Wikipedia

Natalia Dzierżkówna

polska poetka, prozaiczka, autorka książek dla dzieci i młodzieży, tłumaczka, malarka, działaczka społeczna

Natalia Dzierżek h. Nieczuja[1] także Natalia Dzierżkówna, ps. „Jerzy Orwicz”, „Janusz Tarczyc” (ur. 1861 w Kotiużanach, zm. 30 grudnia 1931 w Warszawie) – polska poetka, prozaiczka, autorka książek dla dzieci i młodzieży, tłumaczka, malarka, działaczka społeczna[4].

Natalia Dzierżkówna
Natalia Dzierżek h. Nieczuja
Jerzy Orwicz, Janusz Tarczyc
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1861
Kotiużany

Data i miejsce śmierci

30 grudnia 1931
Warszawa

Narodowość

polska

Rodzice

Otto Henryk Dzierżek h. Nieczuja
Maria Piątkowska h. Korab[1][2]

Krewni i powinowaci

wujek Henryk Piątkowski[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach

Biografia

edytuj

Wczesne lata

edytuj

Natalia Dzierżkówna urodziła się w 1861 r. w Kotiużanach na Podolu. Była córką Ottona Henryka Dzierżka h. Nieczuja i Marii Piątkowskiej h. Korab, szlachty wywodzącej się z guberni podolskiej[2]. W latach 1888–1889 studiowała w Szkole Sztuk Pięknych w Odessie. W latach 1888–1894 brała udział w pracy konspiracyjnej, m.in. w wydawaniu nielegalnego pisma „Ogniwo”[5].

Pod koniec XIX w.wielu Polaków studiowało na odeskich uczelniach. Razem z rosyjskimi kolegami tworzyli oni konspiracyjne kółka socjalistyczne i rewolucyjne. Studencki radykalizm był wyrazem wzmagającego się w Imperium Romanowów wrzenia, którego nastroje społeczne i polityczne kierowały się przeciwko władzy carskiej. Natalia Dzierżkówna również uległa rewolucyjnej atmosferze Odessy. Często odwiedzała mieszkanie Mariusza Zaruskiego, przy ul. Bazarnej, które stało się jednym z miejsc spotkań konspiracyjnych. Na tajnych zebraniach czytano i omawiano przemycone z zagranicy dzieła literackie, manifesty polityczne i odezwy. Przygotowywano się także do walki pod pretekstem ćwiczeń gimnastycznych. Wprawiano się we władaniu bronią i wojskowej musztrze. Konspiracja utrzymywała także kontakt z innymi organizacjami niepodległościowymi, m.in. z Polskim Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół”[6], które zostało założone kilka lat po upadku powstania styczniowego, jako organizacja, której celem byłoby nie tylko podnoszenie sprawności fizycznej młodzieży, ale też rozbudzanie ducha narodowego, prowadzenie działań kulturalnych, oświatowych, a także wojskowych. U Zaruskich Dzierżkówna poznała pisarkę, Teresę Prażmowską, która w 1893 r. zamieszkała w Odessie po wydaleniu z Królestwa Polskiego, za udział w podziemnej pracy politycznej, społecznej i narodowej[7][8].

Zesłanie

edytuj

Aktywność ta nie umknęła uwadze carskiej policji. W połowie 1894 r. podczas jednego z zebrań w domu Zaruskich grupa konspiratorów została aresztowana i osadzona w odeskiej tiurmie[7][9][10][6]. Aresztowana została także Natalia Dzierżkówna, Prażmowska wraz z synem i Zaruski[8]. W 1895 r. została oskarżona o udział w odeskich strukturach „Sokoła” oraz innych polskich bezprawnych stowarzyszeniach i skazana na zesłanie na 3 lata do Archangielska. Prażmowska została skazana na 5 lat deportacji do Archangielska[8]. Zaruski został skazany na 5 lat zsyłki i początkowo trafił na katorgi do Chołmogory, oddalonej o 75 km na południowy wschód od Archangielska. W lipcu 1896 r. uzyskał zgodę na przeniesienie do Archangielska, gdzie zamieszkał z w wynajętym pokoiku na poddaszu domu, w którym kwaterował inny Polak, Tadeusz Gałecki, który wiele lat później, już jako Andrzej Strug, został znanym pisarzem i publicystą[11]. W Archangielsku, działało aktywnie polskie środowisko. Dzierżkówna, dzięki wpływowi Gałeckiego i Teresy Prażmowskiej sama zaczęła pisać[5].

Twórczość

edytuj

Po powrocie z zesłania zamieszkała w Warszawie. Tam uczyła się rysunku u Kazimierza Alchimowicza w prywatnej szkole malarstwa i rzeźby dla kobiet Bronisławy Poświkowej, którą prowadziła we własnym mieszkaniu[3][12].

Współpracowała z pismami „Bluszcz”, „Wędrowiec” i in.[5] W „Konice Rodzinnej”, dwutygodniku wydawanym w Warszawie, ukazywały się jej wiersze i powieści[13]. Była też redaktorką w tygodniku „Świat Kobiecy” poświęconym różnym gałęziom pracy kobiecej, literaturze, sztuce i gospodarstwu[14].

