Ołeksij Jeremenko
Ołeksij Hordijowycz Jeremenko (ukr. Олексій Гордійович Єременко, ur. 18 marca?/31 marca 1906 we wsi Tersjanka w guberni jekaterynosławskiej, zm. 12 lipca 1942 pod wsią Chorosze w obwodzie ługańskim) – radziecki wojskowy narodowości ukraińskiej, młodszy politruk, poległy w czasie II wojny światowej, uwieczniony na słynnej fotografii Maksa Alperta zatytułowanej Kombat (ros. Комбат), z uniesioną w górę ręką trzymającą pistolet TT-33. Bohater Ukrainy (2012, pośmiertnie)[1][2][3].
 Słynna fotografia Kombat najprawdopodobniej przedstawiająca Ołeksija Jeremenkę w czasie walk na wschodniej Ukrainie latem 1942 roku | |
 młodszy politruk
| |
| Data i miejsce urodzenia |
31 marca 1906 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
12 lipca 1942 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1941–1942 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki |
220 Pułk Strzelecki |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujUrodził się we wsi Tersjanka guberni jekaterynosławskiej (obecnie obwód zaporoski na Ukrainie) w wielodzietnej rodzinie, dlatego już w wieku 14 lat rozpoczął pracę na kolei, a następnie w fabryce, pomagając rodzicom w utrzymaniu gospodarstwa. W momencie powstania pierwszego kołchozu w obwodzie zaporoskim Jeremenko stanął na czele miejscowej komórki Komsomołu. Ze względu na naturalną umiejętność kierowania ludźmi, szybko został brygadzistą, potem liderem kołchozowej komórki partii komunistycznej, a następnie kierownikiem kołchozu[4].
Po ataku Niemiec na ZSRR na ochotnika wstąpił do Armii Czerwonej jako komisarz polityczny. Walczył w szeregach 247 Dywizji Strzeleckiej, a następnie 220 Pułku Strzeleckiego 4 Dywizji Strzeleckiej. Uczestniczył m.in. w obronie wyspy Chortyca, gdzie jego jednostka utrzymała pozycje przez 22 dni, umożliwiając ewakuację mieszkańców i sprzętu przemysłowego[1].
Śmierć
edytujZginął latem 1942 roku w pobliżu wsi Chorosze w rejonie slawjanoserbskim w obwodzie ługańskim: według jednej wersji podczas odparcia ataku oddziałów niemieckich zebrał grupę wycofujących się żołnierzy i poderwał ich do kontrataku, w czasie którego zginął w walce wręcz, według innej poległ, zastępując rannego dowódcę kompanii, starszego lejtnanta Petrenkę. Choć według radzieckiej propagandy słynna fotografia Maksa Alperta została wykonana na chwilę przed śmiercią tytułowego kombata (skrótowiec od rosyjskich słów командрир баталиона, trans. komandir bataliona, czyli dowódca batalionu), zdjęcia nie można było zrobić w czasie walk o Chorosze, bo nie uczestniczyli w nich fotoreporterzy, a bezimienny początkowo bohater fotografii nie był dowódcą batalionu, lecz politrukiem[4].
Jak wspominał autor fotografii, Maks Alpert:
Zrobiłem to zdjęcie mniej więcej w połowie lata 1942 roku w pobliżu Woroszyłowgradu[a]. Wybrałem okop, wykopany trochę przed linią obrony. Faszyści szykowali się do ataku. Pamiętam, że przyleciały pierwsze samoloty. Potem uderzyła artyleria, a piechota wroga ruszyła do ataku. Wybuchła zaciekła bitwa. Niedaleko zobaczyłem oficera, który stał na pełną wysokość. Gdy tylko zdążyłem nacisnąć spust migawki, odłamek złamał obiektyw. Myślałem, że taśma przepadła [...] Kim był ten oficer? Kiedy majstrowałem przy zepsutym aparacie, dotarła do mnie wiadomość przekazywana przez żołnierzy jeden do drugiego: „Kombat zginął”. Byłem pewien, że chodziło o niego. W końcu był pierwszym, który rzucił się pod pociski wroga. Dlatego nazwałem zdjęcie Kombat[4]
Stąd fotografia najprawdopodobniej została wykonana w czasie jednej z wcześniejszych walk z udziałem Jeremenki, którego pomylono z poległym wcześniej dowódcą batalionu. Ołeksij Jeremenko został pochowany w zbiorowej mogile we wsi Chorosze po jej krótkotrwałym odbiciu z rąk Niemców w lipcu 1942 roku[5].
