Wikipedia

ORP Czujny (1953)

polski ścigacz okrętów podwodnych
Zobacz też: inne jednostki pływające o tej nazwie.

ORP Czujny – polski ścigacz okrętów podwodnych z okresu zimnej wojny, a wcześniej radziecki BO-411[a], jeden z ośmiu pozyskanych przez Polskę okrętów projektu 122bis. Okręt został zwodowany 11 kwietnia 1953 roku w stoczni numer 340(inne języki) w Zielonodolsku, a do służby w Marynarce Wojennej ZSRR przyjęto go w listopadzie tego roku. W 1955 roku jednostka została wydzierżawiona przez Polskę i 27 maja tego roku weszła w skład Marynarki Wojennej. Okręt, oznaczony podczas służby znakami burtowymi DS-41, następnie 361, został skreślony z listy floty w październiku 1972 roku.

ORP Czujny
Ilustracja
Bliźniacza jednostka „Czujnego” – ORP „Zawzięty”
Klasa

ścigacz okrętów podwodnych

Projekt

122bis

Oznaczenie NATO

Kronstadt

Historia
Stocznia

Nr 340(inne języki), Zielonodolsk

Położenie stępki

6 stycznia 1953

Wodowanie

11 kwietnia 1953

 Marynarka Wojenna ZSRR
Nazwa

BO-411[a]

Wejście do służby

18 listopada 1953

Wycofanie ze służby

1955

 Marynarka Wojenna (PRL)
Nazwa

ORP „Czujny”

Wejście do służby

27 maja 1955

Wycofanie ze służby

10 października 1972

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

standardowa: 302 tony
pełna: 336 t

Długość

52,2 metra całkowita
49,5 m na KLW

Szerokość

6,6 m

Zanurzenie

2,2 m

Napęd
3 silniki wysokoprężne 9D o łącznej mocy 3300 KM
3 śruby
Prędkość

18,7 węzła

Zasięg

3000 Mm przy prędkości 8,5 węzła

Uzbrojenie
1 działo kal. 85 mm 90-K L/52
2 działka kal. 37 mm 70-K L/73 (2 x I)
6 wkm 2M-1 kal. 12,7 mm (3 x II)
2 rakietowe mbg RBU-1200
2 miotacze i 2 zrzutnie bg, ew. 18 min
Wyposażenie
trał kontaktowy KPT-1
radiostacja R-609
sonar Tamir-11
radar Lin’
Załoga

54-55

Projekt i budowa

edytuj

Prace nad dużym ścigaczem okrętów podwodnych, będącym rozwinięciem ścigaczy proj. 122A(inne języki), rozpoczęły się w ZSRR w 1943 roku[1]. Ostateczny projekt jednostki powstał w biurze konstrukcyjnym CKB-51 w Gorki w 1944 roku[1]. W porównaniu do poprzedników nowe okręty miały większą wyporność, doskonalsze uzbrojenie ZOP i wzmocniony kadłub, a przez to wzrosła ich dzielność morska[1]. W 1946 roku rozpoczęto ich produkcję seryjną, budując łącznie 227 okrętów[2].

Na początku lat 50. w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego i Sztabie Generalnym Wojska Polskiego zapadły decyzje o rozpoczęciu licencyjnej budowy ścigaczy projektu 122bis w polskich stoczniach[3][4]. W styczniu 1953 roku przygotowana w Zielonodolsku dokumentacja techniczna (pod oznaczeniem proj. 125) dotarła do Polski, jednak kłopoty z uruchomieniem produkcji okrętów wymusiły w październiku 1954 roku decyzję o rezygnacji z ich budowy w kraju[3][4]. W zamian postanowiono zakupić lub wydzierżawić w ZSRR gotowe jednostki tego typu[3][4].

BO-411 (ros. Bolszoj Ochotnik – Большой Охотник – „duży ścigacz”) zbudowany został w stoczni numer 340(inne języki) w Zielonodolsku (nr budowy 572)[5][6]. Stępkę okrętu położono 6 stycznia 1953 roku, a zwodowany został 11 kwietnia tego roku[2][7]. BO-417 także powstał w stoczni numer 340 w Zielonodolsku (nr budowy 578); jego stępkę położono 27 marca 1953 roku, a wodowanie odbyło się 17 czerwca tego roku[8].

