A. tessellata masowo kwitnąc wiosną, nadaje charakterystyczną żółtopomarańczową barwę rozległym przestrzeniom na pustyni Mojave^[9]. Są to rośliny zielne trudne do identyfikacji w randze gatunku, co dodatkowo utrudnia łatwość z jaką się krzyżują^[10].

Owoce i liście opiołków spożywane były jak warzywo przez Indian^[6]. Z drugiej strony kilka gatunków tego rodzaju to rośliny trujące (A. lycopsoides, A. menziesii, A. tessellata)^[10]. Niektóre gatunki cenione są jako rośliny paszowe dla zwierząt w okresie wzrostu, ale w czasie owocowania ich owoce powodują marskość wątroby u bydła, koni i owiec^[9]. Jako rośliny inwazyjne powodują ogromne szkody w uprawach, degradują pastwiska i zmniejszają różnorodność przyrody w obszarach inwazji (Australia, wschodnia część Ameryki Północnej i Europa)^[6].

Morfologia

Pokrój: Ozime rośliny jednoroczne^[6], z korzeniem palowym^[10] i sztywno, gęsto owłosionym, prosto wzniesionym pędzie^[6], rzadko leżącym i podnoszącym się na końcu^[10]. Pędy są nierozgałęzione lub rozgałęzione i osiągają długość od 15 do 120 cm^[10].
Liście: Skrętoległe, początkowo skupione w gęstą, przyziemną rozetę. Liście łodygowe siedzące, wąskojajowate do równowąskich^[6], całobrzegie lub odlegle ząbkowane^[10]. Charakterystyczne u tego rodzaju są dwudzielne liścienie^[6].
Kwiaty: Skupione w szczytowych skrętkach, prosto wzniesione, siedzące lub krótkoszypułkowe. Przysadek brak lub są obecne tylko w dolnej części kwiatostanu^[6]. Działki kielicha niektóre zrośnięte i w efekcie kielich składa się z 2–4 łatek, owłosionych, czasem szczeciniasto^[10], podobnych lub nieco różniących się wielkością^[6]. Płatki korony zrośnięte w krótką rurkę, wyżej rozpostarte, barwy pomarańczowej lub żółtej, zwykle z ciemniejszymi plamkami na łatkach. Osklepek brak. Pręciki i pojedyncza szyjka słupka wystającą lub nie z rurki korony^[6]^[10].
Owoce: Rozłupnie rozpadające się na cztery trójkanciasto-jajowate rozłupki, o powierzchni gładkiej lub brodawkowanej^[6]^[10].

Systematyka

Rodzaj należy do podplemienia Amsinckiinae, plemienia Cynoglosseae w podrodzinie Cynoglossoideae w obrębie rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae^[11].

Wykaz gatunków^[4]^[7]

Amsinckia calycina (Moris) Chater – opiołek kielichowaty
Amsinckia carinata A.Nelson & J.F.Macbr.
Amsinckia douglasiana A.DC.
Amsinckia eastwoodiae J.F.Macbr.
Amsinckia grandiflora (A.Gray) Kleeb ex Greene
Amsinckia inepta J.F.Macbr.
Amsinckia lunaris J.F.Macbr.
Amsinckia lycopsoides Lindl. ex Lehm. – opiołek skrzypkoszyj
Amsinckia marginata Brand
Amsinckia menziesii (Lehm.) A.Nelson & J.F.Macbr. – opiołek Menziesa
Amsinckia spectabilis Fisch. & C.A.Mey.
Amsinckia tessellata A.Gray
Amsinckia vernicosa Hook. & Arn.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-05-17] (ang.).
↑ ^a ^b Amsinckia. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-05-17].
↑ ^a ^b Amsinckia Lehm.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-05-17].
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 43, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XIV. Flowering Plants. Eudicots. Springer, 2016, s. 60-61, 92. ISBN 978-3-319-28532-0.
↑ ^a ^b Barbara Tokarska-Guzik i in.: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 112. ISBN 978-83-62940-33-2.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 32, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b Natt N. Dodge: Flowers of the Southwest Deserts. Southwest Parks and Monuments Association, 1992, s. 82. ISBN 0-911408-65-7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ George E. Burrows, Ronald J. Tyrl: Toxic Plants of North America. John Wiley & Sons, 2013, s. 263. ISBN 978-0-8138-2034-7.
↑ Genus: Amsinckia Lehm.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-05-17].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-05-17] (ang.).

[ing-3] Amsinckia. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-05-17].

[kew-4] Amsinckia Lehm.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-05-17].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 43, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[kubitzki-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XIV. Flowering Plants. Eudicots. Springer, 2016, s. 60-61, 92. ISBN 978-3-319-28532-0.

[tokarska-7] Barbara Tokarska-Guzik i in.: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 112. ISBN 978-83-62940-33-2.

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 32, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[dodge-9] Natt N. Dodge: Flowers of the Southwest Deserts. Southwest Parks and Monuments Association, 1992, s. 82. ISBN 0-911408-65-7.

[burrows-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ George E. Burrows, Ronald J. Tyrl: Toxic Plants of North America. John Wiley & Sons, 2013, s. 263. ISBN 978-0-8138-2034-7.

[grin-11] Genus: Amsinckia Lehm.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-05-17].

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[1]

[2]

[3]

[11]