Nawałniki
Nawałniki[16], nawałnikowate[17] (Hydrobatidae) – monotypowa rodzina ptaków z rzędu rurkonosych (Procellariiformes).
| Hydrobatidae[1] | |||||
| Mathews, 1912 | |||||
 Przedstawiciel rodziny – nawałnik popielaty (H. furcata) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina |
nawałniki | ||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Procellaria pelagica Linnaeus, 1758 | |||||
| |||||
| Rodzaje | |||||
|
| |||||
Zasięg występowania
edytujRodzina obejmuje gatunki występujące na otwartych wodach oceanów, głównie północnej półkuli[18][19].
Charakterystyka
edytujDługość ciała 13–27 cm; masa ciała 14–112 g; rozpiętość skrzydeł 32–57 cm[20][21][22].
Są ptakami ściśle pelagicznymi, na ląd przybywają jedynie w celu złożenia jaj i odchowu piskląt.
Nawałniki gniazdują kolonijnie na trudno dostępnych wyspach. Tak jak pozostałe rurkonose składają jedno jajo, zazwyczaj w norze lub w szczelinach skalnych. Pisklę wykluwa się po około 40–50 dniach wysiadywania i pozostaje w gnieździe pod opieką rodziców przez 50 do 70 dni.
Nawałniki są ptakami monogamicznymi, tworzą stałe pary trwające wiele lat. Badania genetyczne, pokazały, że w odróżnieniu od innych monogamicznych ptaków, niewierność małżeńska jest bardzo rzadka[23].
Systematyka
edytujEtymologia
edytuj- Hydrobates: gr. ὑδρο- hudro- „wodny”, od ὑδωρ hudōr, ὑδατος hudatos „woda”; βατης batēs „piechur”, od βατεω bateō „spacerować, chodzić”, od βαινω bainō „iść”[24].
- Thalassidroma: gr. θαλασσα thalassa, θαλασσης thalassēs „morze”; -δρομος -dromos „biegacz”, od τρεχω trekhō „biegać”[24]. Gatunek typowy: Procellaria pelagica Linnaeus, 1758.
- Zalochelidon: gr. ζαλη zalē „burza, sztorm”; χελιδων khelidōn, χελιδονος khelidonos „jaskółka”[24]. Gatunek typowy: Procellaria pelagica Linnaeus, 1758.
- Halobates: gr. ἁλς hals, ἁλος halos „morze”; βατης batēs „piechur”, od βατεω bateō „spacerować, chodzić”, od βαινω bainō „iść”[24]. Nowa nazwa dla Hydrobates F. Boie, 1822.
- Oceanodroma: gr. ωκεανος ōkeanos „ocean”; -δρομος -dromos „biegacz”, od τρεχω trekhō „biegać”[24]. Gatunek typowy: Procellaria futcata J.F. Gmelin, 1789.
- Cymochorea: gr. κυμα kuma, κυματος kumatos „fala”; χορεια khoreia „taniec”, od χορος khoros „tańczyć”[24]. Gatunek typowy: Procellaria leucorhoa Vieillot, 1818.
- Halocyptena: gr. ἁλς hals, ἁλος halos „morze”; ωκυς ōkus „szybki”; πτηνος ptēnos „skrzydlaty”, od πετομαι petomai „latać”[24]. Gatunek typowy: Halocyptena microsoma 1864.
- Pacificodroma: Pacyfik; gr. -δρομος -dromos „biegacz”, od τρεχω trekhō „biegać”[24]. Gatunek typowy: Thalassidroma monorhis Swinhoe, 1867.
- Bannermania: dr David Armitage Bannerman (1886–1979), szkocki ornitolog[24]. Gatunek typowy: Thalassidroma hornbyi G.R. Gray, 1854.
- Tethysia: epitet gatunkowy Thalassidroma tethys Bonaparte, 1852; w mitologii greckiej Tetyda (gr. Τηθυς Tēthus, łac. Tethys) była najwyższą boginią morza, córką Uranosa i Gai, żoną Okeanosa, matką Okeanid[24]. Gatunek typowy: Thalassidroma tethys Bonaparte, 1852.
- Loomelania: zbitka wyrazowa nazwiska Loomis (Leverett Mills Loomis (1857–1928), amerykański ornitolog) i epitetu gatunkowego Procellaria melania Bonaparte, 1854[24]. Gatunek typowy: Procellaria melania Bonaparte, 1854.
