Nostalgia za Związkiem Radzieckim
Nostalgia za Związkiem Radzieckim (ros. ностальгия по СССР) lub tęsknota za Związkiem Radzieckim – zjawisko społeczne nostalgii za epoką radziecką, niezależnie od tego, czy chodzi o jej politykę, społeczeństwo, kulturę, czy estetykę. Tego rodzaju tęsknotę obserwuje się w Rosji i innych krajach postsowieckich, a także wśród osób urodzonych w Związku Radzieckim, ale od dawna mieszkających za granicą[1]. W 2004 roku uruchomiono w Rosji kanał telewizyjny Nostalgija (ros. „Ностальгия”), którego logo stylizowane jest na sierp i młot.
Sondaże
edytujOd czasu upadku Związku Radzieckiego i bloku socjalistycznego coroczne sondaże Centrum Lewady wykazują, że ponad 50% procent populacji Rosji ubolewa nad jego upadkiem, z jedynym wyjątkiem w 2012 roku, kiedy poparcie dla Związku Radzieckiego spadło poniżej 50%. Sondaż z 2018 roku wykazujący, że 66% Rosjan żałuje upadku Związku Radzieckiego, ustanowił 15-letni rekord, a większość głosów tęsknoty pochodziła od osób powyżej 55. roku życia[2][3].
Pomimo trwającej dekomunizacji na Ukrainie, wielu mieszkańców Charkowa nadal chciałoby powrotu czasów radzieckich[4]. W Armenii 12% respondentów pozytywnie oceniło upadek ZSRR, a 66% negatywnie. W Kirgistanie 16% respondentów pozytywnie oceniło upadek ZSRR, a 61%, negatywnie[5]. Badanie przeprowadzone w 2012 roku na zlecenie Carnegie Endowment wykazało, że 38% Ormian zgadza się ze stwierdzeniem, że ich kraj zawsze będzie potrzebował przywódcy takiego jak Stalin[6].
Przyczyny
edytujWedług sondaży to, czego najbardziej brakuje ludziom tęskniącym za ZSRR, to jego wspólnego systemu gospodarczego, który zapewniał odrobinę stabilności finansowej. Neoliberalne reformy gospodarcze po upadku ZSRR i bloku wschodniego zaowocowały surowym poziomem życia ogółu ludności. Polityka związana z prywatyzacją spowodowała, iż gospodarka kraju znalazła się w rękach nowo powstałej oligarchii biznesowej. Poczucie przynależności do wielkiego mocarstwa było drugą najczęściej wymienioną przyczyną nostalgii; wielu z nich czuło się upokorzonych i zdradzonych przez swoje doświadczenia z lat 1990. i obwiniało za ten przewrót doradców mocarstw zachodnich, zwłaszcza że NATO zbliżyło się do rosyjskiej strefy wpływów[7][8].
Według dr Kristen Ghodsee, badaczki sytuacji w krajach postradzieckich:
Tylko badając, jak wielkie zmiany społeczne, polityczne i ekonomiczne wpłynęły na aspekty życia codziennego, możemy zrozumieć pragnienie tej zbiorowo wyobrażonej, bardziej egalitarnej przeszłości. Nikt nie chce wskrzeszać XX-wiecznego totalitaryzmu. Ale nostalgia za komunizmem stała się wspólnym językiem, poprzez który zwykli mężczyźni i kobiety wyrażają rozczarowanie niedostatkami demokracji parlamentarnej i dzisiejszego neoliberalnego kapitalizmu”[9]
W 1996 roku po raz pierwszy wyemitowano program telewizyjny ''Старые песни о главном'', którego motywem przewodnim było wykonanie radzieckich piosenek przez współczesnych artystów. Program okazał się popularny i od tego czasu jest regularnie emitowany; tworzone są również podobne programy[10].
Od późnych lat 90. XX wieku krytyka kapitalizmu zaczęła pojawiać się w ankietach socjologicznych przeprowadzanych przez studentów, które to były stosunkowo rzadkie na początku lat 90. Jednocześnie zaczęto kwestionować tezy o totalitaryzmie systemu istniejącego w Związku Radzieckim[10] i negatywnej charakterystyce społeczeństwa radzieckiego[11].
W pierwszej dekadzie XXI wieku, wraz ze stabilizacją gospodarki, nostalgia za ZSRR osiągnęła nowy poziom, stając się powszechną techniką marketingową – pojawiły się stołówki w radzieckim stylu, kampanie reklamowe przypominające o systemie GOST i rozpoznawalne stereotypy czasów Związku Radzieckiego, niekiedy zahaczające o groteskę[12].
Podobne zjawisko rozprzestrzeniło się w miejscach zamieszkania emigrantów z byłego ZSRR, w szczególności w Brighton Beach[12]. Zaczęły powstawać muzea poświęcone życiu „długich lat siedemdziesiątych” (1968-1982), głównie prywatne[13]. Pojawiło się również radzieckie retro, odwołujące się do czasów kiedy wszystko było „proste”[13]. Jednakże, jak podkreślają badacze, dość pośpieszne jest postrzeganie tego zjawiska jako przejaw wyłącznie nostalgicznych emocji radzieckich; przeciwnie, zjawisko to świadczy o kryzysie ideologicznym i poszukiwaniu zarówno nowych, jak i starych wzorców. W krajach byłej Jugosławii istnieje podobne zjawisko „Jugonostalgii” – nostalgia za czasami zjednoczonej socjalistycznej Jugosławii, a na ziemiach byłej NRD – Ostalgia[12]. Na terytorium Rosji działają liczne nieformalne organizacje zwolenników odbudowy ZSRR[14][15]. Projekt artystyczny ZSRR-2061 (ros. CCCP-2061) powstał z myślą o odrodzeniu radzieckiego gatunku fantasy, a jego główna idea poświęcona jest przyszłości, w której chce się żyć[16].