Ogłaszała utwory poetyckie, m.in. gawędę Bartłomiej Słomka (1900), nagrodzoną w konkursie „Gazety Świątecznej”, poemat Wśród rodzinnych gniazd (1901), zbiór liryków postromantycznych Poezje (1902), nowele psychologiczno-obyczajowe Okruchy życia (1901) i Błyski (1903)[5]. W 1903 r., nakładem Księgarni A. G. Dubowskiego w Warszawie, ukazała się powieść Ela, odznaczona na konkursie „Biblioteki dzieł wyborowych”[15]. W tym samym roku ukazał się szkic powieściowy Gołębice, którego akcja toczyła się na początku IV w.[5] W 1907 r. wydała dramat w III aktach i 6-iu odsłonach Witeź Iwo, którego akcja umiejscowiona został w czasach prasłowiańskich[16]. W ramach serii „Zajmujące Czytanki” ukazała się w 1911 r. Sobotnia góra, opowieść z baśni mazowieckiego ludu[17]. Również w 1911 r., wydała dramat o Juliusz Słowackim Nad Arnem[5] oraz nakładem „Przeglądu Katolickiego” ukazała się książka Świętobliwa Jadwiga: Królowa Polska, wydana pod pseudonimem Janusz Tarczyc. Książka zawierała 22 ilustracje i miała być przeznaczona dla szerokiego kręgu odbiorców w związku z dążeniami do kanonizacji Jadwigi Andegaweńskiej[18][19].

Rozgłos zyskała, dzięki powieściom biograficznym o Tadeuszu Kościuszce Żywot wodza narodu (1909) i Od Dubienki do Racławic z rysunkami Stanisława Bagieńskiego (1918)[5][20]. W 1917 r. ukazała się książka Po stu latach: 15 października 1917 r., pod red. Jerzego Orwicza i Marji z Przeździeckich hr. Walewskiej, jako wydawnictwo pamiątkowe dla uczczenia bohatera narodowego T. Kościuszki[21]. W 1922 r. nakładem Drukarni i Księgarni św. Wojciecha w Poznaniu wydana została nowela Cyrograf odznaczona w konkursie „Rozwoju” im. Bolesława Prusa[22]. W 1923 r. wydała książkę Wariat o dziejach młodego działacza socjalistycznego. Pisała także książki dla dzieci i młodzieży, m.in. przeróbki Panienki z okienka Deotymy pt. W Bursztynowym Domu (1928)[5] i Piękne powiastki dla grzecznych dzieci (1930)[23].

Tłumaczyła dzieła rosyjskiego poety Siemiona Nadsona, francuskich pisarek Sophie de Segur i Marie Reynès-Monlaur, amerykańskich pisarzy Jamesa Fenimore’a Coopera i Thomasa Mayne Reida i in.[5][4][24][25]

Natalia Dzierżkowska zmarła w Warszawie 30 grudnia 1931 r.[5] 17 stycznia 1932 r. Kurier Warszawski zamieścił informację o śmierci literatki[26].

Wybrane dzieła

edytuj

Poezja

edytuj
  • Wśród rodzinnych gniazd, 1901
  • Poezje, 1902

Proza

edytuj
  • Bartłomiej Słomka, 1900
  • Błyski, 1903
  • Ela, 1903
  • Gołębice, 1903
  • Okruchy życia, 1903
  • Żywot wodza narodu, 1909
  • Świętobliwa Jadwiga: Królowa Polska, 1911
  • Sobotnia góra, 1911
  • Po stu latach: 15 października 1917 r., pod red. Jerzego Orwicza i Marji z Przeździeckich hr. Walewskiej, 1917
  • Od Dubienki do Racławic, 1918
  • Cyrograf, 1922
  • Warjat, 1923
  • Jagusia, 1928

