Wikipedia

Norske Folkeeventyr

Norske Folkeeventyr – zbiór norweskich podań ludowych opublikowany po raz pierwszy w 1841 roku. Podania zostały spisane przez Petera Christena Asbjørnsena oraz Jørgena Moe'a z opowieści nieznanych twórców, istniejących w przekazach ustnych ludności mieszkającej na terenie Norwegii. Opowieści podzielone są na wiele kategorii i rodzajów, lecz podzielają pewne wspólne wzorce - nie są one przywiązane do czasu (nie ma w nich takich zwrotów jak dawno dawno temu) ani miejsca (Za siedmioma górami, za siedmioma lasami).

Asbjørnsen i Moe

edytuj

Zainspirowani pracą braci Grimm, Peter Christen Asbjørnsen oraz Jørgen Moe jeździli po kraju zbierając i zapisując prozę ludową, którą później ujednolicali i opowiadali na nowo w wydawanych przez nich wspólnie serii broszur. Baśnie po raz pierwszy zostały wydane jesienią 1841, ale w związku z brakiem porozumienia między twórcami przestały być wydawane w roku 1844. Druga edycja - z roku 1851 - była pierwszą skończoną i kompletną kolekcją baśni. Zawierała ona również komentarze autorstwa Moe'a.

Asbjørnsen opublikował również niezależnie dwutomową serię Norske Huldre-Eventyr og Folkesagn w latach 1845-48. Pomimo użycia w tytule słowa "baśń" (Eventyr) nie zawiera ich; znaleźć tam można jedynie bajki i legendy.

Później zostało wydane Norske Folke-Eventyr. Ny Samling (1871) i Norske Folke-Eventyr. Ny Samling. Anden Udgave (1876). Poza tym, Asbjørnsen stworzył pierwszą ilustrowaną wersję nazwaną Norske Folke- og Huldre-Eventyr i Udvalg (1879) dzięki współpracy z artystami.

Norweskie baśnie i legendy

edytuj

Norske Folkeeventyr

edytuj

Alfabetyczny spis baśni opublikowanych przez Asbjørnsena i Moe'a w wydaniu Norske Folkeeventyr z lat 1841-1844:

  • Askeladden som fikk prinsessen til å løgste seg (Jak Askeladden oszukał królewnę[1], Jak Askeladden okłamał księżniczkę[2])
  • Askeladden som kappåt med trollet (Jak Askeladden z trollem jedli na wyścigi[3], Jak Askeladden jadł z trollem na wyścigi[2])
  • Askeladden som stjal sølvendene til trollet (O Askeladdenie, który ukradł trollowi srebrne kaczki, derkę i złotą harfę[2])
  • Bjørnen og reven: (Niedźwiedź i lis:)
    • 1: Hvorfor bjørnen er stubbrumpet (Dlaczego niedźwiedź ma krótki ogon[2]);
    • 2: Reven snyter bjørnen for julekosten (Jak lis okpił niedźwiedzia przy bożonarodzeniowym jedzeniu[2])
  • Bonde Værskjegg (Kmieć Capibroda[2])
  • Buskebrura (Oblubienica Busk[2])
  • De syv folene (Siedem źrebiąt[2])
  • De tolv villender (Dwanaście dzikich kaczek[2])
  • De tre bukkene Bruse som skulle gå til seters og gjøre seg fete (Trzy kozły Bruse, które chciały pójść na halę, aby porządnie sobie podjeść[2])
  • De tre mostrene (Trzy ciotki[2])
  • De tre prinsesser i Hvittenland (Trzy księżniczki z Białolandii[2])
  • Den rettferdige firskilling (Uczciwy grosik[1], Uczciwa czteroszylingówka[2])
  • Det blå båndet (Niebieska podwiązka[2])
  • Det har ingen nød med den som alle kvinnfolk er glad i (Nie brakuje niczego temu, kogo kochają wszystkie kobiety[2])
  • Dukken i gresset (Lalka w trawie[2])
  • En frierhistorie (Zaloty[4], Opowieść o zalotniku[2])
  • Enkesønnen (Syn wdowy[2])
  • Fanden og futen (Diabeł i sołtys)[5]
  • Fugl Dam (Ptak Dam[2])
  • Giske (Giske[2])
  • Gjertrudsfuglen (Gertruda dzięciołem)[2]
  • Grimsborken (Chmurny Srokacz[2])
  • Gudbrand i Lia (Gudbrand ze wzgórza[4], Gudbrand ze Stoku[2])
  • Gutten og fanden (Chłopak i diabeł[2])
  • Gutten som gikk til nordenvinden og krevde igjen melet (O chłopcu który poszedł do północnego wiatru odebrać mąkę[1], O chłopcu, który poszedł do północnego wiatru i upomniał się o zwrot mąki[2])
  • Han far sjøl i stua (Pan domu[2])
  • Hanen, gauken og århanen (Kogut, kukułka i głuszec[2])
  • Hanen og høna (Kogut i kokoszka[2])
  • Hanen og høna i nøtteskogen (Kogucik i kurka w lasku orzechowym[2])
  • Herremannsbruden (Narzeczona bogacza[4][5])
  • Herreper (Pan Per[4][2])
  • Hver synes best om sine barn (Każdemu najbardziej podobają się własne dzieci[2])
  • Høna som skulle til Dovre forat ikke allverden skulle forgå (O kurze, co na Dovrefjell chciała, gdyż końca świata się obawiała[2])
  • Høna tripper i berget (Kura drepcze w środku góry[2])
  • Håken Borkenskjegg (Håken Korowa Broda[2])
  • Jomfru Maria som gudmor (Maria Panna matką chrzestną[2])
  • Jomfruen på glassberget (Królewna na szklanej górze[1], Panna na szklanej górze[2])
  • Kari Trestakk (Kari Trestakk[3], Kari Drewniana Spódnica[2])
  • Kjetta på Dovre (Niedźwiedź z Dovre[4], Kotek z Dovre[2])
  • Kvernen som står og maler på havsens bunn (O młynku, który miele na dnie morza[4], Młynek, co stoi i miele na dnie morza[2])
  • Lillekort (Lillekort[2])
  • Lurvehette (Szkaradny Kapturek[2])
  • Manndatteren og kjerringdatteren (Córka męża i córka żony[2])
  • Mannen som skulle stelle hjemme (O mężczyźnie, który miał się zająć domem[2])
  • Mestermø (Mistrzowska Panna[2])
  • Mestertyven (Mistrz złodziejski[2])
  • Per, Pål og Espen Askeladd (Per, Pål i Espen Askeladden[2])
  • Pål Andrestua (Pål Drugidom[2])
  • Reven som gjeter (Lis pasterzem[2])
  • Rike Per Kremmer (Bogaty Per Kramarz[1][2])
  • Risen som ikke hadde noe hjerte på seg (O olbrzymie, który nie nosił serca przy sobie[2])
  • Sju år gammal graut (Siedmioletnia kasza[4][2])
  • Smeden som de ikke torde slippe inn i helvete (Kowal, którego diabeł nie chciał wpuścić do piekła[2])
  • Smørbukk (Maślany Kozioł[2])
  • Somme kjerringer er slike (Niektóre kobiety takie są[2])
  • Soria Moria slott (Zamek Soria Moria[3][2])
  • Spurningen
  • Stabbursnøkkelen i rokkehodet (Klucz od lamusa w kądzieli[4], Klucz od spichlerza w kądzieli[5])
  • Store-Per og Vesle-Per (Duży Per i Mały Per[2])
  • Tommeliten (Kciuczek[2])
  • Tro og Utro (Wierny i Niewierny[2])
  • Tsju pus, vil du ned av bordet! (Zmiataj, kocie, ze stołu![4], Wynocha ze stołu, ale już![5])
  • Vel gjort og ille lønnet (Dobrze zrobione i źle zapłacone[2])
  • Vesle Åse Gåsepike (Mała gęsiarka Åse[2])
  • Østenfor sol og vestenfor måne (Na wschód od słońca i na zachód od księżyca[1][2])

Norske Folkeeventyr Ny Samling (1871)

edytuj

Spis baśni opublikowanych w Norske Folkeeventyr Ny Samling z 1871 roku[6]

