Nieświszczuk
Nieświszczuk[7] (Cynomys) – rodzaj ssaków z podrodziny afrowiórek (Xerinae) w obrębie rodziny wiewiórkowatych (Sciuridae). Nieświszczuki zostały po raz pierwszy naukowo opisane w 1805 roku podczas ekspedycji Lewisa i Clarka.
| Cynomys | |||
| Rafinesque, 1817[1] | |||
 Przedstawiciel rodzaju – nieświszczuk czarnoogonowy (C. ludovicianus) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
nieświszczuk | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Cynomys socialis Rafinesque, 1817 (= Arctomys ludoviciana Ord, 1815) | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podrodzaje i gatunki | |||
| |||
Rozmieszczenie geograficzne
edytujWystępują w Ameryce Północnej i Środkowej. W Stanach Zjednoczonych nieświszczuki głównie występują na zachód od rzeki Missisipi, choć można je spotkać w kilku rejonach na wschodzie[8][9][10]. Zostały wytępione w pewnych rejonach Wielkich Równin, ponieważ farmerzy uważali je za szkodniki.
Opis
edytujSą to nieduże, o zwartej budowie, kopiące obszerne nory gryzonie z krótką szczęką. Długość ciała (bez ogona) 290–440 mm, długość ogona samic 46–100 mm, samców 40–105 mm; masa ciała samic 460–930 g, samców 460–1300 g[9][11]. Nazywane są „pieskami”, ponieważ w chwili zagrożenia lub zainteresowania wydają odgłosy podobne do szczekania. Są roślinożerne. Na wolności mieszkają w licznych koloniach nazywanych potocznie „miastami”, które podzielone są na rodziny, zwane też koteriami. Sieć płytkich tuneli i komór zamieszkiwana przez jedną kolonię zajmuje zwykle ok. 100 ha powierzchni, jednak największa odkryta kolonia obejmowała obszar 65 tys. km² i mieszkało w niej 400 mln osobników[12].
Zagrożenia i udomawianie
edytujW wielu rejonach rolniczych powodują poważne straty finansowe – kolonia skupiająca 25 tys. nieświszczuków zjada tyle pożywienia, co 100 krów lub 800 owiec, przez co od wielu lat są ofiarą zarówno masowego trucia i zatapiania całych kolonii, jak i niekontrolowanego odstrzału zwierząt. Szacuje się, że w porównaniu z rokiem 1800, pod koniec lat 90. XX wieku w USA przetrwało tylko 5% populacji zwierząt. Takie zmniejszenie liczebności doprowadziło do zagrożenia wymarciem tchórza czarnonogiego, który poluje na te zwierzęta.
Z uwagi na ukształtowane podczas życia w koloniach duże umiejętności społeczne oraz czytelną mowę ciała, od początku lat 90. XX wieku coraz częściej są udomawiane – najpierw w USA, a potem również w Europie. Udomawianie tych gryzoni przyczynia się do coraz większego nacisku opinii publicznej na wprowadzenie prawnej ochrony nieświszczuków. W USA stwierdzono też, iż coraz częściej nieświszczuki potrafią się adaptować do życia w wielkich miastach, budując mniejsze kolonie na niezabudowanych obszarach miast. Również w USA farmerzy coraz częściej zachowują „miasta” nieświszczuków, traktując je jako atrakcję turystyczną, pokazywaną odpłatnie przyjezdnym.
Systematyka
edytujRodzaj zdefiniował w 1817 roku francusko-amerykański przyrodnik Constantine Samuel Rafinesque na łamach The American Monthly Magazine and Critical Review[1]. Na gatunek typowy Rafinesque wyznaczył (oznaczenie monotypowe) nieświszczuka czarnoogonowego (C. ludovicianus).
Etymologia
edytuj- Cynomys (Cynomis, Cynomomus): gr. κυων kuōn, κυνος kunos ‘pies’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[13].
- Monax: łac. monax ‘samotny’[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Monax missouriensis Warden, 1819 (= Arctomys ludoviciana Ord, 1815).