Dane taktyczno-techniczne

edytuj
 
Działka 70-K na pokładzie polskiego ścigacza proj. 122bis

Okręt był dużym, pełnomorskim ścigaczem okrętów podwodnych[1]. Długość całkowita wynosiła 52,2 metra (49,5 metra na konstrukcyjnej linii wodnej), szerokość 6,6 metra i zanurzenie 2,2 metra[5][9]. Kadłub podzielony był na 10 przedziałów wodoszczelnych i miał na większej części dno podwójne[10]. Wyporność standardowa wynosiła 302 tony, a pełna 336 ton[9][b]. Okręt napędzany był przez trzy silniki wysokoprężne 9D o łącznej mocy 3300 KM, z których dwa zewnętrzne umieszczone były w maszynowni dziobowej, a środkowy – w przedziale rufowym[11][12][c]. Trzy wały napędowe, połączone z silnikami sprzęgłami zębatymi typu 4MA, poruszały trzema trójłopatowymi śrubami o średnicy 1,13 metra każda[13]. Maksymalna prędkość okrętu wynosiła 18,7 węzła[9][11], a ekonomiczna 12 węzłów[14]. Okręt zabierał 18 ton paliwa, co pozwalało osiągnąć zasięg wynoszący 3000 Mm przy prędkości 8,5 węzła lub 399 Mm przy prędkości 18,5 węzła[11][13]. Energię elektryczną zapewniały dwa generatory wysokoprężne DG-18[2][13]. Autonomiczność wynosiła 10 dób[2][13].

Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiło umieszczone na dziobie osłonięte tarczą pancerną pojedyncze działo kalibru 85 mm L/52 90-K, z zapasem amunicji wynoszącym 230 sztuk[11][13]. Kąty ostrzału wynosiły 0–155° na każdą burtę, kąt podniesienia lufy od -5 do +85°, donośność pozioma 15 500 metrów (pionowa 10 500 metrów), a teoretyczna szybkostrzelność 18 strz./min[15]. W części rufowej znajdowały się dwa pojedyncze działka plot. kal. 37 mm 70-K L/73 (również osłonięte tarczami pancernymi), z zapasem amunicji wynoszącym 1000 sztuk na lufę[11][13]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -10 do +85°, donośność pozioma 8400 metrów (pionowa 5000 metrów), a teoretyczna szybkostrzelność 150 strz./min[16]. Prócz tego na okręcie zamontowano trzy podwójne stanowiska wielkokalibrowych karabinów maszynowych 2M-1 kal. 12,7 mm L/79, z zapasem 2000 sztuk amunicji na lufę (jedno na dziobie, za działem kal. 85 mm i dwa za kominem na pokładzie przy burtach)[11][17]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -10 do +90°, donośność pozioma 3500 metrów (pionowa 1500 metrów), a teoretyczna szybkostrzelność 250 strz./min[16]. Broń ZOP stanowiły dwa rakietowe miotacze bomb głębinowych RBU-1200 na dziobie jednostki (z zapasem 32 bomb RGB-1, a później RGB-12), dwa miotacze i dwie zrzutnie bomb głębinowych B-1 (z łącznym zapasem 30 bomb)[11][17]. Alternatywnie okręt mógł przenosić do 18 min[5][17]. Wyposażenie uzupełniał trał kontaktowy KPT-1, fumator DA-3 i 10 świec dymnych MDSz[17]. Wyposażenie radioelektroniczne obejmowało radiostację R-609, dwa kompasy magnetyczne, żyrokompas Kurs-4, log 1R-2, echosondę NEŁ-3, sonar Tamir-11 oraz radar Lin’[11][18].

Załoga okrętu składała się z 54–55 oficerów, podoficerów i marynarzy[5][14][d].

Służba

edytuj
 
Remont jednego z polskich ścigaczy proj. 122bis

BO-411 został przyjęty do służby w Marynarce Wojennej ZSRR 18 listopada 1953 roku[2]. Okręt służył początkowo w 8. (północnej) Flocie Bałtyckiej[19][20]. W latach 1954–1955 na ścigaczu wymieniono stację radiolokacyjną na nowszy model Lin’ oraz sonar Tamir-10 na Tamir-11[19]. W 1955 roku jednostka została wydzierżawiona przez Polskę na okres siedmiu lat (wraz z bliźniaczymi ścigaczami „Nieugięty”, „Zawzięty” i „Zwrotny”), na podstawie umowy zawartej we wrześniu 1954 roku[5][19]. Roczny koszt dzierżawy został określony na 375 tys. rubli[19].