Nr baśni[a] Tytuł norweski Typ baśni według AT Oficjalny polski tytuł
(Jeśli istnieje) 		Źródło tytułu
61 Væren og grisen som skulle til skogs og bo for seg selv AT 130 O baranie i świni, co poszli do lasu, żeby żyć dla siebie [2]
62 Venner i liv og død AT 470 Przyjaciele za życia i po śmierci [5]
63 Gutten som skulle tjene tre år uten lønn AT 560 O chłopcu który przez trzy lata miał służyć bez zapłaty
Chłopak, który służył przez trzy lata za darmo 		[4][5]
64 Kjerringa mot strømmen AT 1365AB Kobieta pod prąd [2]
65 Den syvende far i huset AT 726 Siódmy ojcem w domu [1][2]
66 Tre sitroner AT 408 Trzy cytryny [2]
67 Kjæresten i skogen AT 955 Narzeczony w lesie [5]
68 Ikke kjørende og ikke ridende AT 875 Nie kierując i nie jadąc [2]
69 Skipperen og Gamle-Erik AT 1179 Szyper i Stary Erik [5]
70 Gutten som gjorde seg til løve, falk og maur AT 302 O chłopcu który przemieniał się w lwa, sokoła i mrówkę
Chłopak, który przemieniał się w lwa, sokoła i mrówkę 		[4][2]
71 Tobakksgutten AT 611 Tytoniowy chłopak [2]
72 Gullslåttet som hang i luften AT 531 Złoty zamek, który wisi w powietrzu [2]
73 Haren som hadde vært gift AT 96 O zającu, co był żonaty [2]
74 Bjørnen og reven: – Niedźwiedź i lis:
74.1 Slipp granrot og ta i revefot AT 5 Puść korzeń, chwyć za łapę [2]
74.2 De vedder om flesk og humlebol AT 7 Zakład o słoninę i plaster miodu [2]
74.3 De skulle ha åker i sameie AT 1030 Wspólne pole [2]
74.4 Mikkel vil smake hestekjøtt AT 47A Jak lis chciał skosztować koniny [2]
75 Bamse Brakar AT 116 Bury Włochacz [5]
76 Rødrev og Askeladden AT 300 Rudy Lis i Askeladden [2]
77 Gutten som ville fri til datter til mor i kroken AT 402 O chłopaku, który starał się o rękę córki matki na ustroniu [2]
78 Dumme menn og troll til kjerringer AT 1406 Głupie chłopy i przewrotne baby
Głupi mężczyźni i przebiegłe kobiety 		[1][2]
79 Askeladden og de gode hjelperne AT 513 Askeladden i jego pomocnicy
Askeladden i jego dobrzy pomocnicy 		[3][2]
80 Gutten som ville bli handelskar AT 1538 Chłopiec, który chciał zostać kupcem [5]
81 Hårslå, som aldri ville hjem gå AT 2015 Sierstka, która nigdy nie chciała wracać do domu [5]
82 Kullbrenneren AT 1641 Węglarz [2]
83 Gullfuglen AT 550 Złoty ptak [5]
84 Den grønne ridder AT 432 Zielony rycerz [5]
85 Tyrihans som fikk kongsdatteren til å le AT 571 Tyrihans, który rozśmieszył królewską córkę [5]
86 Presten og klokkeren AT 922 Pastor i kościelny [2]
87 Gale-Mattis AT 1696 Mattis Głupek [5]
88 Klokkeren i bygda vår AT 1537 Kościelny z naszej wioski [5]
89 Småguttene som traff trollene på Hedalsskogen AT 303 O chłopcach, którzy spotkali trolle w lesie Hedalsskogen
O chłopcach, którzy w lesie Hedalsskogen napotkali trolle 		[1][2]
90 Kvitebjørn kong Valemon AT 425 Król Valemon zaklęty w białego niedźwiedzia
Biały niedźwiedź, król Valemon 		[3][2]
91 Skrinet med det rare i AT 2250 Szkatułka z dziwną rzeczą w środku [5]
92 Hjemmusa og fjellmusa AT 112 Mysz domowa i mysz górska [5]
93 God dag, mann! -- Økseskaft AT 1968J „Dzień dobry” - „Trzonek do siekiery”
Dzień dobry, człowieku! – Trzonek do siekiery! 		[4][2]
94 Hanen og reven AT 61 Kogut i lis [2]
95 Verden lønner ikke annerledes AT 155 Tak nagradza świat [4][5]
96 Mumle Gåsegg AT 650A Mamrot Gęsie Jajo [5]
97 Veslefrikk med fela AT 592 Mały Frikk i jego skrzypki
Mały Frikk ze skrzypcami		 [4][5]
98 Gjete kongens harer AT 570 Pasterz królewskich zajęcy [1][5]
99 Krambugutten med gammelostlasten AT 506 Kramarczyk z ładunkiem starego sera [5]
100 Følgesvennen AT 507A Towarzysz [5]
101 Peik AT 1542 Peik [5]
102 Kjetta som var så fæl til å ete AT 2027 Kot, który był żarłokiem [5]
103 Hanen som falt i bryggekaret AT 2022 O kogucie, co wpadł do kotła warzelnianego [2]
104 Pannekaken AT 2025 Naleśnik [2]
105 Gutten med øldunken AT 332 Chłopiec z beczułką piwa [5]

Norske Huldre-Eventyr og Folkesagn

edytuj

Opowieści opublikowane przez Asbjørnsena w książce Norske Huldre-Eventyr og Folkesagn:

  • Berthe Tuppenhaugs fortellinger
  • Ekebergkongen
  • En aften i nabogården
  • En aften ved Andelven
  • En aftenstund i et proprietærkjøkken
  • En gammeldags juleaften
  • En halling med kvannerot
  • En signekjerring
  • En sommernatt på Krokskogen
  • En natt i Nordmarken
  • En tiurleik i Holleia
  • Fra fjellet og seteren
  • Fra Sognefjorden
  • Graverens fortellinger
  • Huldreætt
  • Høyfjellsbilleder:
    • 1: En søndagskveld til seters
    • 2: Rensdyrjakt ved Rondane
  • Jutulen og Johannes Blessom
  • Kvernsagn
  • Lundeætten
  • Makrelldorg
  • Matthias skytters historier
  • Plankekjørerne
  • På høyden av Aleksandria
  • Skarvene fra Utrøst (Kormorany z wyspy Utrøst[1])
  • Tatere
  • Tuftefolket på Sandflesa

Inne

edytuj

Opowieści opublikowane w innych pracach, które później również dołączyły do kanonu baśni norweskich:

  • De tre kongsdøtre i berget det blå (Trzy królewny w błękitnej górze[4], Trzy księżniczki w niebieskiej górze[5]) (z książki Eventyrbog for Barn, 1883-1887, autorstwa Asbjørnsena i Moltke Moe'a[7])
  • En prestehistorie (Historia duszpasterska[5]) (z książki Dybwads illustrerte Folkekalender 1881, autorstwa Moltke Moe'a)
  • Prinsessen som ingen kunne målbinde (O księżniczce, która zawsze miała ostatnie słowo[4], O księżniczce, której nikt nie potrafił zmusić do milczenia[2]) (z książki Eventyrbog for Barn, 1883-1887, autorstwa Asbjørnsena i Moltke Moe'a)
  • En vestlandsk Skovdal (z książki Fra nordiske Digtere. Et Album 1869)
  • Fiskersønnene (Synowie rybaka[5]) (z książki Dybwads illustrerte Folkekalender 1881, autorstwa Moltke Moe'a)
  • Grisen og levemåten hans (Świnia i jej styl życia[5]) (z książki Barne-Eventyr, 1909. autorstwa Moltke Moe'a)
  • Gullfebla (O kózce złotoróżce[1], Złota Febla[5]) (z książki Juletræet for 1850)
  • Jomfru Maria og svalen (Maria Panna i jaskółka[5]) (z książki Eventyrbog for Barn, 1883-1887, autorstwa Asbjørnsena i Moltke Moe'a)
  • Julebesøket i prestegården (z książki Juletræet for 1851)
  • Prestens mor (Matka księdza[5])
  • Reve-enka (Lisia wdowa[5]) (z książki Barne-Eventyr, 1909. autorstwa Moltke Moe'a)
  • Vårherre og St. Peder på vandring (Nasz Pan i święty Piotr na wędrówce[5]) (z książki Nord und Süd 1858)

Baśnie norweskie wydane w Polsce

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Numeracja podana za książką Norske Folkeeventyr Ny Samling

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l tytuł w tłumaczeniu Adeli Skrentni-Olsen, podany za książką Zamek Soria Moria: baśnie norweskie, w. Media Rodzina, 2010 (ISBN 978-83-7278-462-9)
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi bj bk bl bm bn bo bp bq br bs bt bu bv bw bx by bz ca cb cc cd ce cf cg ch ci Dariusz Muszer, Baśnie norweskie, Szczecin, Bezrzecze: Wydawnictwo Forma, Fundacja Literatury imienia Henryka Berezy, 2018, ISBN 978-83-66180-00-0, OCLC 1077434636 [dostęp 2019-04-03].
  3. ↑ a b c d e tytuł w tłumaczeniu Beaty Hłasko, podany za książką Król Valemon zaklęty w białego niedźwiedzia i inne baśnie norweskie, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1987 (ISBN 83-210-0672-8)
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p tytuł w tłumaczeniu Beaty Hłasko, podany za książką Zamek Soria Moria: baśnie norweskie, w. Media Rodzina, 2010 (ISBN 978-83-7278-462-9)
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj Dariusz Muszer, Baśnie norweskie, tom 2, 2022.
  6. ↑ Peter Christen Asbjørnsen: Norske Folkeeventyr Ny Samling. I kommission hos J. Dybwad, 1871. link do wersji elektronicznej
  7. ↑ Moltke Moe był synem Jørgena Moe'a; również był folklorystą.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Norske_Folkeeventyr&oldid=72569876”