Niepodległość Panamy (1903)
Secesja Panamy z Kolumbii – secesja Panamy z Republiki Kolumbii została przeprowadzona przy wsparciu Stanów Zjednoczonych 3 listopada 1903 roku. Zakończyła ona trwający od 1821 roku okres przynależności Panamy do administracyjnych struktur kolumbijskich.
| |
| Czas |
3 listopada 1903 |
|---|---|
| Miejsce |
Panama |
| Terytorium |
Panama |
| Przyczyna |
Dążenia niepodległościowe w Panamie, chęć pozyskania Kanału Panamskiego w USA |
Przyłączenie do Kolumbii
edytuj_-_Carta_XI_-_Divisi%C3%B3n_pol%C3%ADtica_de_Colombia,_1824.jpg)
Panama ogłosiła niepodległość od Hiszpanii 28 listopada 1821 roku. Nie stała się ona jednak samodzielnym państwem – zgromadzenie obywateli zdecydowało o dołączeniu do Wielkiej Kolumbii, w skład której weszli jako Departament Panamy. Decyzja ta umotywowana była między innymi reputacją Simóna Bolívara – oczekiwano, że doprowadzi on do powstania na bazie tego państwa federacji Ameryki Łacińskiej[1]. Liczono również na znaczne dochody płynące z transportu towarów między oboma brzegami państwa[2].
Pierwsze próby secesji
edytujPierwszą próbę odłączenia Panamy od Kolumbii przeprowadził bliski współpracownik Bolívara – José Domingo Espinar. Jako Mulat uzyskał znaczne poparcie wśród biednej, kolorowej populacji departamentu. Udało mu się przejąć kontrolę nad miastem Panamą i ogłosić niepodległość 26 września 1830 roku. Wydarzenie to spotkało się z opozycją ze strony bogatej ludności białoskórej, która obawiając się powtórzenia rasowej przemocy z rewolucji haitańskiej poprosiła o pomoc wojska kolumbijskie. Rebelię tę zakończył w drugiej połowie 1831 roku kolumbijski pułkownik Juan Eligio Alzuru[3].
Kolejne rozpowszechnienie się separatystycznych nastrojów miało miejsce w latach pięćdziesiątych XIX wieku, liderem tego ruchu był Justo Arosamena. Przyczyną niezadowolenia Panamczyków było to, że większa część dochodów z transportu przez przesmyk odsyłana była do Kolumbii w ramach podatków. Nasiliło się to zwłaszcza po wybudowaniu przez USA linii kolejowej łączącej brzegi obu oceanów rozdzielanych przez Przesmyk Panamski. Z 250 tysięcy dolarów zapłaconych Kolumbii za ziemie i prawa do prowadzenia linii kolejowej, do Panamczyków trafiło jedynie 25 tysięcy[4]. Dalszy spadek nastrojów biedoty nastąpił w czasie reżimu Rafaela Núñeza, który zwiększył podatki w całym państwie. Wywołało to w 1885 roku niezależne bunty pod wodzą dwóch panamskich Mulatów – Rafaela Aizpuru i Pedra Prestána. Zdobyli oni miasta Panamę i Colón, zostali jednak pokonani przez współdziałające siły Kolumbii i Stanów Zjednoczonych[5].
Wojna tysiąca dni
edytuj
W poprzednich zrywach uczestniczyli głównie biedni, kolorowi robotnicy. Kupcy i właściciele ziemscy potrafili zrekompensować sobie niedogodności wynikające z centralistycznych zapędów Kolumbii poprzez duże zyski wynikające z budowy Kanału Panamskiego. Zmiana ich nastrojów nastąpiła w roku 1889, kiedy to upadł francuski projekt połączenia dwóch oceanów. Panamscy nacjonaliści chwycili za broń w trakcie wojny tysiąca dni – kolumbijskiej wojny domowej toczącej się w latach 1899–1902. Pod wodzą Bellisaria Porrasa walczyli oni przeciwko Kolumbijczykom od lipca 1900 do września 1902 roku. Decyzja o zaprzestaniu walki nie została zaakceptowana przez wszystkich z walczących. Część biedoty wiejskiej kontynuowała walkę pod wodzą Victoriana Lorenzo – Indianina z plemienia Guayami. Ich cel był jednak radykalniejszy od miejskich nacjonalistów – chcieli usunięcia z terenów Panamy zarówno Kolumbijczyków, jak i pozostałych obcokrajowców przybyłych na przesmyk przy okazji budowy kanału lub kolei. Lorenzo został schwytany przez połączone siły Kolumbijczyków i jeszcze niedawno z nimi walczących Panamczyków. Został postawiony przed sądem, a następnie, 15 maja 1903 roku powieszony w mieście Panama. Victor Lorenzo został przez większość ludności uznany za męczennika sprawy niepodległości Panamy[6]. O szczegółach śmierci Lorenzo napisała panamska gazeta El Lápiz, protestując przeciwko wykonaniu tej egzekucji. Reakcją stacjonującego w Panamie dowódcy kolumbijskiego – generała José Vásqueza Cobo był szturm na redakcję pisma wykonany 25 czerwca 1903 roku. Spowodowało to dalszą radykalizację dążeń niepodległościowych[7].
