Nowa Wieś Spiska
Nowa Wieś Spiska (słow. Spišská Nová Ves, niem. Zipser Neudorf/Neuendorf, węg. Igló, rom. Nowejsis) – miasto powiatowe we wschodniej Słowacji, w kraju koszyckim, w historycznym regionie Spisz.
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Burmistrz |
Ján Volný[1] | ||||
| Powierzchnia |
66,67[2] km² | ||||
| Wysokość |
506[3] m n.p.m. | ||||
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Nr kierunkowy |
+421 53[3] | ||||
| Kod pocztowy |
052 01[3] | ||||
| Tablice rejestracyjne |
SN | ||||
Położenie na mapie Słowacji  | |||||
Położenie na mapie kraju koszyckiego  | |||||
 48°56′40″N 20°33′46″E/48,944444 20,562778
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Geografia
edytujSpiska Nowa Wieś leży na wysokości 430 m n.p.m. w Kotlinie Hornadzkiej nad Hornadem. Liczba mieszkańców miasta w 2011 roku wynosiła 38 045 osób, powierzchnia miasta – 66,67 km². Dzieli się na dzielnice:
- sídlisko Tarča
- sídlisko Mier
- sídlisko Východ
- sídlisko Západ
- Novoveská Huta
- Ferčekovce
Historia
edytujOkolice Nowej Wsi Spiskiej były zasiedlone już w neolicie. Na terenie miasta archeolodzy odkryli ślady osiedla kultury lateńskiej[6]. Osadnictwo słowiańskie istniało tu już w czasach państwa wielkomorawskiego. Na obszarze dzisiejszego miasta leżała stara słowiańska osada Iglov. Osada ta została zniszczona i opuszczona podczas najazdów mongolskich, ale później została zasiedlona ponownie przez ocalałych dawnych mieszkańców. W jej sąsiedztwie w połowie XIII wieku powstała osada saskich kolonistów Neudorf (Villa Nova). Dzisiejsza Spiska Nowa Wieś powstała z połączenia obu wsi[6].
Pierwsza pisemna wzmianka o mieście i parafii z kościołem pochodzi z 1268 r. W XIV wieku miasto stało się ośrodkiem górnictwa, rzemiosła i handlu (największy plac targowy na ówczesnych ziemiach słowackich). Wśród rodzajów rzemiosła wyróżniały się te, które zajmowały się obróbką metali: kowalstwo, płatnerstwo, ludwisarstwo, konwisarstwo[7]. W 1380 miasto uzyskało uprzywilejowany status wolnego królewskiego miasta górniczego. W latach 1412–1769 w wyniku zastawu spiskiego miasto z okolicami należało do Polski i znajdowało się pod władzą królów polskich, stanowiąc część starostwa spiskiego. Było w jego granicach siedzibą samorządu tzw. „13 miast spiskich”[7]. Co najmniej od 1316 r. istniał w mieście klasztor franciszkanów, wzmiankowany również w latach 1379 i 1433. Ponieważ po tej drugiej dacie nie ma już o nim wzmianek przypuszcza się, że został doszczętnie zniszczony przez husytów[7].
Po bezprawnym zagarnięciu tych terenów przez Habsburgów w 1769, Spiską Nową Wieś włączono do Węgier i wkrótce ustanowiono siedzibą władz Prowincji XVI Miast Spiskich. W 1871 do miasta dotarła kolej – linia Kolei Koszycko-Bogumińskiej. W 1892 uruchomiono jej odgałęzienie do Lewoczy, a w mieście zaczęły powstawać warsztaty i zakłady związane z koleją. Wśród rosnącej liczby robotników rozwinął się ruch związkowy. W latach 1905–1907 miały miejsce strajki górników i robotników, a w trudnych latach po I wojnie światowej wielki strajk generalny w grudniu 1920[6].
W czasach nowożytnych Spiska Nowa Wieś była znana z licznych miejskich szkół. W 1910 – według spisu nieuwzględniającego narodowości polskiej – miasto liczyło 10,5 tys. mieszkańców, z czego 5,1 tys. Słowaków, 3,5 tys. Węgrów i 1,8 tys. Niemców. W 1918 znalazło się w granicach Czechosłowacji. W okresie kampanii wrześniowej w roku 1939 miasto było siedzibą kwatery głównodowodzącego słowackich wojsk inwazyjnych kierującego ofensywą przeciwko Polsce. Wojska radzieckie wkroczyły do miasta w ostatnich dniach stycznia 1945.
Po II wojnie światowej miasto szybko się rozrastało: stare centrum otoczył wieniec nowych osiedli mieszkaniowych, a liczba ludności do roku 1980 wzrosła trzykrotnie. Oprócz górnictwa rud żelaza przemysł wydobywczy reprezentowały kamieniołomy i żwirownie, przemysł drzewny zakłady "Nový domov", tekstylny zakłady "Tatrasvit" a spożywczy młyny, cukrownia i in.[6] Miasto stało się istotnym centrum kulturalnym oraz turystycznym jako punkt wyjściowy w wycieczkach do Słowackiego Raju.
Zabytki
edytujNajważniejszymi zabytkami miasta są m.in.:
- rzymskokatolicki kościół pw. Wniebowzięcia NMP z XIV w. z najwyższą wieżą kościelną na Słowacji (87 m);
- rzymskokatolicki kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny z lat 1727–1731;
- zbór ewangelicki z końca XVIII w.;
- gotycki Dom Prowincyjny z XV w.;
- klasycystyczny ratusz z XIX w.;
- secesyjna tzw. „Reduta” z przełomu XIX i XX w.;
- barokowa kolumna maryjna z 1724 r.
Kilka kilometrów na zachód od Nowej Wsi Spiskiej leży park narodowy Słowacki Raj; niedaleko też do Spiskiego Zamku.
Sport
edytuj- HK Spišská Nová Ves – klub hokejowy
Parki
edytuj- park Madaras
- park koło ratusza
- park koło kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
- Ogród Zoologiczny
Komunikacja
edytujW Nowej Wsi Spiskiej krzyżują się drogi lokalne 536 z Krompachów do Kieżmarku i 533 z Gemerskiej Połomy do Lewoczy. Przez miasto przebiega linia kolejowa z Koszyc i Preszowa do Popradu. W mieście znajduje się trawiaste lotnisko miejscowego aeroklubu.
Miasta partnerskie
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-09-24]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 66,67S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ a b c d Jozef Kuruc: Spišská Nová Ves - východiskom [w:] "Krásy Slovenska" R. LVIII, nr 7/81, s. 8-11
- ↑ a b c Tadeusz M. Trajdos. Mendykanci na średniowiecznym Spiszu. „Płaj. Almanach karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego”. t. 30, s. 79-86, 2005. Towarzystwo Karpackie. ISSN 1230-5898. (pol.).