27 maja 1955 roku ścigacz pod nazwą ORP „Czujny” został uroczyście przyjęty w skład Marynarki Wojennej (z udziałem dowódcy MW kmdr. Zdzisława Studzińskiego)[3][21][e]. Nazwa okrętu nawiązywała do cechy charakteru, jaką m.in. powinien charakteryzować się żołnierz[8]. Pierwszym polskim dowódcą jednostki został por. mar. Zbigniew Ochman[3][11]. Podczas pierwszych trzech miesięcy służby na jednostce przebywała grupa marynarzy radzieckich, pozostałych w celu szkolenia polskiej załogi[19]. Okręt z oznaczeniem burtowym DS-41 (od „Duży Ścigacz”) wszedł w skład I grupy poszukująco-uderzeniowej Dywizjonu Dozorowców i Dużych Ścigaczy Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy, stacjonując na Helu[11][22]. Zadaniem okrętu było poszukiwanie i zwalczanie wrogich okrętów podwodnych oraz eskorta własnych okrętów, zespołów desantowych i statków handlowych[23].

ORP „Czujny”, podobnie jak trzy bliźniacze jednostki, został przejęty w złym stanie technicznym, co wymusiło przerwanie szkolenia załogi i przeprowadzenie w 1956 roku remontu w Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni[24]. Na początku września 1956 roku okręt uczestniczył w ćwiczeniach Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy[23]. W dniach 2–4 kwietnia 1957 roku „Czujny” i „Zwrotny” wzięły udział w rejsie nawigacyjnym wzdłuż wybrzeży Szwecji i Niemieckiej Republiki Demokratycznej, zawijając w drodze powrotnej do Szczecina, Kołobrzegu, Darłówka i Władysławowa[23]. Na przełomie maja i czerwca 1957 roku OORP „Czujny” i „Zwrotny” przeprowadziły wspólne ćwiczenia z niszczycielami „Błyskawica” i „Burza” w rejonie Ustki, Kołobrzegu i Świnoujścia[23]. W czerwcu 1957 roku „Czujny”, „Nieugięty” i „Zwrotny” wzięły udział w ćwiczeniach trzech bałtyckich flot Układu Warszawskiego, a po ich zakończeniu ORP „Czujny” uczestniczył w uroczystych obchodach Dni Morza w Szczecinie, Świnoujściu, Kołobrzegu, Helu i Gdyni[23]. Pod koniec roku OORP „Czujny”, „Nieugięty” i „Zwrotny” uczestniczyły w akcji ratowniczej okrętu podwodnego „Kaszub”, który wszedł na mieliznę nieopodal Krynicy Morskiej[23].

29 stycznia 1958 roku na pokładzie ścigacza zmarł na zawał serca p.o. dowódcy Dywizjonu Dozorowców i Dużych Ścigaczy kpt. mar. Henryk Lewandowski[23]. 7 marca „Czujny” odbył rejs z Gdańska do Gdyni z delegacją rządu Czechosłowacji[25]. W czerwcu OORP „Czujny”, „Nieugięty” i „Zwinny” uczestniczyły w uroczystych obchodach Dni Morza w Gdyni[25]. 12 października, z okazji Dnia Wojska Polskiego, okręt został udostępniony do zwiedzania w porcie w Gdyni[25]. W tym roku wyposażenie radioelektroniczne jednostki uzupełniono o system rozpoznawczy „swój-obcy” typu Kremnij-2, składający się z urządzenia nadawczego Fakieł-MZ i odbiorczego Fakieł-MO[4].

Od marca do czerwca 1959 roku jednostka była remontowana w Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni[25]. Po zakończeniu prac okręt został w ramach obchodów Dni Morza udostępniony do zwiedzania w porcie w Gdyni[25]. 4 stycznia 1960 roku numer burtowy okrętu został zmieniony na 361[2][26][f]. Od 3 do 10 września 1960 roku ścigacz (wraz z „Groźnym”, „Zawziętym” i „Zręcznym”) wziął udział w rejsie nawigacyjnym do portów Niemieckiej Republiki Demokratycznej, odwiedzając Warnemünde, Stralsund i Sassnitz[27]. Od stycznia 1961 roku okręt włączono do Dywizjonu Ścigaczy, nadal bazując na Helu[26][28]. W drugiej połowie maja 1961 roku sześć ścigaczy proj. 122bis (OORP „Czujny”, „Nieugięty”, „Wytrwały”, „Zręczny”, „Zwinny” i „Zwrotny”) wzięło udział w ćwiczeniach artyleryjskich pod Ustką, w których najlepiej wypadła załoga „Czujnego”[29]. W dniach 1–7 sierpnia 1961 roku na wodach Zatoki Gdańskiej „Czujny”, „Zręczny”, „Zwinny” i „Zwrotny” wzięły udział w ćwiczeniach ZOP bałtyckich flot Układu Warszawskiego[29].

