Niesamowitość
Niesamowitość (niem. das Unheimliche, ang. uncanny) – czynnik wywołujący uczucia niepokoju i strachu poprzez jednoczesne posiadanie cech obcości i tajemniczości oraz cech zjawiska dobrze znanego. Strach wywoływany przez niesamowite wynika z zaistnienia dysonansu poznawczego w percepcji danego zjawiska. Według współtwórcy pojęcia, psychiatry Sigmunda Freuda, niesamowite jest elementem rzeczywistości znanym wcześniej, lecz wyeliminowanym ze świadomości przez mechanizm wyparcia[1]. Autorem terminu był niemiecki psychiatra Ernst Jentsch[2].
Niesamowitość jest kategorią estetyczną wywodzącą się z psychoanalizy. Koncepcja ta stosowana bywa jako termin krytyki literackiej, służący do opisu motywów literackich przywołujących atmosferę tajemnicy i niepokoju lub postacie duchów i zjaw – motywów szczególnie obecnych m.in. w literaturze epoki romantyzmu[3]. Kategoria niesamowitego obecna jest też w terminologii kulturoznawstwa[4][5], krytyki filmowej, teorii architektury[6], teorii robotyki (hipoteza doliny niesamowitości)[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Sigmund Freud: Pisma psychologiczne. T. 3. Cz. 11: Niesamowite. Warszawa: KR, 1997, s. 243. ISBN 978-83-86989-13-3. Cytat: Niesamowite nie jest tak naprawdę niczym nowym czy obcym, lecz jest czymś od dawna znanym życiu psychicznemu, czymś, co wyobcowało się z niego za sprawą procesu wyparcia (...). (pol.).
- ↑ Ernst Jentsch. On the psychology of the uncanny. „Journal of the Theoretical Humanities”. 2 (1), s. 7–16, 1997. DOI: 10.1080/09697259708571910. [dostęp 2012-03-23]. (ang.).
- ↑ Maria Janion: Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury.. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006, s. 65. ISBN 83-08-03928-6. Cytat: Romantyczna literatura wampiryczna stała się miejscem praktykowania nowej estetyki. W jej centrum należy postawić wprowadzone przez Freuda pojęcie das Unhemliche. Twórca psychoanalizy uwydatniał fakt, że niemieckie słowo "niesamowite" (unheimlich) jest przeciwieństwem słowa "samowite" (heimlich) i że są one ze sobą ściśle połączone. (...). (pol.).
- ↑ Nicholas Royle: The uncanny: an introduction. Manchester, Wielka Brytania: Manchester University Press, 2003. ISBN 978-0415966627. [dostęp 2012-03-23]. (ang.).
- ↑ Slavoj Žižek: Looking awry: an introduction to Jacques Lacan through popular culture. Cambridge, USA: MIT Press, 1991, s. 116–118. ISBN 978-0262740159. [dostęp 2012-03-23]. (ang.).
- ↑ Anthony Vidler: The Architectural Uncanny: Essays in the Modern Unhomely. Cambridge, USA: MIT Press, 1992. ISBN 978-0262720182. [dostęp 2012-03-23]. (ang.).
- ↑ Karl F. MacDorman. Subjective Ratings of Robot Video Clips for Human Likeness, Familiarity, and Eeriness: An Exploration of the Uncanny Valley. „ICCS/CogSci-2006 Long Symposium: Toward Social Mechanisms of Android Science”, s. 26–29, 26.06.2005. Vancouver, Kanada. [dostęp 2012-03-23]. (ang.).