Przypadek zależny
Przypadek zależny (łac. casus obliquus, dosł. „przypadek zgięty, skośny”, w standardzie glosowania oznaczany jako OBL[1]) – przypadek, który służy do wyrażania funkcji określnika – czyli funkcji innej niż podmiot – w zdaniu[2]. Przypadki zależne często kontrastują z przypadkiem niezależnym (nieoznaczonym przy pomocy dystynktywnej końcówki fleksyjnej) – mianownikiem (np. pol. człowiek – człowieka – człowiekowi – człowieka – człowiekiem – człowieku) lub absolutywem – część języków jednak posiada specjalne końcówki mianownikowe (np. łacina[3], litewski[4] czy galijski[5]) lub absolutywne, np. inuktitut[6]. W języku polskim przypadkami zależnymi są dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik i miejscownik[7].
Przykłady
edytujJęzyki romańskie
edytujW językach romańskich łacińska fleksja imienna uległa znacznemu uproszczeniu, ostatecznie wyróżniając tylko mianownik i przypadek zależny[8]. System ten utrzymał się do dziś w językach wschodnioromańskich (arumuński, istrorumuński, meglenicki, rumuński)[9] oraz w niektórych dialektach franko-prowansalskich[10][11], a ponadto jest poświadczony historycznie także we francuskim[12] i oksytańskim[13]. Formy mianownikowe i zależne w językach romańskich charakteryzują się znaczną homofonią[14].
| Język | Rumuński | Franko-prowansalski (Valais) |
Starofrancuski | Starooksytański | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba | pojedyncza | mnoga | pojedyncza | mnoga | pojedyncza | mnoga | pojedyncza | mnoga | ||||||||
| Rodzaj | męski | żeński | męski | żeński | męski | żeński | męski | żeński | męski | żeński | męski | żeński | męski | żeński | męski | żeński |
| Mianownik | un domn domnul |
o casă casa |
niște domni domnii |
niște case casele |
[ɔ̃ maˈtɔŋ] [lɤ maˈtɔŋ] |
[ɔn ˈd͡zœʊ] [lɤ ˈd͡zœʊ] |
[ɔn maˈtɔŋ] [lɛ maˈtɔŋ] |
[ɔn ˈd͡zœʊ] [lɛ ˈd͡zœʊ] |
un veisins li veisins |
une citez la citez |
veisin li veisin |
citez les citez |
un jorns lo jorns |
una domna la domna |
jorn li jorn |
domnas las domnas |
| Przypadek zależny | unui domn domnului |
unei case casei |
unor domni domnilor |
unor case caselor |
[ɔ̃ maˈtɔŋ] [lɔ maˈtɔŋ] |
[ɔn ˈd͡zœʊ] [la ˈd͡zœʊ] |
[ɔn maˈtɔŋ] [lɛ maˈtɔŋ] |
[ɔn ˈd͡zœʊ] [lɛ ˈd͡zœʊ] |
un veisin le veisin |
une cité la cité |
veisins les veisins |
citez les citez |
un jorn lo jorn |
una domna la domna |
jorns los jorns |
domnas las domnas |
Przypisy
edytuj- ↑ LGR ↓, s. 9.
- ↑ Crystal 2008 ↓, s. 337.
- ↑ Bennett 1918 ↓.
- ↑ Ramonienė i in. 2018 ↓, s. 26.
- ↑ Eska 2008 ↓, s. 174.
- ↑ Crystal 2008 ↓, s. 2.
- ↑ Nagórko 2010 ↓, s. 292–295.
- ↑ Sornicola 2013 ↓, s. 32–34.
- ↑ Maiden 2016 ↓, s. 100–101.
- ↑ Kristol 2013 ↓.
- ↑ Kristol 2016 ↓, s. 355–357.
- ↑ Sornicola 2013 ↓, s. 18.
- ↑ Paden 2021 ↓, s. 69.
- ↑ Maiden 2013 ↓, s. 162.
Źródła
edytuj- Charles E. Bennett, New Latin Grammar, Ithaca, New York 1918 [dostęp 2023-01-24].
- Bernard Comrie, Martin Haspelmath, Balthasar Bickel, The Leipzig Glossing Rules: Conventions for interlinear morpheme-by-morpheme glosses [online], Committee of Editors of Linguistics Journals, 31 maja 2015 [dostęp 2023-01-24].
- David Crystal, Dictionary of Linguistics and Phonetics, Hoboken: Wiley, 2008, ISBN 978-1405152969.
- Joseph F. Eska, Continental Celtic, [w:] Roger D. Woodland (red.), The Ancient Languages of Europe, Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 165–188, ISBN 978-0-521-68495-8.
- Andres Kristol, Le francoprovençal, laboratoire des virtualités linguistiques de la Romania occidentale: le système bicasuel des parlers valaisans, „Actes del 26é Congrés de la lingüística i filologia romàniques”, Berlin: De Gruyter, 2013, s. 341–361.
- Andres Kristol, Francoprovençal, [w:] Adam Ledgeway, Martin Maiden (red.), The Oxford Guide to the Romance Languages, Oksford: Oxford University Press, 2016, s. 350–362, ISBN 978-0199677108.
- Martin Maiden, Morphological persistence, [w:] Martin Maiden, John Charles Smith, Adam Ledgeway (red.), The Cambridge History of The Romance Languages, Vol. 1: Structures, Cambridge: Cambridge University Press, 2013, s. 155–215, ISBN 978-0521800723.
- Martin Maiden, Romanian, Istro-Romanian, Megleno-Romanian, and Aromanian, [w:] Adam Ledgeway, Martin Maiden (red.), The Oxford Guide to the Romance Languages, Oksford: Oxford University Press, 2016, s. 91–125, ISBN 978-0199677108.
- Alicja Nagórko, Praktyczna gramatyka języka polskiego, Warszawa: PWN, 2010, ISBN 978-83-01-16092-0.
- William D. Paden, An Introduction to Old Occitan, Nowy Jork: The Modern Language Association of America, 2021, ISBN 978-1-60329-054-8.
- Meilutė Ramonienė i inni, Lithuanian: A Comprehensive Grammar, Milton Park Abington: Routledge, 2018, ISBN 978-1138063617.
- Rosanna Sornicola, Romance linguistics and historical linguistics, [w:] Martin Maiden, John Charles Smith, Adam Ledgeway (red.), The Cambridge History of The Romance Languages, Vol. 1: Structures, Cambridge: Cambridge University Press, 2013, s. 1–49, ISBN 978-0521800723.