Nowa Morawa

Nowa Morawa (niem. Neu Mohrau) – wieś sołecka w Polsce położona na ziemi kłodzkiej w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Stronie Śląskie, w pobliżu granicy z Czechami.

Nowa Morawa

wieś
Dom w Nowej Morawie
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kłodzki
Gmina	Stronie Śląskie
Sołectwo	Bolesławów
Wysokość	600-680 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	48
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-550
Tablice rejestracyjne	DKL
SIMC	0855606
Położenie na mapie gminy Stronie Śląskie Nowa Morawa
Położenie na mapie Polski Nowa Morawa
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Nowa Morawa
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego Nowa Morawa
50°14′19″N 16°54′23″E

Domki letniskowe

Dom „Królikówka”

Potok Morawka

Położenie i układ przestrzenny

Nowa Morawa jest luźno zabudowana wsią, leżącą w wąskiej i głębokiej dolinie wzdłuż górnego biegu rzeki Morawki. Wieś ciągnie się na przestrzeni około 3 km, między 600 a 680 m n.p.m., przy dawnym trakcie zwanym Drogą Morawską, prowadzącą z Bolesławowa do Przełęczy Płoszczyna. Dolina, w której leży wieś, rozgranicza Góry Bialskie od Masywu Śnieżnika. Z trzech stron, po wierzchołkach gór, wieś otaczają lasy dolnoreglowe o górnoreglowe, głównie świerkowe, których brzegiem prowadzi granica Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego. Dno doliny zajmują niewielkie użytki rolne, głównie łąki.

Wieś zachowała dawny układ łańcuchowy, choć nieco zatarty ze względu na wyludnienie i zniszczenie zabudowy po roku 1945.

Historia

Nazwa

W źródłach historycznych wieś występuje pod różnymi nazwami: Neu Moraw, Ney Morau, Neuen Moraw (1631), Neu Morau (1747), Neu Mohrau (1597, 1746, 1789, 1801, 1845-1945), Neumohrau (1815). Współczesną nazwę nadała w roku 1946 Komisja Ustalania Nazw Miejscowości. Nazwa wsi wywodzi się od nazwy wsi Stara Morawa, której wieś była kolonią.

Przynależność administracyjna

Poprzednia przynależność administracyjna:

• do połowy XVIII wieku wieś należała do hrabstwa kłodzkiego,
• do 1818 r. do powiatu kłodzkiego (Kreis Glatz),
• do 1945 r. do powiatu Bystrzyca Kłodzka (Kreis Habelschwerdt),
• do 1973 r. do gromady w Bolesławowie, w powiecie Bystrzyca Kłodzka,
• do 1975 r. w gminie Stronie Śląskie, w powiecie Bystrzyca Kłodzka,
• do 1998 r. w gminie Stronie Śląskie, w rejonie Bystrzyca Kłodzka, w województwie wałbrzyskim.

Powstanie i rozwój

Nową Morawę założono na dobrach kameralnych w (lub tuż przed) rokiem 1596. Jej powstanie wiąże się z działalnością górniczą w dawnym Wilhelmsthal (Bolesławowie) albo kolonizacją z czeskich Moraw. Początkowo była kolonią Starej Morawy, mimo że obie te wsi rozgraniczał teren Bolesławowa. Na nowych gruntach wydzielono początkowo 9 parcel, a po pół wieku na terenie wsi było zabudowanych 20 parcel kmiecych. We wsi nie wydzielono wówczas dóbr sędziowskich i urzędował tu tylko urzędnik sądowy. Ponieważ warunki życia były trudne (słabe gleby, brak łąk do wypasu, krótka wegetacja) ludność zajmowała się pracami przy wyrębie lasu i rzemiosłem. Przerabiano głównie drewno: tartak we wsi wymieniano w roku 1684.

W 1684 r. wieś weszła w skład klucza strońskiego, przechodząc kolejne zmiany własnościowe z całym kluczem aż do roku 1867. W końcu XVII w. wieś była dalej niewielka – w 1684 r. zamieszkiwało ją zaledwie 19 mieszkańców. Rozrosła się nieco w XVIII w. Wiadomo, że w 1743 r. oprócz 19 kmieci mieszkało tu 6 chałupników. Przez XVIII i XIX wiek systematycznie wydzielano nowe działki dla chałupników i nowych osadników. W latach 1789–1817 Nową Morawę zamieszkiwało 32 zagrodników i chałupników. W 1815 r. Nowa Morawa była już odrębną gminą wiejską. Około 1867 r. wymieniano w spisach 51 parcel, w tym 24 kmiece, 3 parcele kolonistów i 24 parcele chałupników polowych. Do początku XX w. ich liczba wzrosła tylko nieznacznie do 60.

