Okolicznik

Okolicznik – część zdania, która pełni funkcję określającą orzeczenie. Uzupełnia czasownik o dodatkowe elementy. Pozostaje on ze swoim członem nadrzędnym w związku przynależności.

Czasami trudno wskazać, czy określona część zdania jest okolicznikiem czy dopełnieniem. Z pomocą przychodzi wtedy reguła, która mówi, że dopełnienie pozostaje ze swoim członem nadrzędnym w związku rządu (okolicznik pozostaje w związku przynależności)

Wyrażanie okolicznika

Okolicznik może być wyrażony w zdaniu:

zleksykalizowaną formą rzeczownika w funkcji przysłówka, np. Dokończę to zadanie rankiem. Burza przeszła bokiem. Uczył się nocami. Pocisk przeleciał górą.
bezokolicznikiem np. Poszedł robić śniadanie. Idę spacerować (w jakim celu?), Poszedł zdawać egzamin.
przysłówkiem np. Zagrał niewłaściwie. Mówić głośno. Trupio blady. Bardzo wysoko.
zaimkiem przysłownym np. Kiedyś to zrobię.
imiesłowem przysłówkowym współczesnym np. Śpiewał, jąkając się. Słuchać, milcząc. Iść, kulejąc.
wyrażeniem przyimkowym w funkcji przysłówka, np. Idę do szkoły (dokąd?). Spojrzeć na kogo z uśmiechem (jak?).
liczebnikiem np. Pobiegłem trzeci.
wyrażeniem porównawczym typu: blady jak śnieg; głupi jak osioł; płakać jak bóbr; gdzie jak x jest równe bardzo.
zleksykalizowanym wyrażeniem przyimkowym typu: po polsku, po francusku, z polska, z pańska, np. nosić się po polsku; mówić po angielsku.

Rodzaje okoliczników

Okoliczniki miejsca

Nazwa	Przykładowe zdanie
Okolicznik lokatywny miejsca	Maria stała przed domem.
Okolicznik ablatywny miejsca	Marta wróciła z Francji.
Okolicznik allatywny miejsca	Wrzuciła do wody.
Okolicznik perlatywny miejsca	Biegliśmy przez ogród.

Okoliczniki miary

Nazwa	Przykładowe zdanie
Okolicznik czasu	Jutro to zrobię.
Okolicznik częstotliwości	Rzadko zapominam o podlewaniu kwiatków.
Okolicznik prędkości	Jechał wolno.
Okolicznik dystrybutywny	Dostaliśmy po dwadzieścia złotych.

Okoliczniki inne

Nazwa	Przykładowe zdanie
Okolicznik celu	Idę po truskawki.
Okolicznik przyczyny	Zmęczył się od jazdy.
Okolicznik skutku	Skutecznie ratował psa.
Okolicznik sposobu	Mówił z zaangażowaniem.
Okolicznik porównawczy	Uparł się jak osioł.
Okolicznik warunku	Przy szczęściu może to uczynię.
Okolicznik przyzwolenia	Mimo problemów udało mi się to skończyć.
Okolicznik względu	Jakościowo jest on tragiczny.
Okolicznik czynnika towarzyszącego	Rozstaliśmy się z żalem.

Zobacz też

Bibliografia

Piotr Bąk: Gramatyka języka polskiego. Zarys popularny, Warszawa 1984.
Janusz Strutyński, Gramatyka polska: wprowadzenie, fonetyka, fonologia, morfologia, składnia, wydania różne.

Literatura dodatkowa

Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia, red. Topolińska Zuzanna, Warszawa 1998.
Renata Grzegorczykowa: Wykłady z polskiej składni, Warszawa 1996.
Stanisław Jodłowski: Podstawy polskiej składni, Warszawa 1977.

Linki zewnętrzne

Grzegorz Jagodziński, strona internetowa poświęcona gramatyce polskiej. grzegorj.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-02)].