Nurnik (ptak)

Nurnik
	Cepphus grylle
	(Linnaeus, 1758)
	; Szata godowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	siewkowe
Podrząd	mewowce
Rodzina	alki
Podrodzina	alki
Rodzaj	Cepphus
Gatunek	nurnik
Synonimy
	Alca Grylle Linnaeus, 1758; Cepphus lacteolus Pallas, 1769; Uria Mandtii M.H.C. Lichtenstein, 1822; Uria arctica C.L. Brehm, 1824; Cephus Faeroeensis C.L. Brehm, 1831; Cepphus grylle atlantis Salomonsen, 1944; Cepphus grylle ultimus Salomonsen, 1944; Cepphus grylle tajani Portenko, 1944;
	Alca Grylle Linnaeus, 1758; Cepphus lacteolus Pallas, 1769; Uria Mandtii M.H.C. Lichtenstein, 1822; Uria arctica C.L. Brehm, 1824; Cephus Faeroeensis C.L. Brehm, 1831; Cepphus grylle atlantis Salomonsen, 1944; Cepphus grylle ultimus Salomonsen, 1944; Cepphus grylle tajani Portenko, 1944;
Podgatunki
	C. grylle mandtii (M.H.C. Lichtenstein, 1822); C. grylle arcticus (C.L. Brehm, 1824); C. grylle islandicus Hørring, 1937; C. grylle faeroeensis C.L. Brehm, 1831; C. grylle grylle (Linnaeus, 1758);
	C. grylle mandtii (M.H.C. Lichtenstein, 1822); C. grylle arcticus (C.L. Brehm, 1824); C. grylle islandicus Hørring, 1937; C. grylle faeroeensis C.L. Brehm, 1831; C. grylle grylle (Linnaeus, 1758);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; obszary lęgowe obszary nielęgowe występuje przez cały rok
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Nurnik^[5], nurnik białoskrzydły^[6] (Cepphus grylle) – gatunek średniej wielkości ptaka morskiego z rodziny alk (Alcidae).

Występowanie

Nurnik zamieszkuje skaliste wybrzeża oceanów Arktycznego, Atlantyckiego (wliczając Morze Bałtyckie) i skrajnie północnego Spokojnego – arktyczne wyspy, północ Europy, Azji i Ameryki Północnej. W Europie gniazduje na wybrzeżach Islandii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Danii (i należących do niej Wysp Owczych), Norwegii, Szwecji i Rosji, skrajnie nielicznie w Estonii. Jest to ptak częściowo wędrowny. Zimę spędza często w pobliżu obszarów lęgowych, oprócz akwenów, gdzie woda zamarza^[2]. Niektóre populacje odlatują nad niemieckie wybrzeża oraz południowe części Wielkiej Brytanii, pojedyncze osobniki docierają do francuskich wybrzeży.

W Polsce regularnie, ale nielicznie zimuje na wybrzeżu. Populację zimującą w kraju w latach 2013–2018 oceniano na 20–200 osobników^[7].

Podgatunki

Wyróżnia się 5 podgatunków C. grylle^[2]^[8]:

C. grylle mandtii – północno-wschodnia Kanada po Svalbard, północną Syberię i północną Alaskę
C. grylle arcticus – północno-wschodnie USA, południowo-wschodnia Kanada i południowa Grenlandia do Wysp Brytyjskich, południowej Skandynawii i Morza Białego
C. grylle islandicus – Islandia
C. grylle faeroeensis – Wyspy Owcze
C. grylle grylle – Morze Bałtyckie

Charakterystyka

Cechy gatunku

Nurnik w szacie godowej w locie

Nurnik w spoczynkowej szacie nad wybrzeżem Maine

Obie płcie są ubarwione jednakowo. W szacie godowej upierzenie czarne z wyjątkiem białych pokryw na- i podskrzydłowych, widnieją jako błyszcząca biała plama. Ubarwienie jest charakterystyczne, bo żaden inny ptak morski nie ma tak czarnego upierzenia. Dziób czarny, spiczasty, o jaskrawoczerwonym wnętrzu. Nogi również jaskrawoczerwone. Podobnie jak inne alki ma je osadzone daleko w tyle, a duże stopy mają błonę pławną. W szacie spoczynkowej upierzenie brudnobiałe, z ciemniejszym prążkowaniem na grzbiecie. Brzuchy mają białe, również tego koloru jest dobrze widoczne lusterko na skrzydłach. Od lipca do listopada wierzch ciała staje się coraz jaśniejszy, z tyłu biały z ciemnym prążkowaniem. Ogon i skrzydła pozostają czarne. Podobnie do dorosłych w szacie spoczynkowej wyglądają osobniki młodociane, ale są nieco ciemniejsze i bardziej brązowe. Pole skrzydłowe mają bardziej plamiste.