Mieszkańcy wsi od początku należeli do parafii w Strachocinie. Około 1631 r. przypisano ich do nowo wybudowanego filialnego kościoła w Bolesławowie. Po wyodrębnieniu się parafii w tym mieście, mieszkańcy Nowej Morawy zostali również do niej przyłączeni i taki stan pozostał do 1946 r.

Do Nowej Morawy należał dawniej przysiółek Mutiusgrund, założony w 1790 lub 1792 r. przez ówczesnego właściciela klucza strońskiego, radcę prawnego Josepha Bernharda von Mutiusa, właściciela Starego Zdroju – stąd nazwa kolonii. Dla kolonii wytyczono na wschód od wsi 6 parcel dla kolonistów. Kolonia nie usamodzielniła się i została później przyłączona do wsi. Wiadomo, że w 1815 r., na terenie dawnej kolonii stało jeszcze 8 domów.

Liczba ludności Nowej Morawy systematycznie wzrastała aż do roku 1880, po którym notuje się powolny i systematyczny spadek. Pozyskiwanie i przerób drewna w dalszym ciągu był znaczącym zajęciem mieszkańców. W 1830 r. wymieniano dalej jeden tartak, 15 później już dwa, a w latach 80. XIX w. cztery. Czynne były też wytwórnie wyrobów drewnianych, wełny drzewnej i mączki kostnej. W 1845 r. wspomina się również o potażarni.

W drugiej połowie XIX w., po zbudowaniu tzw. Drogi Marianny prowadzącej do Bielic, Nowa Morawa znalazła się na trasie turystycznej prowadzącej w Góry Bialskie. Do końca stulecia stała się oficjalnym letniskiem i ośrodkiem sportów zimowych z dwiema gospodami, które miały po 12 miejsc noclegowych. Prowadziła tędy uczęszczana trasa wycieczek kuracjuszy z Lądka-Zdroju do Puszczy Jaworowej. W związku z wybudowaniem przez wieś nowej drogi prowadzącej na Morawy, około 1880 r. w Nowej Morawie, na jej południowym krańcu utworzono filię urzędu celnego. Około 1903 r. działała tu także książęca leśniczówka, a w 1910 również młyn.

Po II wojnie światowej

W latach 1945–1946 w Nowej Morawie, jak na całym Dolnym Śląsku, nastąpiła całkowita wymiana ludności. Wieś została zasiedlona, ale wskutek trudnych warunków bytowych stopniowo i systematycznie wyludniała się. Wieś jest znacznie oddalona od miasta, grunty rolne mają tu niewielki areał, a ponadto górski klimat z silnymi wiatrami nie sprzyjał wegetacji. Część zabudowań uległa także rozszabrowaniu. Upadł lokalny przemysł drzewny.

W 1978 r. w Nowej Morawie istniało zaledwie 13 gospodarstw rolnych, a z pracy w rolnictwie utrzymywało się zaledwie 28% mieszkańców (pozostali pracowali w Stroniu Śląskim lub w lasach). Od lat 70. XX wieku funkcjonował we wsi zakładowy ośrodek kolonijno-wypoczynkowy. Powyżej Nowej Morawy w okresie letnim Akademicki Oddział PTTK z Poznania stawiał bazę namiotową.

Pierwsze plany rozwoju turystyki na tym terenie powstały w latach 70. XX wieku. W ramach tzw. drugiego Zakopanego planowano w okolicy ulokowanie szeregu inwestycji w budowę infrastruktury: budowę ośrodków wypoczynkowych, wyciągów narciarskich a także uruchomienie w Nowej Morawie przejścia granicznego. Plany spełzły na niczym wskutek kryzysu gospodarczo-politycznego, a jedyną korzyścią było utworzenie Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego.