- Bianchoma: zbitka wyrazowa nazwiska Bianchi (Walentin Lwowicz Bianchi (lub Bianki) (1857–1920), rosyjski ornitolog) oraz nazwy rodzaju Oceanodroma Reichenbach, 1853[24]. Gatunek typowy: Oceanodroma melania matsudariae Kuroda, 1922.
- Stonowa: anagram inicjału i nazwiska Alana Owstona (1853–1915), angielskiego kupca, żeglarza, przyrodnika, kolekcjonera zamieszkałego w Japonii w latach 1871–1915[24]. Gatunek typowy: Cymochorea owstoni Mathews & Iredale, 1915 (= Oceanodroma tristrami Salvin, 1896).
- Thalobata: gr. θαλασσα thalassa, θαλασσης thalassēs „morze”; βατης batēs „piechur”, od βατεω bateō „spacerować, chodzić”, od βαινω bainō „iść”[24]. Gatunek typowy: Thalassidroma castro Harcourt, 1851.
Podział systematyczny
edytujTradycyjnie nawałniki dzielono na dwie podrodziny: oceanniki i nawałniki. Badania sekwencji genetycznej cytochromu b sugerują, że rodzina nawałników jest parafiletyczna, pozostałe rurkonose wyewoluowały z tej właśnie rodziny[25]. Ponadto ostatnie badania sugerują, że oceanniki i nawałniki nie są ze sobą blisko spokrewnione, dlatego takson ten podnoszony jest do rangi rodziny oceanników (Oceanitidae)[26][27]. Do rodziny nawałników należy jeden rodzaj z następującymi gatunkami[16]:
- Hydrobates pelagicus (Linnaeus, 1758) – nawałnik burzowy
- Hydrobates jabejabe (Bocage, 1875) – nawałnik zielonoprzylądkowy
- Hydrobates castro (Harcourt, 1851) – nawałnik białorzytny
- Hydrobates monteiroi (Bolton, Smith, Gomez-Diaz, Friesen, Medeiros, Bried, Roscales & Furness, 2008) – nawałnik azorski
- Hydrobates matsudairae (N. Kuroda, Sr., 1922) – nawałnik wędrowny
- Hydrobates melania (Bonaparte, 1854) – nawałnik czarny
- Hydrobates homochroa (Coues, 1864) – nawałnik bury
- Hydrobates microsoma (Coues, 1864) – nawałnik malutki
- Hydrobates tethys (Bonaparte, 1852) – nawałnik galapagoski
- Hydrobates leucorhous (Vieillot, 1818) – nawałnik duży
- Hydrobates cheimomnestes (Ainley, 1980) – nawałnik zimowy – takson wyodrębniony ostatnio z H. leucorhous[28][29]
- Hydrobates socorroensis (C.H. Townsend, 1890) – nawałnik meksykański – takson wyodrębniony ostatnio z H. leucorhous[28][29]
- Hydrobates monorhis (Swinhoe, 1867) – nawałnik brunatny
- Hydrobates macrodactylus (W.E. Bryant, 1887) – nawałnik reliktowy – takson prawdopodobnie wymarły, ostatni żywy osobnik widziany był w 1912 roku[30]
- Hydrobates tristrami (Salvin, 1896) – nawałnik żałobny
- Hydrobates markhami (Salvin, 1883) – nawałnik ciemny
- Hydrobates furcatus (J.F. Gmelin, 1789) – nawałnik popielaty
- Hydrobates hornbyi (G.R. Gray, 1854) – nawałnik obrożny
Przypisy
edytuj- ↑ Hydrobatidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ N.A. Vigors. Sketches in Ornithology; or, Observations on the leading Affinities of some of the more extensive groups of Birds. „The Zoological Journal”. 2 (7), s. 405, 1825. (ang.).
- ↑ G.J. Billberg: Synopsis Faunae Scandinaviae. T. 1. Cz. 2: Aves. Holmiae: Ex officina typogr. Caroli Deleen, 1828, s. 193. (łac.).
- ↑ J.von N.F.X. Gistel: Naturgeschichte des Thierreichs für höhere Schulen. Stuttgart: Hoffmann, 1848, s. ix. (niem.).
- ↑ H.G.L. Reichenbach: Avium systema naturale. Das natürliche system der vögel mit hundert tafeln grösstentheils original-abbildungen der bis jetzt entdecken fast zwölfhundert typischen formen. Vorlaüfer einer iconographie der arten der vögel aller welttheile. Dresden und Leipzig: Expedition der vollständigsten naturgeschichte, 1850, s. iv. (niem.).