Ustalenie tożsamości
edytujMaks Alpert przez długi czas nie był w stanie ustalić, jaka osoba została przedstawiona na fotografii – wielu rozpoznawało na niej swoich bliskich, a w 2005 roku jeden weteran stwierdził nawet, że to on jest na niej przedstawiony[6]. Aby zidentyfikować kombata, dziennikarze „Komsomolskiej Prawdy” wraz z działaczami ługańskiej regionalnej organizacji młodzieżowej Mołodogwardiejcy (Młodogwardziści) zorganizowali poszukiwanie krewnych mężczyzny ze zdjęcia i opublikowali apel do czytelników gazety. W 1974 roku krewni Jeremenki (matka i syn) napisali list do redakcji z prośbą o odszukanie Maksa Alperta, ponieważ ich zdaniem fotografia przedstawiała ich męża i ojca. Z początku relacja ta wzbudziła sceptycyzm, biorąc pod uwagę wiele podobnych, wcześniejszych wypowiedzi oraz dołączone do listu pismo urzędowe, które otrzymała żona Jeremenki, Jewdokija, w 1943 roku: „Zawiadamiamy, że w 1942 roku wasz mąż, Ołeksij Hordijowycz Jeremenko, został uznany za zaginionego”[7]. Ponieważ jednak do listu dołączono zdjęcia, pozwoliło to na badanie, które z dużą dozą pewności potwierdziło, że na słynnym zdjęciu Alperta i fotografiach dostarczonych przez żonę Jeremenki została przedstawiona ta sama osoba[4].
Legenda
edytuj
Zdjęcie Maksa Alperta stało się jednym z najsłynniejszych zdjęć II wojny światowej oraz ikoną sowieckiej kultury, dobrze rozpoznawalną także poza granicami ZSRR. Legendarna fotografia posłużyła jako natchnienie wielu innym twórcom kultury, stając się wzorem pomników, okładek książkowych, plakatów i okolicznościowych monet.
12 lipca 2012 roku, w 70. rocznicę śmierci Jeremenko został pośmiertnie wyróżniony przez prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowycza najwyższym tytułem honorowym, Bohatera Ukrainy[1][2][3].
Pomniki
edytujZdjęcie stało się inspiracją dla ługańskiego rzeźbiarza Iwana Michajłowicza Czumaka, który rozpoczął samodzielną pracę nad pomnikiem bohatera fotografii, co zajęło mu około dziesięciu lat. Następnie w pobliżu miejsca bitwy, w której zginął Jeremenko, na podwyższeniu ustawiono jedenastometrowy pomnik, odlany z brązu przez artystów z Ukraińskiego Specjalistycznego Naukowo-Produkcyjnego Kierownictwa Prac Konserwatorskich. Kopiec, na którym stoi pomnik, jest ozdobiony dwudziestoma dziewięcioma płytami granitowymi, które zostały specjalnie wykonane w tym celu w kamieniołomach obwodu żytomierskiego. U stóp pomnika znajduje się marmurowa płyta z napisem: „Na cześć bohaterskiego wyczynu pracowników politycznych Armii Radzieckiej w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”[8].
12 lipca 2012 roku, 70 lat po śmierci Jeremenki, na kopcu u stóp pomnika miała miejsce rekonstrukcja bitwy, na której odtworzono propagandową wersję zdarzeń (tj. wykonanie zdjęcia i śmierć Jeremenki mają miejsce w tym samym starciu)[9].
W numizmatyce
edytujZdjęcie Maksa Alperta stało się podstawą dla stworzenia kilku pamiątkowych monet poświęconych rocznicy zwycięstwa nad Niemcami w II wojnie światowej. Obejmują one m.in.:
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Легендарному запорожцу „Комбату” Еременко присвоено звание Героя Украины. Ukrinform, 2012-07-12. [dostęp 2021-01-15]. (ros.).
- ↑ a b Знаменитому «Комбату» Алексею Еременко присвоено звание Героя Украины. ОСТРОВОК. [dostęp 2021-01-15]. (ros.).
- ↑ a b Леонід Сосницький: «Комбат» Олексій Єременко став Героєм (посмертно). Голос України, 2012-07-14. [dostęp 2021-01-15]. (ros.).
- ↑ a b c d Леонид Шемета: Кто же все-таки был легендарным комбатом?. Еженедельник, 2008-05-09. [dostęp 2021-01-15]. (ros.).
- ↑ Карточка воинского захоронения, страница 4. ОБД «Мемориал». [dostęp 2021-01-15]. (ros.).
- ↑ В. Елькин, Л. Смолина: Легендарный „Комбат” – наш земляк. Библиотека им А. Грина, г. Слободской, Кировская область, 2005-04-06. [dostęp 2021-01-15]. (ros.).
- ↑ Приказ главного управления кадров Советской армии № 0543 от 24 апреля 1952 г. ОБД «Мемориал». [dostęp 2021-01-15]. (ros.).
- ↑ Памятник политработникам Советской армии. Министерство культуры, спорта и молодежи Луганской Народной Республики. [dostęp 2021-01-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-21)]. (ros.).
- ↑ Ольга Вьюгова: И вновь продолжается бой. 18.07.12. [dostęp 2021-01-15]. (ros.).
- ↑ Командир поднимает солдат в атаку, ЛМД, 1995 г. Numizmator.ru. [dostęp 2021-01-15]. (ros.).
- ↑ 55 лет Победы (политрук), ММД/СПМД, 2000 г. Numizmator.ru. [dostęp 2021-01-15]. (ros.).