Współczesność

Nowa Morawa ma charakter niewielkiej wsi rolno-leśnej. We wsi zlokalizowane jest leśnictwo Lasów Państwowych, Nadleśnictwa Lądek-Zdrój. Od lat 90. XX wieku jej charakter nieco zmienia się, rozwijając się w kierunku turystyki. Otwarcie przejścia granicznego Nowa Morawa - Staré Město na Przełęczy Płoszczyna znacznie ożywiło ruch turystyczny we wsi. Początkowo było to przejście małego ruchu granicznego i turystycznego dla pieszych i rowerzystów. Za pozyskane fundusze gmina Stronie Śląskie wyasfaltowała drogę na przełęcz, co pozwoliło na otwarcie w roku 2007 granicznego przejścia drogowego. Obecnie, po wejściu Polski do strefy Schengen, przez Nową Morawę przechodzi swobodny międzynarodowy ruch drogowy dla samochodów o masie do 16 t.

Sport i turystyka

Ośrodek kolonijno-wypoczynkowy już nie działa, ale część domów w Nowej Morawie zaadaptowano na letniskowe. Istnieje niewielka smażalnia pstrągów serwująca świeże ryby z własnej hodowli, a miejsca noclegowe oferowane są przez dwóch prywatnych gestorów. Bliskość granicy sprawia, że wieś jest dobrym miejscem wypadowym wycieczek do Starego Mesta na Morawach (w Czechach).

W Nowej Morawie działa orczykowy wyciąg narciarski na wschodnim stoku Stromego (808 m n.p.m., wyższa z dwóch kulminacji Zawady):

• długość 410 m, średnie nachylenie stoku 19%, różnica poziomów 98 m,
• stacja dolna na wysokości 625 m n.p.m., górna 733 m n.p.m.,
• stok tuż przy wyciągu, czynny w sezonie zimowym od 9:30 do 21:00.
• oświetlenie, ratrak, bezpłatny parking, wypożyczalnia nart i snowboardu, fastfoody.

Bardzo blisko od wsi usytuowana jest też stacja narciarska w sąsiedniej wsi Kamienica (2 km).

Przez Nową Morawę przechodzą 2 trasy rowerowe:

• nr 5725: pętla Gór Bialskich – zachodnia (Stronie Śląskie, Młynowiec, Przełęcz Dział, Przełęcz Sucha, Nowa Morawa, Bolesławów, Stara Morawa, Stronie Śląskie), długość 24,70 km, czas przejazdu ok. 3-4 h, stopień trudności średni,
• nr 5726: do przejścia granicznego (Bolesławów, Nowa Morawa, Przełęcz Płoszczyna, Kamienica, Bolesławów), długość 14,80 km, czas przejazdu ok. 1,5-2 h, stopień trudności średni, rekreacyjny.

Znakowane piesze szlaki turystyczne prowadzą:

• niebieski E3 z Starego Gierałtowa do Kamienicy i schroniska PTTK "Na Śnieżniku",
• żółty przechodzący szczytami po zachodniej stronie wsi z Bolesławowa na Przełęcz Staromorawską i Przełęcz Płoszczynę.

Atrakcje turystyczne

• Szwedzkie Szańce – nikłe pozostałości po ziemnych umocnieniach, które są przypisywane wojskom szwedzkim z czasów wojny trzydziestoletniej. Znajdują się w paśmie wzniesień na zachód od wsi, na południe od Przełęczy Staromorawskiej, powyżej Drogi Staromorawskiej.
• Góra Oliwna – grupa XIX-wiecznych kamiennych rzeźb z przedstawieniami śpiących apostołów znajdująca się na wzniesieniu między Nową Morawą a Kamienicą. Prowadzi do niej droga krzyżowa wyznaczona cementowymi krzyżami od kościoła w Bolesławowie.

Bibliografia

• WaldemarW. Brygier WaldemarW., TomaszT. Dudziak TomaszT., IwonaI. Chomiak IwonaI., Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625 . Brak numerów stron w książce
• Studium środowiska kulturowego gminy Stronie Śląskie woj. wałbrzyskie opracowanie dla Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków pod red. Iwony Cegleckiej-Rybka, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu, Wrocław 1996 r.
• Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 16 Masyw Śnieżnika i Góry Bialskie, red. Marek Staffa, str. 303-305, Wydawnictwo PTTK "Kraj", Warszawa 1993, ISBN 83-7005-341-6
• Masyw Śnieżnika – Stronie Śląskie, mapa w skali 1:30 000, Wydawnictwo Kartograficzne "Compass", Wrocław 2003, ISBN 83-89165-34-1

Linki zewnętrzne

• Serwis samorządowy gminy Stronie Śląskie
• Strona wyciągu narciarskiego Nowa Morawa