- ↑ Coues 1864 ↓, s. 75.
- ↑ Coues 1864 ↓, s. 78.
- ↑ V.L. Bianchi: La faune de la Russie. Les oiseaux. T. 1. Cz. 2. St.-Pétersbourg: 1913, s. 559. (fr.).
- ↑ G.M. Mathews & T. Iredale. On some Petrels from the North-East Pacific Ocean. „Ibis”. Tenth series. 3, s. 578, 1915. (ang.).
- ↑ G.M. Mathews. Description of a new genus of Fork-tailed Storm-Petrel (Tethysia). „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 53, s. 154, 1933. (ang.).
- ↑ G.M. Mathews. Description of a new genus of Storm-Petrel, Loomelania. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 54, s. 119, 1934. (ang.).
- ↑ Mathews i Hallstrom 1943 ↓, s. 29.
- ↑ a b Mathews i Hallstrom 1943 ↓, s. 27.
- ↑ Hydrobates, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-02-22] (ang.).
- ↑ F. Boie. Ueber Classification infonderheit der europäischen Vögel. „Isis von Oken”. 1822, s. kol. 562, 1822. (niem.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Hydrobatidae Mathews, 1912-13 (1865) – nawałniki - Northern Storm-petrels (wersja: 2021-07-07). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-07-25].
- ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 4, 1999.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Petrels, albatrosses. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-17]. (ang.).
- ↑ Storm-petrels (Hydrobatidae). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-11)]. (ang.).
- ↑ C. Carboneras: Family Hydrobatidae (Storm-petrels). W: J. del Hoyo, A. Elliott & J. Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992, s. 269–271. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
- ↑ J. Fjeldså: Species Accounts of New Species. W: J. del Hoyo, A. Elliott, J.Sargatal & D.A. Christie (red.): Handbook of the Birds of the World. Cz. Specjalna: New Species and Global Index. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 192. ISBN 978-84-96553-88-0. (ang.).
- ↑ J. del Hoyo, N. Collar & G. Kirwan: HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 372. ISBN 978-84-96553-94-1. (ang.).
- ↑ R.A. Mauck, T.A. Waite, P.G. Parker. Monogamy in Leach's Storm Petrel:DNA-fingerprinting evidence. „The Auk”. 112 (2), s. 473–482, 1995. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Etymologia za: The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ G.B. Nunn, S.E. Stanley. Body Size Effects and Rates of Cytochrome b Evolution in Tube-Nosed Seabirds. „Molecular Biology and Evolution”. 15 (10), s. 1360–1371, 1998. (ang.). Errata
- ↑ S.J. Hackett, R.T. Kimball, S. Reddy, R.C.K. Bowie, E.L. Braun, M.J. Braun, J.L. Chojnowski, W.A. Cox, K.-L. Han, J. Harshman, Ch.J. Huddleston, B.D. Marks, K.J. Miglia, W.S. Moore, F.H. Sheldon, D.W. Steadman, Ch.C. Witt, T. Yuri. A Phylogenomic Study of Birds Reveals Their Evolutionary History. „Science”. 320, s. 1763–1767, 2008. (ang.).
- ↑ E.C. Dickinson (red.) & J.V. Remsen Jr.: The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World. Cz. 1: Non-passerines. Eastbourne: Aves Press, 2013. ISBN 978-0-9568611-0-8. (ang.).
- ↑ a b D.G. Ainley. Geographic variation in Leach's Storm-Petrel. „The Auk”. 97 (4), s. 837–853, 1980. (ang.).
- ↑ a b S.N.G. Howell: Petrels, albatrosses & storm-petrels of North America. A photographic guide. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 2012, s. 1–512. ISBN 978-0-691-14211-1. (ang.).
- ↑ BirdLife International, Hydrobates macrodactylus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2016-1 [dostęp 2016-10-24] (ang.).
Bibliografia
edytuj- E. Coues. A critical Review of the Family Procellaridæ: Part I., embracing the Procellariaæ, or Stormy Petrels. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 16, s. 72–91, 1864. (ang.).
- G.M. Mathews & E.J.L. Hallstrom: Notes on the Order Procellariiformes. Verity Hewitt Bookshop: Canberra, 1943, s. 1–62. (ang.).