Ogrodzieniec
Ogrodzieniec – miasto w Polsce położone w małopolskiej części obecnego województwa śląskiego, w powiecie zawierciańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ogrodzieniec.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Ogrodzieniec, ul. Kościuszki | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
XI w. | ||||
| Prawa miejskie |
1409–1870, od 1973 | ||||
| Burmistrz |
Anna Pilarczyk | ||||
| Powierzchnia |
28,56 km² | ||||
| Wysokość |
390–420 m n.p.m. | ||||
| Populacja (29.09.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
32 | ||||
| Kod pocztowy |
42-440 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
SZA | ||||
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||
 50°27′04″N 19°31′08″E/50,451111 19,518889
| |||||
| TERC (TERYT) |
2416064 | ||||
| SIMC |
0941748 | ||||
Urząd miejski pl. Wolności 2542-440 Ogrodzieniec | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 4401 mieszkańców[2].
Położenie
edytujMiasto położone jest w Małopolsce, na obrzeżach Zagłębia Dąbrowskiego, w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, na granicy dwóch mezoregionów: Wyżyny Częstochowskiej i Obniżenia Górnej Warty (Wyżyna Woźnicko-Wieluńska).
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 28,56 km²[3].
Położone na wysokości od 390 do 420 m n.p.m.[potrzebny przypis]
W centrum miasta krzyżują się drogi wojewódzkie nr 791 i nr 790. Od południa i zachodu do miasta przylega znaczny kompleks leśny, od północy złoża wapienne oraz nieczynny kamieniołom eksploatowany kiedyś przez cementownię Wiek, od północnego zachodu łąki przechodzące w dolinę Czarnej Przemszy, a od wschodu – pola uprawne. Na terenie miasta znajduje się 1207 budynków (stan na luty 2004) oraz 112 gospodarstw rolnych (stan na sierpień 2008)[potrzebny przypis].
Historia
edytujPoczątki miasta sięgają prawdopodobnie XI w. Rozwijało się tu grodzisko rolników, myśliwych i smolarzy. W 1241 r. Ogrodzieniec został najechany przez Tatarów, którzy spalili miasto i zamek. Po najeździe drewniany dotąd zamek został odbudowany z kamienia.
Pierwsze zapiski historyczne o Ogrodzieńcu pochodzą z 1346 r.[4] Pod koniec XIII w. wybudowano w mieście zajazd. Położenie Ogrodzieńca sprzyjało rozwojowi handlu, którym trudnili się przeważnie Żydzi. W XIII i XIV w. w puszczach ogrodzienieckich organizowano polowania na grubą zwierzynę. Pod rokiem 1385 Jan Długosz notuje podczaszego krakowskiego Włodka z Ogrodzieńca. Potem miejscowość należała do mieszczan krakowskich Salomonowiczów, a później Pileckich herbu Leliwa i ponownie przeszła w ręce Włodków. W 1540 r. dobra ogrodzieńskie odkupił od nich burgrabia i żupnik chęciński Jan Boner, który ok. 1540 r. przekazał majątek kasztelanowi sadeckiemu Sewerynowi Bonerowi. Następnie stało się własnością marszałka wielkiego koronnego Jana Firleja, który pojął za żonę Bonerównę[5].
W 1595 r. miasto położone w powiecie lelowskim województwa krakowskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów[6]. W 1629 r. właścicielem miasta był Mikołaj Firlej[7]. W 1651 r. kościół został zamieniony na zbór braci polskich[8]. W 1669 r. Firlej sprzedaje za 267 tysięcy złotych kasztelanowi krakowskiemu Stanisławowi Warszyckiemu wsie i dominia Ogrodzieniec, Bydlin, Włodowice, Kromołów, Zawiercie, wraz z górami srebrnymi obok Olkusza. Warszycki po uzyskaniu zamku Ogrodzieniec częściowo odbudował go (w latach 1669–1680) ze zniszczeń po potopie szwedzkim, podobnie jak miasta i wsie należące do jego posiadłości[5].
W 1784 r. król polski Stanisław August na prośbę właściciela Tomasza Jaklińskiego nadał Ogrodzieńcowi przywilej na organizację 12 jarmarków rocznie, które odbywały się 2 stycznia, 3 lutego, 1 marca, 24 kwietnia, 6 maja, 11 czerwca, 14 lica, 20 sierpnia, 23 września, 22 października, 17 listopada i 13 grudnia[5].
Zabory Polski
edytujW 1795 r. był w zaborze pruskim (Nowy Śląsk), a od 1815 r. w zaborze rosyjskim (Królestwo Polskie). W 1827 r. w miejscowości znajdowało się 102 domy zamieszkanych przez 780 mieszkańców. W 1886 r. były tu 162 domy (w tym 26 murowanych) i około 1000 mieszkańców (w tym 163 Żydów)[5].