Według sondażu Centrum Lewady z listopada 2016, ludzie tęsknią za Związkiem Radzieckim głównie z powodu zniszczenia wspólnego systemu gospodarczego 15 republik (53%); ludzie stracili poczucie przynależności do wielkiego mocarstwa (43%); wzrosła wzajemna nieufność (31%); utracone zostało poczucie, że jest się w domu w jakiejkolwiek części ZSRR (30%); oraz stracono kontakt z przyjaciółmi, krewnymi (28%)[17]. Socjolog Centrum Lewady Karina Pipija twierdzi, że w sondażu z 2018 roku czynniki ekonomiczne odegrały najważniejszą rolę we wzroście nostalgii za ZSRR, a nie chodzi o utratę prestiżu czy tożsamości narodowej, zauważając, że zdecydowana większość Rosjan żałuje, że niegdyś istniała większa sprawiedliwość społeczna i że władza pracowała dla dobra narodu oraz że była lepsza pod względem troski o obywateli i paternalistycznych oczekiwań[18]. Sondaż Centrum Lewady w czerwcu 2019 roku wykazał, że 59% Rosjan uważało, że władza radziecka troszczy się o zwykłych ludzi[19]. Wiosną tegoż roku pozytywne odczucia względem rządów Józefa Stalina również pobiły rekord[19].
W sondażu na najlepszego przywódcę w historii Rosji zwyciężył Leonid Breżniew, drugie miejsce zajął Włodzimierz Lenin, zaś trzecie – Józef Stalin[20][21].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Why Russia Backs The Eurasian Union [online], Business Insider [dostęp 2020-01-27].
- ↑ Ностальгия по СССР [online] [dostęp 2022-02-25] (ros.).
- ↑ Cristina Maza On 12/19/18 at 10:06 AM EST, More Russians want the Soviet Union and communism back amid continued tensions with Ukraine [online], Newsweek, 19 grudnia 2018 [dostęp 2022-02-25] (ang.).
- ↑ Michael T. Westrate, Living Soviet in Ukraine from Stalin to Maidan. Under the falling Red Star in Kharkiv, Lanham, Maryland, ISBN 978-1-4985-2340-0, OCLC 942745058 [dostęp 2020-02-02].
- ↑ Gallup Inc, Former Soviet Countries See More Harm From Breakup [online], Gallup.com, 19 grudnia 2013 [dostęp 2020-01-27] (ang.).
- ↑ The Moscow Times, Poll Finds Stalin’s Popularity High [online], The Moscow Times, 2 marca 2013 [dostęp 2020-01-27] (ang.).
- ↑ Oleg Yegorov, Why more than half of Russians miss the Soviet Union [online], www.rbth.com, 4 listopada 2016 [dostęp 2020-01-27] (ang.).
- ↑ Sam Schwarz On 12/26/17 at 9:57 AM EST, A majority of Russians are nostalgic for the Soviet era and wish it had never collapsed [online], Newsweek, 26 grudnia 2017 [dostęp 2020-01-27] (ang.).
- ↑ Dr. Kristen Ghodsee, Bowdoin College – Nostalgia for Communism [online], www.wamc.org [dostęp 2020-01-27] (ang.).
- ↑ a b Очкина А. В, К вопросу о социальной природе «Советской ностальгии», „Известия Пензенского государственного педагогического университета им. В.Г. Белинского” (28), 2012, ISSN 1999-7116 [dostęp 2020-02-02].
- ↑ Смолина Наталья Сергеевна, Тема «советского» в социально-философском дискурсе 2000-х: проблематизация коллективной идентичности постсоветского человека, „Известия Российского государственного педагогического университета им. А.И. Герцена” (97), 2009, ISSN 1992-6464 [dostęp 2020-02-02].
- ↑ a b c Кусимова Тамара Булатовна, Шмидт Майя Андреевна, Ностальгическое потребление: социологический анализ, „Journal of Institutional Studies (Журнал институциональных исследований)”, 8 (2), 2016, ISSN 2076-6297 [dostęp 2020-02-02].
- ↑ a b Тимофеев Михаил Юрьевич, Музеефикация СССР, „Лабиринт. Журнал социально-гуманитарных исследований” (5), 2014 [dostęp 2020-02-02].
- ↑ День Совка [online], Новая газета – Novayagazeta.ru, 20 marca 2019 [dostęp 2020-02-02] (ros.).
- ↑ Тысячи людей отказались признать распад СССР. Они создали свое правительство и не платят налоги [online], 66.ru [dostęp 2020-02-02].
- ↑ СССР-2061: Главная [online], 2061.su [dostęp 2020-02-02].
- ↑ The Fall of the Soviet Union [online] [dostęp 2020-01-27] (ang.).
- ↑ Russian nostalgia for Soviet Union reaches 13-year high, „Reuters”, 19 grudnia 2018 [dostęp 2020-01-27] (ang.).
- ↑ a b The Moscow Times, Most Russians Say Soviet Union ‘Took Care of Ordinary People’ – Poll [online], The Moscow Times, 24 czerwca 2019 [dostęp 2020-01-27] (ang.).
- ↑ Adam Guzowski, Rosja: Breżniew najlepszym przywódcą XX wieku [online], Portal Spraw Zagranicznych [dostęp 2020-01-27] (pol.).
- ↑ Rosjanie najbardziej kochają Breżniewa [online], wiadomosci.dziennik.pl, 22 maja 2013 [dostęp 2020-01-27] (pol.).