Neferusobek
Neferusobek albo Sobekneferu (język egipski Sbk-nfrw - piękno/wspaniałość Sobeku) – władczyni starożytnego Egiptu z XII dynastii, z okresu Średniego Państwa. Panowała prawdopodobnie w latach 1798–1794 p.n.e.[1]
Statua Sobekneferu, Muzeum Egipskie w Berlinie | |
władczyni starożytnego Egiptu | |
Okres |
od 1798 p.n.e. |
---|---|
Dane biograficzne | |
Dynastia | |
Ojciec | |
Rodzina
edytujByła córką Amenemhata III i nieznanej matki. Miała siostrę Neferuptah, którą prawdopodobnie ojcicec przygotowywał na swoją następczynię, jednakże ona umarła wcześniej.
Miała również brata bądź brata przyrodniowego Amenemhata IV[2], który był synem Amenemhata III i kobiety Hetepti. Relacje między Amenemhatem IV a Sobekneferu nie są pewne - możliwe, żę byli oni małżeństwem. Jednakże, w źródłach Sobekneferu nigdy nie posiada typowej dla żony faraońskiej tytulatury "Żony Króla" albo "Siostry Króla"[3].
Prawdopodobnie po śmierci ojca, a później następców i możliwych synów Amenemhata IV Sobekhotepa I i Sonbefa objęła regencję. Przejęcie przez nią władzy przypuszczalnie nie wywołało jakichkolwiek protestów i sprzeciwów. Jako pierwsza żeńska władczyni w historii Egiptu używała pełnej tytułatury faraońskiej[4].
Kobiecy aspekt rządów
edytujSobekneferu była jedną z niewielu kobiet, które panowały w Egipcie i pierwszą, która w swoich inskrypcjach używała pełnej tytulatury faraońskiej. Była także pierwszą spośród władców, której imię własne i faraońskie jest związane z bóstwem-krokodylem Sobekiem[5]. W swoich inskrypcjach Sobekneferu mówi w osobie żeńskiej; w kilku miejscach nazywa siebie 'córką Ra'[6]. Natomiast w swoich popiersiach łączy kobiece i męskie cechy.
W historii Starożytnego Egiptu było jeszcze kilka kobiet-władczyń. Już w czasach I dynastii Meritneit możliwie panowała jako regentka dla swojego syna[7]. W V dynastii również była królową-regentką Setibhor. Jej pomniki prawdopodobnie po jej śmierci były celowo niszczone[8].
Rządy
edytujJej rządy obecnie uważa się za próbę kontynuacji i ratowania ciągłości XII dynastii oraz przeciwstawienia się upadkowi państwowości w schyłkowym okresie Średniego Państwa, po rządach potężnych władców z początków dynastii. Ich działania reformatorskie i wielki wysiłek włożony w rozwój gospodarczy kraju przyniosły efekt odwrotny do zamierzonego i na tyle osłabiły państwo, iż doprowadziło to w końcu do jego upadku[potrzebny przypis].
Uważa się, że to ona dokończyła budowę świątyni grobowej Amenamhata III, zwanej przez Greków labiryntem[potrzebny przypis].
Świadectwa
edytujWspółczesne świadectwa archeologiczne
edytujZ racji swych krótkich rządów Neferusobek nie pozostawiła po sobie wielkich budowli ani licznych posągów, ani wielkiej ilości źródeł archeologicznych.
Podczas prac wykopaliskowych pod kierownictwem Williama Petriego w latach 1910–1911 na terenie Mazghuny, oddalonego około 5 kilometrów od Dahszur, odkryto pozostałości dwóch piramid, które w swej konstrukcji przypominały piramidę Amenemhata III. Jednakże zmiany i udoskonalenia w ich konstrukcji, szczególnie w sposobie zamknięcia komory grobowej, nasunęły przypuszczenie, że są one budowlami późniejszymi. Na tej podstawie wysunięto hipotezę, że są to piramidy: jedna Amenemhata IV, a druga Neferusobek.
Odkryto także graffito w nubijskiej fortecji Kumna , które opisuje zalew Nilu w wysokości 1,83 m podczas trzeciego roku jej rządów[9]. Znaleziono też cylinder z królewską pieczęcią i tytulaturą Sobekneferu, który obecnie się znajduje w kolekcji Muzeum Brytyjskiego[10].
Jeszcze jednym ze świadectw jest jej posąg, przechowywany obecnie w Luwrze, ukazujący tors królowej w kobiecej szacie, na której nosi ona męskie ubranie władcy, chustę nemes i faraońską przepaskę.
Świadectwa historyczne
edytujImię królowej znajduje się na Liście Królów w Sakkarze, na Tablicy z Karnaku i w Kanonie Turyńskim To stanowi dowód na prawowitość jej władzy w opinii niektórych jej następców, głównie w czasach XIX dynstii. Natomiast nie ma wzmianki o Sobekneferu na Liście Królów z Abydos. Według Kanonu Turyńskiego jej panowanie trwało 3 lata, 10 miesięcy i 24 dni. Także o długości jej panowania wspomina znacznie późniejszy autor Maneton, zgodnie z którym jej rządy trwały 4 lata[11].