W dniach 3-10 lutego 1962 roku nieopodal Świnoujścia OORP „Czujny”, „Wytrwały”, „Zawzięty” i „Zwinny” wzięły udział w kolejnych ćwiczeniach ZOP bałtyckich flot Układu Warszawskiego[29]. Między 7 a 14 maja wszystkie polskie ścigacze proj. 122bis (z dowódcą Dywizjonu Ścigaczy zaokrętowanym na „Czujnym”) wzięły udział w rejsie nawigacyjno-szkoleniowym wzdłuż południowego wybrzeża Morza Bałtyckiego na trasie od Helu poprzez Kołobrzeg, Świnoujście, Szczecin (do którego zawinęło pięć okrętów), Sassnitz i Warnemünde (gdzie dotarły trzy jednostki, w tym „Czujny”); trasa powrotna prowadziła przez Ustkę na Hel[29]. Od 17 do 21 maja cały Dywizjon Ścigaczy uczestniczył w ćwiczeniach osłony desantu i zabezpieczenia jego przebiegu; pod koniec maja i 7 czerwca ścigacze przeprowadziły ćwiczenia artyleryjskie[29]. Po zakończeniu okresu dzierżawy jednostka wraz z pozostałymi siedmioma ścigaczami została zakupiona przez polski rząd od ZSRR (łączny koszt ośmiu okrętów wyniósł 200 tys. zł)[26][8]. Od 28 września do 7 października siedem okrętów proj. 122bis (z „Czujnym”, a bez „Groźnego”) wzięło udział w manewrach sił morskich UW oznaczonych kryptonimem Bałtyk 62, które odbyły się u wybrzeży Polski i NRD[30].

18 stycznia 1963 roku ścigacz (pod dowództwem por. mar. Mieczysława Łęckiego) wziął udział w akcji ratowniczej, biorąc na pokład dziewięciu rozbitków ze szwedzkiego statku „Vestenhaven” o pojemności 563 BRT, który zatonął w Zatoce Gdańskiej[31][32]. Od 1 maja do 8 listopada okręt przebywał w stoczni, przechodząc remont bieżący[33]. 27 maja 1964 roku OORP „Czujny” i „Nieugięty” uczestniczyły w pokazowym ćwiczeniu zorganizowanym dla przedstawicieli prasy[34]. Na przełomie czerwca i lipca, podczas inspekcji Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy, „Czujny” i „Nieugięty” demonstrowały alarmowe nocne ładowanie bomb głębinowych w morzu, a następnie eskortowały grupę transportowców zmierzających na redę Ustki[34]. Od 9 do 15 września OORP „Czujny”, „Nieugięty” i „Groźny” odbyły rejs nawigacyjny po Bałtyku, podczas którego w warunkach sztormowych doszło do sporych uszkodzeń i zniszczeń wyposażenia okrętów[34]. W tym samym składzie ścigacze uczestniczyły w dniach 3–11 listopada w następnym rejsie nawigacyjnym, który po opłynięciu Gotlandii i Bornholmu zakończył się w Świnoujściu[34]. W grudniu „Czujny” przeprowadził trwający 10 dni dozór rejonu Cieśnin Duńskich[34].

7 stycznia 1965 roku „Czujny” po raz kolejny trafił do stoczni na remont główny, który trwał niemal cały rok – do 20 grudnia (wiązało się to z przeniesieniem jednostki do II rezerwy i zmniejszeniem członków załogi do kilkunastu osób)[33]. Od 1 czerwca 1965 roku okręt przyporządkowano do 11. Dywizjonu Ścigaczy 9. Flotylli Obrony Wybrzeża[26][35]. W czerwcu 1966 roku kolejno „Czujny”, „Zwrotny” i „Nieugięty” dozorowały rejon Cieśnin Duńskich[36]. Również we wrześniu ścigacze „Czujny”, „Zręczny” i „Nieugięty” uczestniczyły w rejsach dozorowych w zachodniej części Morza Bałtyckiego[37].