Wymiary średnie

długość ciała: 30–32 cm^[2]
rozpiętość skrzydeł: 52–58 cm^[2]
masa ciała: 450–550 g^[2]

Zachowanie

Nurnik jest mniej towarzyskim ptakiem niż pozostałe alki. Gdy pływa po wodzie, ma podniesioną głowę. Poza tym dobrze nurkuje. Podczas lotu, głównie nad wodą, szybko macha skrzydłami, których ciemny spód jest dobrze widoczny. Gdy lecą, słychać furkoczący ruch lotek. W powietrzu widać też na skrzydłach dobrze błyszczące lusterko. Trudno jest go zauważyć na otwartym morzu.

Głos

Gdy wysiaduje jaja, wydaje łagodne pogwizdywania, gwiżdżące powtarzane okrzyki podobne do cykania świerszcza, a czasem słychać i trele.

Biotop

Lęgnie się na skalistych wybrzeżach morskich (u ich podnóży) oraz wyspach, w norach i na niszach. Zajmuje też tereny nisko położone, a na ptasich wyspach zajmuje ich dolne partie. Zimuje na płytkich wodach przybrzeżnych, zwykle blisko lęgowisk, czasem w pobliżu portów rybackich.

Okres lęgowy

Nurnik pokazujący czerwone wnętrze dzioba

Jaja z kolekcji muzealnej

Toki

Na lęgowiskach pojawiają się w marcu, choć zależy to od warunków pogodowych wczesnej wiosny. Zanim przystąpią do lęgów i zakładania gniazd zbierają się na morzu blisko nadbrzeżnych skał, gdzie w formie zabawy w wodzie i pod nią prezentują swe białe lusterka na skrzydłach i czerwone nogi. Samce w czasie wiosennych toków rozdziewają dziób tak szeroko, że widać ich żółtopomarańczowe gardło. Przeważnie co roku związują się z tymi samymi partnerami.

Gniazdo

Gniazdo przeważnie lokuje na półkach skalnych. Gniazdo stanowi szczelina skalna lub jamka pod kamieniami lub skałami. Jaja jednak leżą na nagim podłożu. Jedyną wyściółką mogą być pokruszone muszelki. Przeważnie ptak ten lęgnie się w odosobnieniu lub w małych koloniach. Do wybranego miejsca gniazdowania przywiązuje się przez wiele lat.

Jaja

W ciągu roku od połowy maja do połowy czerwca wyprowadza jeden lęg, składając 1–2 szarawe lub brunatnawe jaja w ciemne kropki, o wymiarach 59 × 40 mm. Mają stożkowaty kształt, więc tocząc się wokół swych ostrych końców, mogą utrzymać się na spadzistościach.

Wysiadywanie i dojrzewanie

Jaja wysiadywane są przez okres 23–40 dni przez obydwoje rodziców. Po wykluciu rodzice karmią pisklęta 3–5 razy dziennie. Pisklęta są gniazdownikami, dlatego też opuszczają gniazdo dopiero po uzyskaniu samodzielności po 34–36 dniach, ześlizgując się ze skał do morza jeszcze nim wyrosną im lotki. Pierzenie następuje po 30–50 dniach. Pod koniec lipca kolonia lęgowa pustoszeje.

Pożywienie

Głównie drobne ryby, po które nurkuje w płytkich zbiornikach przybrzeżnych, a także skorupiaki, mięczaki, robaki, owady i rośliny.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje nurnika za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 0,4–1,5 miliona dorosłych osobników. Ogólny trend liczebności populacji nie jest znany; w Ameryce Północnej liczebność tego ptaka rośnie, a w Europie spada^[4].

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej^[9].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Cepphus grylle, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Nettleship, D.N., Boesman, P. & Garcia, E.F.J: Black Guillemot (Cepphus grylle). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-18)].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g D. Lepage: Black Guillemot Cepphus grylle. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-20]. (ang.).
↑ ^a ^b Cepphus grylle, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Alcidae Leach, 1820 – alki – Auks (wersja: 2015-10-31). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-26].
↑ nurnik białoskrzydły, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-11-21] .
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-20]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Cepphus grylle (Nurnik). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 212–214. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Cepphus grylle, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Nettleship, D.N., Boesman, P. & Garcia, E.F.J: Black Guillemot (Cepphus grylle). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-18)].

[avibase-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g D. Lepage: Black Guillemot Cepphus grylle. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-20]. (ang.).

[iucn-4] Cepphus grylle, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-5] Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Alcidae Leach, 1820 – alki – Auks (wersja: 2015-10-31). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-26].

[pwn-6] nurnik białoskrzydły, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-11-21] .

[biuletyn2019-7] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-20]. (ang.).

[9] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[5]

[6]

[1]

[2]

[3]

[4]

[7]

[8]

[9]