Niepylak apollo
Niepylak apollo[2] (Parnassius apollo) – gatunek motyla z rodziny paziowatych (Papilionidae), jeden z największych w Polsce motyli dziennych.
| Parnassius apollo | |
| (Linnaeus, 1758) | |
 Niepylak apollo na oście | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
niepylak apollo |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Cechy charakterystyczne
edytuj- rozpiętość skrzydeł do 80 mm
- ubarwienie białe w plamki, na przednim skrzydle pięć czarnych, na tylnym dwie czerwone w czarnej obwódce. Jest to ubarwienie ochronne, doskonale zlewające się z barwą skał wapiennych i białych kwiatów.
- brak łusek (dlatego nie zostawia na palcach pyłu i stąd nazwa niepylak)
- wolny, trzepoczący lot
- żerowanie na kwiatach ostów
- mała płochliwość
Gąsienica zimuje w osłonce jajowej, wiosną żerują w ciągu dnia, nawet w pełnym blasku słońca. Motyle latają w lipcu i sierpniu.
-
♀ -
♀△ -
♂ -
♂ △
Występowanie i ochrona
edytujWystępuje w wielu rejonach Europy, głównie w Alpach i na Półwyspie Iberyjskim. Duże populacje żyją na Kaukazie i na armeńskim Zakaukaziu, między innymi w rejonie jeziora Sewan. Kojarzony powszechnie z terenami górskimi, niepylak apollo występował dawniej również na niżej położonych stanowiskach. Spotykany był w północnej i środkowej Polsce (m.in. w okolicach Warszawy), a nawet na wybrzeżach Bałtyku w Szwecji. Do lat 40. XX w. występował jeszcze na przedmieściach Kijowa[3]. Zmniejszanie się populacji Parnassius apollo, a następnie wymieranie na kolejnych stanowiskach, w Polsce obserwowano od końca XIX wieku. Motyl ten wyginął zupełnie w Bieszczadach (między 1939 a 1945), w Beskidzie Niskim, Beskidzie Sądeckim i w Sudetach. Najdłużej utrzymywały się jego niewielkie populacje w Pieninach i w Tatrach.
Objęty ochroną ścisłą[4], tak jak nieco mniejszy niepylak mnemozyna, niepylak apollo jest zagrożony kompletnym wyginięciem, gdyż jego larwy żerują głównie na dość rzadkich gatunkach roślin: rozchodniku wielkim (w Pieninach), na rozchodniku białym (w Tatrach Bielskich i w grupie Siwego Wierchu) oraz na rozchodniku karpackim (w pozostałej części Tatr)[5]. Rozchodnik wymaga dobrze naświetlonych piarżysk wapiennych, a te zaczęły zanikać na skutek zalesiania i zaniechania wypasu. W Tatrach Polskich w połowie XX wieku istniało ponad 30 stanowisk niepylaka apollo. Na większości z nich motyle wyginęły przed końcem lat 50., na kilku innych przed 1965, głównie wskutek masowego zalesiania halizn i nieużytków, co prowadziło do skrajnego ograniczenia bazy troficznej tego gatunku[3]. Zapewne w pierwszej połowie lat 90. zanikła populacja apolla w Dolinie Kościeliskiej, a kilka lat później w Dolinie Chochołowskiej. Szczegółowe poszukiwania w latach 2005 i 2006 nie wykazały już śladów występowania tego motyla na terenie polskich Tatr, choć jeszcze w 2003 r. osobniki tego gatunku były obserwowane tuż za granicą, po stronie słowackiej, w dolinach Cichej i Koprowej[6]. Dopiero w lipcu 2010 udało się znów potwierdzić występowanie niewielkiej populacji tego gatunku na terenie jednej z dolin polskich Tatr Zachodnich[7]. W Pieninach wymieranie lokalnych populacji niepylaka apollo łączyło się nie tylko z zanikiem występowania rozchodnika wielkiego na skutek zalesiania, ale i z przebudową gatunkową pienińskich łąk na skutek ich nawożenia[3].
W Polsce występuje w:
- Pieninach (lokalny podgatunek Parnassius apollo frankenbergeri)
- Tatrach (lokalny podgatunek Parnassius apollo candidus[5]).
Próby reintrodukcji niepylaka apollo dokonywane były w przeszłości w Sudetach oraz w okolicy Biecza w dolinie Ropy. Mimo początkowych sukcesów, po kilku lub kilkunastu latach wszystkie populacje jednak wymarły.[3] Niepylaka spotkać obecnie można głównie na terenie Pienińskiego Parku Narodowego, dlatego że wdrożono tam program jego reintrodukcji i ochrony[8]. Obecnie (2012) realizowany jest również kolejny projekt reintrodukcji niepylaka apollo w Sudetach[9].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Parnassius apollo, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Zoltán Mészáros, András Vojnits, Motyle i ćmy, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 288, ISBN 83-01-01078-9.
- ↑ a b c d Jerzy S. Dąbrowski, Z dziejów występowania motyla niepylaka apollo w Polsce i w Tatrzańskim Parku Narodowym, „Wierchy” (75), 2009, s. 215–221.
- ↑ Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).
- ↑ a b Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 1995, s. 34. ISBN 83-7104-008-3.
- ↑ Bogusław Pawłowski: Motyle Karpat [w:] "Parki Narodowe" nr 4/2005, ISSN 0867-6550, s. 2-4
- ↑ Tomasz Zwijacz-Kozica, Filip Zięba, Niepylak apollo: był czy powrócił?, „Tatry” (4 (34)), jesień 2010, s. 34–38.
- ↑ Szczegółowe informacje na dydaktycznych tablicach w wąwozie Homole.
- ↑ Reintrodukcja i restytucja niepylaka apollo na Dolnym Śląsku [online], Fundacja EkoRozwoju, 16 marca 2011 [dostęp 2012-09-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-03].
Linki zewnętrzne
edytuj- Niepylak apollo, lepidoptera.eu
- Jakub Liberski: Niepylak apollo (Parnassius apollo) – jedyny polski motyl na liście CITES, 13 lutego 2018