W dniach 8–13 maja 1967 roku 11 Dywizjon Ścigaczy (bez uszkodzonych „Wytrwałego” i „Zawziętego”) wziął udział w ćwiczeniach 9. Flotylli Obrony Wybrzeża. Obejmowały one prócz zwalczania okrętów podwodnych także nocne strzelania, stawianie min, eskortę konwojów czy działania w strefie skażeń bronią masowego rażenia[37]. Z powodu zaostrzenia sytuacji międzynarodowej w wyniku wybuchu trzeciej wojny izraelsko-arabskiej w czerwcu podniesiono stan gotowości bojowej ścigaczy, intensyfikując rejsy dozorowe (m.in. w dniach 15–30 czerwca w rejonie Ustki patrolowały „Czujny”, „Wytrwały” i „Groźny”, a od 24 lipca do 10 sierpnia „Zręczny”, „Nieugięty” i „Groźny”)[38][g]. W dniach 12–20 lipca sześć ścigaczy 11. Dywizjonu (prócz „Zwinnego” i „Zawziętego”) wzięło udział w ćwiczeniach całej polskiej floty pod kryptonimem Neptun-67[38]. Na przełomie sierpnia i września jednostka wraz wszystkimi pozostałymi ścigaczami proj. 122bis wzięła udział we wspólnych z Volksmarine ćwiczeniach Wrzesień-67[38]. 17 października, przy wietrze dochodzącym do 12° B, przebywający w helskim porcie „Czujny” o godzinie 21:00 zerwał się z cum, jednak dzięki szybkiej reakcji załogi został bez uszkodzeń wyprowadzony w morze[38].

W styczniu 1968 roku załoga ścigacza przeprowadziła akcję ratowniczą kutra rybackiego WŁA-23, biorąc na pokład pięciu rybaków[38]. Pod koniec lat 60. ORP „Czujny” znajdował się w złym stanie technicznym (podobnie jak pozostałe bliźniacze ścigacze)[26][39]. Rozkaz Dowódcy MW nr 030/DMW z 6 maja 1968 roku wprowadził ograniczenia w eksploatacji zużytych jednostek: mogły pływać do stanu morza 6 i przy maksymalnej sile wiatru 8° B, a „całą naprzód” mogły utrzymywać jedynie przez godzinę i to w wyjątkowych wypadkach[40]. W dniach 10–16 lipca wszystkie ścigacze proj. 122bis uczestniczyły w ćwiczeniach polskiej floty, a pod koniec miesiąca w manewrach sił Układu Warszawskiego pod kryptonimem Północ 68[40].

W dniach 13–16 lipca 1969 roku okręt gościł w Bałtyjsku, przewożąc dowództwo 11. Dywizjonu na naradę z przedstawicielami Floty Bałtyckiej[40]. Od 21 do 22 kwietnia OORP „Czujny”, „Zręczny”, „Zwinny” i „Zwrotny” były kontrolowane przez zespół ze Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, otrzymując ocenę bardzo dobrą[40]. Od 14 do 28 września sześć ścigaczy z 11. Dywizjonu (oprócz „Groźnego” i „Zawziętego”) uczestniczyło w wielkich manewrach flot Układu Warszawskiego „Odra – Nysa 69”. Prócz zadań ZOP okręty ćwiczyły eskortowanie konwojów i sił głównych oraz niszczenie zagród minowych, a na koniec wzięły udział w desancie na plażach pod Ustką[39].

Na przełomie maja i czerwca 1970 roku kolejno „Czujny”, „Nieugięty” i „Zwrotny” dozorowały rejon Cieśnin Duńskich[39]. Między 7 a 15 lipca te same okręty wzięły udział w rejsie nawigacyjnym, opływając Gotlandię i zawijając do Kłajpedy oraz Tallinna[39]. 28 czerwca OORP „Czujny”, „Nieugięty”, „Zawzięty” i „Zwrotny” wzięły udział w paradzie z okazji 25-lecia istnienia Marynarki Wojennej PRL[39]. W sierpniu 1971 roku okręt pełnił służbę dozorową na wodach zachodniego Bałtyku[39]. W dniach 8–12 sierpnia 1972 roku ORP „Czujny” wziął udział w ćwiczeniach pod kryptonimem Kaszalot-72[39]. Od 18 do 28 września 1972 roku ścigacz został włączony do Zespołu Okrętów Szkolnych Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej, a w październiku trafił do rezerwy[39].