- Mamcynomiscus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[15].
- Leucocrossuromys: gr. λευκος leukos ‘biały’[16]; κροσσοι krossoi ‘frędzel’[17]; ουρα oura ‘ogon’[18] ; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[19]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Spermophilus gunnisoni S.F. Baird, 1855.
Podział systematyczny
edytujDo rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w dwóch podrodzajach[20][11][8][7]:
- Cynomys Rafinesque, 1817
- Cynomys parvidens J.A. Allen, 1905 – nieświszczuk mały
- Cynomys gunnisoni (S.F. Baird, 1855) – nieświszczuk płowy
- Cynomys leucurus Merriam, 1890 – nieświszczuk białoogonowy
- Leucocrossuromys Hollister, 1916
- Cynomys ludovicianus (Ord, 1815) – nieświszczuk czarnoogonowy
- Cynomys mexicanus Merriam, 1892 – nieświszczuk meksykański
Opisano również gatunki wymarłe z plejstocenu Stanów Zjednoczonych:
- Cynomys hibbardi Eshelman, 1975[21]
- Cynomys niobrarius Hay, 1921[22]
- Cynomys vetus Hibbard, 1942[23]
Nieświszczuki w kulturze masowej
edytuj- Nieświszczuki są pokazywane w pierwszych scenach filmu Indiana Jones i Królestwo Kryształowej Czaszki
- „Dramatic Prairie Dog” i „Dramatic Chipmunk” to tytuły przeróbek filmu pokazującego zaskoczonego nieświszczuka, umieszczane przez ich autorów na YouTube
Uwagi
edytuj- ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Cynomys Rafinesque, 1817.
Przypisy
edytuj- ↑ a b C.S. Rafinesque. Descriptions of seven new genera of North American Quadrupeds. „The American Monthly Magazine and Critical Review”. 2 (1), s. 45, 1817. (ang.).
- ↑ D.B. Warden: A statistical, political, and historical account of the United States of North America: from the period of their first colonization to the present day. Cz. 1. Philadelphia: A. Constable and co., 1819, s. 226. (ang.).
- ↑ Ch.-L. Bonaparte: Saggio di una distribuzione metodica degli animali vertebrati. Roma: Antonio Boulzaler, 1831, s. 20. (wł.).
- ↑ H.F. Osborn. Notes on Geomys bursarius, the pockt-gopher. „Science”. 23 (577), s. 103 (przypis), 1894. (ang.).
- ↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan'a de Foment, 1899, s. 22. (hiszp.).
- ↑ N. Hollister. A systematic account of the prairie-dogs. „North American Fauna”. 40, s. 23, 1916. (ang.).
- ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 208. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 618. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 822–824. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Cynomys. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-23].
- ↑ a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 396. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ prairie dog, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-09-08] (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 212.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 430.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 140.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 71.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 276.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 160.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-21]. (ang.).
- ↑ R.E. Eshelman. Geology and paleontology of the Early Pleistocene (Late Blancan) White Rock fauna from north-central Kansas. „University of Michigan Papers on Paleontology”. 13, s. 27, 1975. (ang.).
- ↑ O.P. Hay. Descriptions of species of Pleistocene Vertebrata, types or specimens of most of which are preserved in the United States National Musum. „Proceedings of the United States National Museum”. 59, s. 615, 1921. (ang.).
- ↑ C.W. Hibbard. Pleistocene Mammals from Kansas. „Kansas Geological Survey Bulletin”. 41 (6), s. 268, 1942. (ang.).
Bibliografia
edytuj- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).
- Pat Stroer (1996) Prairie Dog Pets. A Guide to Their Proper Care and Enjoyment. Wydane nakładem autorki ISBN 1-888144-04-1
- Dorothy Hinshaw Patent (2006) Prairie Dogs. New York, Clarion Books ISBN 0-395-52601-9
- Sharon L. Vanderlip. (2002) Prairie Dogs. New York, Barron's ISBN 0-7641-2103-0