Secesja 1903 roku
edytuj
Wojnę tysiąca dni wygrali kolumbijscy konserwatyści, Panama zaś była twierdzą liberałów. Sprawę oderwania tego terytorium od reszty państwa przesądziły relacje Kolumbii z USA. Państwa te podpisały 22 stycznia 1903 roku traktat Hay–Harrán, na mocy którego USA otrzymywało na 100 lat prawa do budowy i suwerennego wykorzystania kanału panamskiego. Układ ten nie został jednak ratyfikowany przez kolumbijski parlament (decyzja zapadła w sierpniu), co skłoniło rząd USA do szukania alternatywnej drogi zawładnięcia międzyoceanicznym terenem. Jeszcze w lipcu[8] lub już we wrześniu[9] 1903 roku doktor Manuel Amador Guerrero na czele grupy panamskich posiadaczy rozpoczął lobbowanie w USA na rzecz niepodległości Panamy. Po otrzymaniu kolumbijskiej odmowy Theodore Roosevelt natychmiast poparł propozycje Guerrery. We wrześniu nacjonaliści panamscy rozpoczęli intensywną agitację niepodległościową. W ramach wsparcia przyszłego powstania 2 listopada 1903 roku do Colón wpłynęły amerykańskie okręty USS „Dixie” i USS „Nashville” (ten ostatni według różnych źródeł był kanonierką[9], krążownikiem[10] lub nawet pancernikiem[8]). Niepodległość została ogłoszona 3[a] listopada 1903 roku w mieście Panama. Amerykańskie okręty powstrzymały Kolumbijczyków od transportu wojska drogą morską do Panamy, a kontrolowana przez USA kolej odmówiła transportu żołnierzy drogą lądową. Miejscowy garnizon został przekupiony i nie interweniował. Niepodległa republika Panamy została uznana przez rząd Stanów Zjednoczonych de facto 6 listopada, a de iure 13 listopada[8][11][12][13].
Pełna niepodległość Panamy nie została jednak osiągnięta. Francuski inżynier Philippe-Jean Bunau-Varilla kupił od powstańczej junty stanowisko przedstawiciela dyplomatycznego Panamy w Stanach Zjednoczonych i 18 listopada podpisał z sekretarzem stanu USA, Johnem Hayem w imieniu reprezentowanego państwa traktat Hay–Bunau-Varilla. Ustalał on, że obszar Kanału Panamskiego przechodzi na zawsze w użytek USA, zaś sama Panama staje się protektoratem północnego mocarstwa[9][10][13][14].
Uwagi
edytuj- ↑ Według Szemiński 1979 ↓, s. 116 4 listopada.
Przypisy
edytuj- ↑ Szemiński, Łepkowski i Kula 1977 ↓, s. 197.
- ↑ Pearcy 2006 ↓, s. 62.
- ↑ Pearcy 2006 ↓, s. 62–63.
- ↑ Pearcy 2006 ↓, s. 64–65.
- ↑ Pearcy 2006 ↓, s. 68–69.
- ↑ Pearcy 2006 ↓, s. 69–71.
- ↑ Separation of Panama from Colombia. [w:] Oficjalna strona Republiki Panamy [on-line]. (ang. • hiszp.).
- ↑ a b c Pearcy 2006 ↓, s. 71.
- ↑ a b c Gruszczak 2007 ↓, s. 91.
- ↑ a b Szemiński 1979 ↓, s. 116.
- ↑ Gruszczak 2007 ↓, s. 90–91.
- ↑ Szemiński 1979 ↓, s. 113–116.
- ↑ a b Meditz i Hanratty 1987 ↓.
- ↑ Pearcy 2006 ↓, s. 72.
Bibliografia
edytuj- Artur Gruszczak: Ameryka Środkowa. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2007, seria: Historia Państw Świata w XX Wieku. ISBN 978-83-7436-132-3. ISSN 1734-7939. (pol.).
- Thomas L. Pearcy: The History of Central America. Nowy Jork: Palgravre Macmillan, 2006, seria: Palgrave Essential Histories. ISBN 978-1-4039-6256-0. (ang.).
- Jan Szemiński: Ameryka andyjska. W: Dzieje Ameryki Łacińskiej. T. 2. Warszawa: Książka i Wiedza, 1979. (pol.).
- The 1903 Treaty and Qualified Independence. W: Sandra W. Meditz, Dennis M. Hanratty: Panama: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1987. ISBN 978-0160017186. (ang.).