ORP „Czujny” został skreślony z listy floty 10 października 1972 roku, rozkazem Dowódcy MW nr 054/Org. z 4 października[39]. Po raz ostatni polską banderę opuszczono na nim 7 listopada tego roku[11][39][h]. Ostatnim dowódcą jednostki był kpt. mar. Władysław Monkiewicz[11]. W 1973 roku okręt pełnił rolę pływających koszar, a w latach 1974–1975 był jednostką badawczą[26][41].

Dowódcy okrętu

edytuj

Zestawienie zostało oparte na źródłach[37][42]:

  • por. mar. Zbigniew Ochman
  • por. mar. Adam Świstak
  • ppor. mar. Bernard Petryka
  • ppor. mar. Bronisław Szewczyk
  • por. mar. Tadeusz Moskwa
  • por. mar. Antoni Wolański
  • por. mar. Franciszek Ośko
  • por. mar. Antoni Wolański
  • por. mar. Mieczysław Łęcki
  • kpt. mar. Władysław Monkiewicz

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b ORP „Czujny” jako BO-411 identyfikują Gogin 2020a ↓, Gogin 2020b ↓, Volkov i Brichevsky 2020 ↓, Pietlewannyj 2009 ↓, s. 126, Cichy 2006b ↓, s. 69, Cichy 2006c ↓, s. 52 oraz Sołkiewicz 2015 ↓, s. 344. Natomiast Koszela 2017 ↓, s. 274, Rochowicz 1998 ↓, s. 28, Rochowicz 2017 ↓, s. 22 i Serafin 2008 ↓, s. 49 identyfikują okręt jako BO-417 i w związku z tym podają oni inne daty położenia stępki, wodowania i wcielenia do służby.
  2. ↑ Gardiner i Chumbley 1996 ↓, s. 419 podają wyporność standardową 300 ton i pełną 330 ton, Koszela 2017 ↓, s. 274 257,5/344,5 tony, zaś Gogin 2020a ↓ i Gogin 2020b ↓ 289/325 ton.
  3. ↑ Gogin 2020a ↓, Gogin 2020b ↓ i Volkov i Brichevsky 2020 ↓ podają, że okręt napędzały amerykańskie silniki General Motors 12-278A o łącznej mocy 3600 KM.
  4. ↑ Soroka 1986 ↓, s. 50 podaje, że załoga liczyła 57 osób.
  5. ↑ Okręt został oficjalnie skreślony z listy radzieckiej floty 25 czerwca 1955 roku[19].
  6. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 64 i Rochowicz 2017 ↓, s. 22 podają, że zmiana numeru burtowego ścigacza odbyła się 1 stycznia 1960 roku.
  7. ↑ Z powodu awarii „Zręczny” został zastąpiony przez „Czujnego”.
  8. ↑ Gogin 2020b ↓ podaje, że okręt wycofano w lutym 1970 roku, zaś Cichy 2006c ↓, s. 54 i Sołkiewicz 2015 ↓, s. 344 informują, że stało się to 31 grudnia 1971 roku.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Cichy 2006a ↓, s. 62.
  2. ↑ a b c d e f Volkov i Brichevsky 2020 ↓.
  3. ↑ a b c d e Cichy 2006c ↓, s. 52.
  4. ↑ a b c d Rochowicz 1998 ↓, s. 27.
  5. ↑ a b c d e Gogin 2020b ↓.
  6. ↑ Cichy 2006b ↓, s. 64.
  7. ↑ Cichy 2006b ↓, s. 69.
  8. ↑ a b c Rochowicz 2017 ↓, s. 22.
  9. ↑ a b c Cichy 2006a ↓, s. 70.
  10. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 65.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l Koszela 2017 ↓, s. 274.
  12. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 65-68.
  13. ↑ a b c d e f Cichy 2006a ↓, s. 68.
  14. ↑ a b Cichy 2006c ↓, s. 53.
  15. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 68-71.
  16. ↑ a b Cichy 2006a ↓, s. 71.
  17. ↑ a b c d Cichy 2006a ↓, s. 69.
  18. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 70-71.
  19. ↑ a b c d e f Rochowicz 2017 ↓, s. 21.
  20. ↑ Ciesielski, Pater i Przybylski 1992 ↓, s. 221.
  21. ↑ Ciślak 1995 ↓, s. 275.
  22. ↑ Cichy 2006c ↓, s. 53-54.
  23. ↑ a b c d e f g Rochowicz 2017 ↓, s. 23.
  24. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 21-22.
  25. ↑ a b c d e Rochowicz 2017 ↓, s. 24.
  26. ↑ a b c d e f Cichy 2006c ↓, s. 54.
  27. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 24-25.
  28. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 67.
  29. ↑ a b c d e Rochowicz 2017 ↓, s. 25.
  30. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 26.
  31. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 26-27.
  32. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 71.
  33. ↑ a b Rochowicz 2017 ↓, s. 27.
  34. ↑ a b c d e Rochowicz 2017 ↓, s. 28.
  35. ↑ Sołkiewicz 2015 ↓, s. 334.
  36. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 29.
  37. ↑ a b c Rochowicz 2017 ↓, s. 30.
  38. ↑ a b c d e Rochowicz 2017 ↓, s. 31.
  39. ↑ a b c d e f g h i j Rochowicz 2017 ↓, s. 33.
  40. ↑ a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 32.
  41. ↑ Sołkiewicz 2015 ↓, s. 346.
  42. ↑ Wierzykowski 2017 ↓, s. 133.