Miejscowość wymieniona została w XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego jako osiedle (przedtem miasteczko) leżące w powiecie olkuskim w gminie i parafii Ogrodzieniec. W 1883 r. znajdowało się w nim 120 domów w tym 15 murowanych zamieszkanych przez ok. 1000 mieszkańców. Miejscowość liczyła wówczas w sumie 1661 mórg. Znajdował się w niej parafialny, murowany kościół katolicki, dom schronienia dla starców i kalek, szkoła początkowa, kasa wkładowo-zaliczkowa, urząd gminny. Funkcjonowały również zakłady przemysłowe: browar, cegielnia, piece do wypalania wapna oraz młyn napędzany kołami wodnymi[5].
II wojna światowa
edytujWojska niemieckie zajęły miejscowość 4 dni po rozpoczęciu II wojny światowej. 8 października 1939 r. ziemię ogrodzieniecką wcielono do III Rzeszy. Podczas okupacji hitlerowskiej planowano zniemczenie nazwy miejscowości na Bonerburg (od Bonerów – XVII-wiecznych właścicieli zamku Ogrodzieniec), ale zmiana ta nie weszła nigdy w życie. Kres niemieckiej okupacji nastał wraz z wkroczeniem 18 stycznia 1945 r. oddziałów 21 Armii I Frontu Ukraińskiego[9].
Okres powojenny
edytujDo 1956 r. miejscowość znajdowała się w powiecie olkuskim, do 1975 r. i od 1999 r. w powiecie zawierciańskim.
Przemysł
edytujWażny ośrodek produkcji cegieł i materiałów budowlanych. W latach 1913–1999 działała tu cementownia „Wiek” – jeden z największych zakładów w regionie. Drugim ważnym budynkiem przemysłowym była zamknięta w 1998 r. fabryka „PMIB Izolacja Ogrodzieniec” produkująca materiały ociepleniowe z wykorzystaniem azbestu.
Demografia
edytujPiramida wieku mieszkańców Ogrodzieńca w 2014 r.[10]:
Zabytki
edytuj- Kościół Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu z XVIII w.
- Ruiny prochowni z XIX w.
Edukacja
edytuj- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stefana Żeromskiego, ul. Kościuszki 67
- Przedszkole Publiczne w Ogrodzieńcu, os. Orzeszkowej 13
Turystyka
edytujWażny ośrodek turystyczny leżący na Szlaku Orlich Gniazd. Przez centrum miasta przebiega 
Szlak Warowni Jurajskich. Miejscowość nie obejmuje terenu zamku Ogrodzieniec,
który znajduje się w sąsiedniej wsi – Podzamcze.
-
Staw, Krępa -
Krępa -
Centuria (rzeka) -
Ruiny Fabryki Prochu -
Stawy, Ogrodzieniec Józefów -
Ogrodzieniec, Józefów -
Ogrodzieniec, staw Os. E. Orzeszkowej -
Kamieniołom Ogrodzieniec -
Kościół Przemienienia Pańskiego -
Kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego
Wspólnoty wyznaniowe
edytujWspółpraca międzynarodowa
edytuj
Miasta i gminy partnerskie:
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Ogrodzieniec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-09-29], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 1734-6118.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ ks. Tomasz Folga: Historia parafii Ogrodzieniec. [dostęp 2010-03-06].
- ↑ a b c d e Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. VII, hasło „Ogrodzieniec”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1883. s. 410. [dostęp 2019-06-25].
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 110.
- ↑ Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 66.
- ↑ Marta Kossakowska: Historia. [dostęp 2014-03-02].
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 299.
- ↑ Ogrodzieniec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ [1]Oficjalna strona Miasta i Gminy Ogrodzieniec. [dostęp 2023-09-29].
Bibliografia
edytuj- Iwona Rajca: Sołectwa gminy Ogrodzieniec. 2007-12. [dostęp 2010-03-06].
- Marta Kossakowska: Rys historyczny gminy Ogrodzieniec. 2006-12. [dostęp 2010-03-06].
- Marta Kossakowska: Zamki i warownie gminy Ogrodzieniec. 2006-12. [dostęp 2010-03-06].
Linki zewnętrzne
edytuj- Portal turystyczno-informacyjny Miasta i Gminy Ogrodzieniec. moj-ogrodzieniec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-17)].
- Zdjęcia z Ogrodzieńca
- Ogrodzieniec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 410.
- Strona o Gminie Ogrodzieniec