Dramat

edytuj
  • Witeź Iwo, 1907
  • Nad Arnem, 1911

Antologie

edytuj

Tłumaczenia

edytuj
  • Sophie de Ségur, Przykładne dziewczątka, wolny przekład z fr. Jerzego Orwicza ; il. Marjan Stroynowski, Warszawa, Nowe Wydawnictwo, 1935[24]
  • Sophie de Ségur, Przygody Zosi i Wesołe wakacje, wolny przekład z fr. Jerzego Orwicza; il. Marjan Strojnowski, Warszawa, Nowe Wydawnictwo, 1936[25]
  • James Fenimore Cooper, Młody Orzeł, wolny przekł. z ang. Jerzego Orwicza, rys. Mariana Strojnowskiego, 1928[28]
  • James Fenimore Cooper, Lwy morskie, czyli Przygody kapitana Gardinera, wolny przekł. z ang. Jerzego Orwicza, rys. Mariana Strojnowskiego, 1925[29]
  • James Fenimore Cooper, Wyspa szczęśliwa: przygody rozbitków, wolny przekł. z ang. Jerzego Orwicza, 1925[30]
  • James Fenimore Cooper, Przygody młodego żeglarza na morzach i na lądach, wolny przekł. z ang. Jerzego Orwicza, rys. Mariana Strojnowskiego, 1926[31]
  • Thomas Mayne Reid, Wodą i lądem, wolny przekł. z ang. Jerzego Orwicza, rys. Mariana Strojnowskiego, 1930[32]
  • Stefan Coubé, Żydowskie dusze, 1911, przekład z fr. pod ps. Janusz Tarczyc[33]
  • Marie Reynès-Monlaur, Promień: powieść z czasów przebywania Zbawiciela na ziemi, przekład z fr. pod ps. Janusz Tarczyc[34]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Marek Jerzy Minakowski: Natalia Dzierżek h. Nieczuja. Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl). [dostęp 2021-01-10].
  2. ↑ a b Adam Boniecki: Dzierżkowie h. Nieczuja. Herbarz polski - 5.444.130 - t. V s. 193. [dostęp 2021-01-10].
  3. ↑ a b Natalia Dzierżkówna. Artinfo.pl Sp. z o.o. [dostęp 2021-01-09].
  4. ↑ a b Dzierżkówna Natalia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-01-09].
  5. ↑ a b c d e f g h i j Mioduszewski 1984 ↓, s. 230.
  6. ↑ a b Januszewski 2020 ↓, s. 9.
  7. ↑ a b 20 generałów II RP wywodziło się z „Sokoła”. Wojskowy Instytut Wydawniczy. [dostęp 2021-01-09].
  8. ↑ a b c Teresa Prażmowska (z domu Wysocka). Polski Słownik Biograficzny Instytutu Historii PAN. [dostęp 2021-01-09].
  9. ↑ Mariusz Zaruski – pionier nie tylko polskiego żeglarstwa. Polskie Radio S.A. [dostęp 2021-01-09].
  10. ↑ Tomasz Leszkowicz: Mariusz Zaruski, czyli człowiek wszechstronny. Histmag.org. [dostęp 2021-01-09].
  11. ↑ Januszewski 2020 ↓, s. 11–12.
  12. ↑ Agnieszka Gołębiowska: Nie(d)ocenione. Kielecka herstoria. Made in Świętokrzyskie. [dostęp 2021-01-09].
  13. ↑ Ławski i Leończuk 2016 ↓, s. 99.
  14. ↑ Ławski i Leończuk 2016 ↓, s. 102.
  15. ↑ Ela. Powieść współczesna, odznaczona na konkursie „Biblioteki dzieł wyborowych” / Jerzy Orwicz. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].
  16. ↑ Witeź Iwo: fantazja sceniczna w III aktach, 6-iu odsłonach, na tle prasłowiańskiem osnuta. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].
  17. ↑ Sobotnia góra: opowieść z baśni mazowieckiego ludu. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].
  18. ↑ Świętobliwa Jadwiga: Królowa Polska. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].
  19. ↑ Długosz 1965 ↓, s. 274–275.
  20. ↑ Od Dubienki do Racławic. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].
  21. ↑ Po stu latach: 15 października 1917 r.. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].
  22. ↑ Cyrograf / Jerzy Orwicz. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].
  23. ↑ Piękne powiastki dla grzecznych dzieci. Śląska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2021-01-10].
  24. ↑ a b Przykładne dziewczątka. Lubimyczytac.pl. [dostęp 2021-01-09].
  25. ↑ a b Przygody Zosi i Wesołe wakacje: zajmujące opowiadania dla panienek. Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy - Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego. [dostęp 2021-01-09].
  26. ↑ Kurjer Warszawski. R. 112, 1932, Nr. 17. B. Kiciński, 1932-01-17. s. 52. [dostęp 2021-01-09].
  27. ↑ Jednodniówka. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].
  28. ↑ Młody Orzeł. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].
  29. ↑ Lwy morskie, czyli Przygody kapitana Gardinera. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].
  30. ↑ Wyspa szczęśliwa: przygody rozbitków. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].
  31. ↑ Przygody młodego żeglarza na morzach i na lądach. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].
  32. ↑ Wodą i lądem, ok. 1930 r.. Tezeusz.pl. [dostęp 2021-01-10].
  33. ↑ Żydowskie dusze. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].
  34. ↑ Promień: powieść z czasów przebywania Zbawiciela na ziemi. NUKAT Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. [dostęp 2021-01-09].

Bibliografia

edytuj
  • Jan Mioduszewski: Dzierżkówna Natalia. W: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny A-M. Julian Krzyżanowski, od 1975 Czesław Hernas (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1984, s. 230. ISBN 83-01-01520-9.
  • Bartosz Januszewski: Mariusz Zaruski. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2020, seria: Bohaterowie Niepodległej. ISBN 978-83-8098-827-9.
  • Jarosław Ławski, Jan Leończuk: Naukowa edycja krytyczna „Pism rozproszonych” Zygmunta Glogeraw trzech tomach. Białystok: Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku, Katedra Badań Filologicznych „Wschód - Zachód” Uniwersytetu w Białymstoku, Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku, 2016.
  • Teofil Długosz: Królowa Jadwiga. Warszawa: Muzeum Historii Polski, 1965, seria: Studia Theologica Varsaviensia 3/1, 181-306.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Natalia_Dzierżkówna&oldid=74549823”