Bibliografia

edytuj
  • Jarosław Cichy. Ścigacze okrętów podwodnych typu „Kronstadt”. Cz. I. „Okręty Wojenne”. Nr 3 (77), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Jarosław Cichy. Ścigacze okrętów podwodnych typu „Kronstadt”. Cz. II. „Okręty Wojenne”. Nr 4 (78), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Jarosław Cichy. Ścigacze okrętów podwodnych typu „Kronstadt”. Cz. III. „Okręty Wojenne”. Nr 5 (79), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Czesław Ciesielski, Walter Pater, Jerzy Przybylski: Polska Marynarka Wojenna 1918-1980. Wyd. I. Warszawa: Bellona, 1992. ISBN 83-1108-202-2.
  • Jarosław Ciślak: Polska Marynarka Wojenna 1995: okręty, samoloty i śmigłowce, uzbrojenie, organizacja. Wyd. I. Warszawa: Lampart & Bellona, 1995, seria: Ilustrowana Encyklopedia Techniki Wojskowej, 6. ISBN 83-86776-08-0.
  • Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1996. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
  • Ivan Gogin: ARTILLERIST large submarine chasers (projects 122, 122a and 122bis) (1941-1955). Navypedia. [dostęp 2020-12-09]. (ang.).
  • Ivan Gogin: CZUJNY large submarine chasers (project 122bis) (1950-1953/1955-1957). Navypedia. [dostęp 2020-12-09]. (ang.).
  • Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. I. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-67-2.
  • M.B. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: Galeja Print, 2009. ISBN 978-5-8172-0127-7. (ros.).
  • Robert Rochowicz. Ścigacze okrętów podwodnych projektu 122. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 1 (8), 1998. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Ścigacze okrętów podwodnych projektu 122bis. „Morze”. Nr 1 (16), 2017. ZBiAM. ISSN 2543-5469. 
  • Mieczysław Serafin: Polska Marynarka Wojenna 1945-2007. Kronika wydarzeń. Gdynia: Zespół Redakcyjno-Wydawniczy Marynarki Wojennej, 2008. ISBN 978-83-88698-03-3.
  • Henryk Sołkiewicz (red.): Ewolucyjny rozwój sił okrętowych Marynarki Wojennej w latach 1945–2010. Gdynia: Wydawnictwo BP/Akademia Marynarki Wojennej, 2015. ISBN 978-83-941308-4-8.
  • Marek Soroka: Polskie Okręty Wojenne 1945-1980. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986. ISBN 83-215-3249-7.
  • Roman Volkov, Andrew Brichevsky: Large submarine chasers – Project 122bis. RussianShips.info. [dostęp 2020-12-09]. (ang.).
  • Waldemar Wierzykowski: Polska Marynarka Wojenna: ilustrowane kalendarium 1918-2018. T. II: 1946–1989. Świnoujście, Gdynia: Wydawnictwo BP, Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte, 2017. ISBN 978-83-65763-07-5.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=ORP_Czujny_(1953)&oldid=74927549”