Nić przędna
Nić przędna – wielofunkcyjna, długa i cienka nić[1], włókno powstające w efekcie zakrzepnięcia na powietrzu wydzieliny gruczołów przędnych niektórych stawonogów, zbudowane z włókien fibroinowych sklejonych serycyną. Nić przędna pająków nazywana jest nicią pajęczą, a utworzone z niej sieci łowne – pajęczyną. Powszechnie[2][3][4] nazwy te są używane jako tożsame, zarówno w znaczeniu samej nici jako włókna (nić jedwabnika, nić pajęcza, nici pajęczyny), jak i wytworzonych z nich struktur (sieci łowne, opląt, oprzęd i inne).
Powstawanie
edytuj
Nici przędne powstają w efekcie zakrzepnięcia na powietrzu wydzieliny kądziołków przędnych pająków lub gruczołów przędnych zaleszczotków, przędziorkowatych, niektórych wijów oraz larw chruścików i motyli[2]. Gruczoły przędne występują licznie i są połączone w wyspecjalizowane grupy produkujące wydzielinę o odmiennym dla każdej grupy składzie. Z większości z nich powstają niteczki przędzy zlepiane ze sobą w trakcie snucia. Pozostałe wytwarzają wydzielinę służącą nadawaniu lepkości zakrzepłym już niciom lub do budowy schronisk albo kokonów jajowych. U pająków, sposób wykorzystania gruczołów przędnych oraz sposób, w jaki konstruowane są sieci łowne to cechy charakterystyczne poszczególnych rodzin[2].
Właściwości
edytujNić pajęcza jest elastyczna, nie rozpuszcza się w wodzie, jest kilkadziesiąt razy cieńsza od ludzkiego włosa i ma bardzo dobre własności mechaniczne[5]. Może zwiększyć swoją długość o 40% bez rozerwania się. Charakteryzuje się dużą wytrzymałością mechaniczną, najwyższą wśród naturalnych włókien. Nici przędne większości pająków cechuje wytrzymałość dwukrotnie, a chruścików 1,5 razy wyższa niż wytrzymałość stali o tym samym przekroju[6].
Funkcje
edytujZwierzęta wytwarzające nici przędne wykorzystują je do budowy gniazd, oprzędu, oplątu, sieci łownych, zbiorników powietrza, nici asekuracyjnych i lokomocyjnych (babie lato).
Powszechnie znanym przykładem zastosowania nici przędnych jest pajęczyna pełniąca funkcję sieci łownej wielu pająków. Jest to mechaniczna pułapka ze splecionych ze sobą nici tworzących sieć, często o skomplikowanej budowie, i odpowiednio dobranych otworach filtrujących zdobycz[7].
Poszczególne grupy gruczołów przędnych wytwarzają różne typy nici. Do budowy sieci łownych wykorzystywane są sprężyste nici konstrukcyjne oraz lepkie nici, których zadaniem jest spętanie ciała ewentualnej ofiary[8]. Inna grupa gruczołów produkuje nici służące do budowy oprzędów, oplątu, czy kokonów jajowych. U karaczanów i modliszek podobną funkcję pełni ooteka. Przykładowym gatunkiem wykorzystującym nici pajęcze do budowania zbiorników powietrza jest pająk topik (Argyroneta aquatica).
W Parku Stanowym Jeziora Tawakoni w Teksasie, w roku 2007, odnotowano po raz pierwszy ogromną sieć pajęczą o długości 180 m. Entomolodzy uważają, że sieć jest efektem współpracy pająków z rodziny omatnikowatych (Theridiidae). Entomolog z uniwersytetu w Teksasie John Jackman potwierdza, że takie pajęczyny pojawiają się co kilka lat. Do tej pory nie są znane dokładne przyczyny takiego zachowania pająków[5].
Znaczenie dla człowieka
edytuj
Nić przędna larw niektórych gatunków jedwabnikowatych jest wykorzystywana do produkcji jedwabiu, a nici pająków i chruścików budzą zainteresowanie naukowców pod kątem możliwości wykorzystania w szwach chirurgicznych, wytrzymałych sieciach kablowych, odzieży sportowej i kamizelek kuloodpornych.
Pozyskiwanie nici pajęczych w ilościach przemysłowych jest zbyt kosztowne. Pająki hodowane w zamkniętych pomieszczeniach zjadają się wzajemnie, co uniemożliwia masową produkcję nici. Większe ilości nici można pozyskiwać jedynie od pająków żyjących w warunkach naturalnych. Efekty kilku z podejmowanych prób uzyskania materiału utkanego z nici pajęczych zostały utracone. Znany jest jeden przypadek zachowania się wyprodukowanego w 2009 roku kawałka materiału o wymiarach około 3,3 m na 1,2 m. Pobrane w tym celu włókno pochodzi od ponad miliona pająków z gatunku Nephila madagascariensis[9].
Naukowcy pokładają nadzieje na opracowanie wydajnych metod pozyskiwania nici przędnych (dorównujących parametrami niciom pajęczym) w manipulacjach genetycznych dokonanych na jedwabnikach[10].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Hasło "nić" w: Słownik języka polskiego. red. nauk. Mieczysław Szymczak. T. 2: L-P Wyd. 7 zm. i popr. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10904-1.
- ↑ a b c Mały słownik zoologiczny. Bezkręgowce. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1984. ISBN 83-214-0428-6.
- ↑ Hasło "pajęczyna" w: Słownik języka polskiego. red. nauk. Mieczysław Szymczak. T. 2: L-P Wyd. 7 zm. i popr. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10904-1.
- ↑ Encyklopedia Biologia. Greg, 2008. ISBN 978-83-7327-756-4.
- ↑ a b Nić pajęcza. Młody Technik. [dostęp 2011-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (18 czerwca 2012)]. (pol.).
- ↑ M. Michalak, M. Tszydel, J. Bilska, I. Krucińska Produkt gruczołów przędnych larw chruścików (Trichoptera) jako nowy rodzaj naturalnego włókna, Products of Caddis-fly Larvae (Trichoptera) Silk Glands as a New Natural Textile Fibre (format pdf) (ang.)
- ↑ Knut Schmidt-Nielsen: Fizjologia zwierząt : adaptacja do środowiska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 978-83-01-15349-6.
- ↑ Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. pwn.pl Sp. z o.o., 2008. ISBN 978-83-61492-24-5.
- ↑ One Million Wild Spiders from Madagascar Supplied Silk for Rare Textile. American Museum of Natural History. [dostęp 2011-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-22)]. (ang.).
- ↑ Lisa Grossman: Mutant Worms Produce Piles of Spider Silk. Wired.com, 4 października 2010. [dostęp 2011-01-06]. (ang.).