Lista z Abydos, sporządzona przez Ramzesa II również nie wspomina o innych "nieprawowitych" faraonach – Hatszepsut, Akhenatenie, Smenchkare, władcach hyksoskich itp. Może to być wskaźnikiem tego, kogo Ramzes II i jego poprzednik Seti I uważali za nieprawnych władców. Jednkaże powstaje pytanie, dlaczego w ww. Kanonie Turyńskim i Liście Królów z Karnaku, sporządzonych podczas rządów tegoż Ramzesa II, pojawia się imię Sobekneferu.
Tytulatura
edytujKrólewski Protokół | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
serech lub Horusowe: | |||||||||||||||
|
|||||||||||||||
trl.: Mryt-Ra | |||||||||||||||
tłum.: Ukochana-przez-Re | |||||||||||||||
nebti lub Należący do Obu Pań: | |||||||||||||||
|
|||||||||||||||
trl.: Satsechem Nebettaui | |||||||||||||||
tłum.: Córka-Mocy, Pani-Obu-Krajów | |||||||||||||||
Złotego Horusa: | |||||||||||||||
|
|||||||||||||||
trl.: Dżedetchau | |||||||||||||||
tłum.: Ustanowiona-dla-władzy | |||||||||||||||
prenomen lub imię tronowe: | |||||||||||||||
|
|||||||||||||||
trl.: Sbk-kA-Ra | |||||||||||||||
tłum.: Sobek-dusza-Re | |||||||||||||||
nomen lub imię rodowe: | |||||||||||||||
|
|||||||||||||||
trl.: Sbk-nfrw | |||||||||||||||
tłum.: Piękność/wspaniałość-Sobka |
Przypisy
edytuj- ↑ Piotr Kotlarz , Początki państwowości, e-bookowo, 5 kwietnia 2022, ISBN 978-83-950839-1-4 [dostęp 2023-06-29] (pol.).
- ↑ Manetho, Aegyptiaca
- ↑ Zecchi 2010, s. 84
- ↑ Gillam 2001, s. 301
- ↑ Marco Zecchi , Sobek of Shedet : The Crocodile God in the Fayyum in the Dynastic Period, [w:] Studi sull'antico Egitto, Todi: Tau Editrice., 2010, s. 84-85, ISBN 978-88-6244-115-5 .
- ↑ Gae Callender , The Middle Kingdom Renaissance (c. 2055–1650 BC), [w:] Ian Shaw (red.), The Oxford History of Ancient Egypt, Oxford: Oxford University Press, 2003, s. 159, ISBN 978-0-19-815034-3 .
- ↑ Kara Washington Cooney , When Women Ruled the World: Six Queens of Egypt, DC: National Geographic, 2018, s. 30, ISBN 978-1-4262-1977-1 .
- ↑ Ann Macy Roth , Models of Authority : Hatshepsut's Predecessors in Power, [w:] Catharine Roehrig (red.), Hatshepsut From Queen to Pharaoh, New York: Metropolitan Museum of Art, 2005, s. 12, ISBN 1-58839-173-6 .
- ↑ Hornung i inni, The Relative Chronology of the Middle Kingdom and the Hyksos Period (Dyns. 12-17), [w:] David Warburton (red.), Ancient Egyptian Chronology, wyd. Leiden: Brill, 2006, s.168–196, ISBN 978-90-04-11385-5 .
- ↑ Flinders Petrie , Scarabs and Cylinders with names : illustrated by the Egyptian collection in University College, London., 1917, pl. XIV, OCLC 638808928 .
- ↑ W.G. Waddell , Manetho, Ptolemy, Tetrabiblos with an English Translation, Eric Herbert (red.) Warmington (red.), 1964, s. 69, OCLC 610359927 .
Bibliografia
edytuj- Gillam, Robyn, Sobekneferu [w]: The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, V. 3, red. Redford, Donald B, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-510234-5
- Nicolas Grimal , Dzieje starożytnego Egiptu, Adam Łukaszewicz (tłum.), Warszawa: PIW, 2004, ISBN 83-06-02917-8, OCLC 749417518 .
- Bogusław Kwiatkowski , Poczet faraonów, Warszawa: Iskry, 2002, ISBN 83-207-1677-2, OCLC 830308044 .
- Schneider Th., Leksykon faraonów, Kraków-Warszawa: PWN, 2001, ISBN 83-01-13479-8
- Zecchi, Marco,Sobek of Shedet : The Crocodile God in the Fayyum in the Dynastic Period, Studi sull'antico Egitto, Todi: Tau Editrice, ISBN 978-88-6244-115-5.