Jurjew (1897)
Jurjew ros. Юрьев – statek parowy oraz okręt służący w marynarkach wojennych Imperium Rosyjskiego, Cesarstwa Niemieckiego (jako Graf Kirchbach), Republiki Estońskiej (jako Tartu), ZSRR (jako Narowa) oraz III Rzeszy (jako Heimat). Brał udział w obu wojnach światowych i wojnie estońsko-bolszewickiej, działając na wodach jeziora Pejpus. Zezłomowany po II wojnie światowej.
| Klasa | |
|---|---|
| Historia | |
| Stocznia |
Lange & Söhne, Ryga |
| Wodowanie |
1897 |
 Rosyjska Carska MW
| |
| Nazwa |
Jurjew (ros. „Юрьев”) |
| Wejście do służby |
9 września 1915 |
| Wycofanie ze służby |
20 maja 1919 |
 Kaiserliche Marine
| |
| Nazwa |
Graf Kirchbach[a] |
| Wejście do służby |
1918 |
| Wycofanie ze służby |
1918 |
 Flota Czerwona
| |
| Wejście do służby |
20 grudnia 1918 |
| Wycofanie ze służby |
14 stycznia 1919 |
 Eesti merejõud
| |
| Nazwa |
Tartu |
| Wejście do służby |
1920 |
 Marynarka Wojenna ZSRR
| |
| Nazwa |
Narowa (ros. „Нарова”) |
| Wejście do służby |
13 sierpnia 1940 |
| Wycofanie ze służby |
22 lipca 1941 |
 III Rzesza
| |
| Nazwa |
Heimat (lub Heimatland)[b] |
| Wejście do służby |
1941 |
| Wycofanie ze służby |
sierpień 1944 |
| Los okrętu |
zatopiony i zezłomowany |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
145 ton |
| Długość |
39,2 m |
| Szerokość |
5,3 m |
| Zanurzenie |
1–1,2 m |
| Napęd | |
| 2-cylindrowa maszyna parowa (120 KM) | |
| Prędkość |
9 węzłów |
| Zasięg |
280 mil morskich przy 9 węzłach |
| Uzbrojenie | |
| Jedna z konfiguracji (1919): działo kalibru 47 mm, 2 × km 1941: 3 działa 45 mm, 2 × km | |
| Załoga |
3 oficerów, 25 marynarzy |
Budowa i opis techniczny
edytujBocznokołowy parowiec został wybudowany przez stocznię Lange & Söhne w Rydze, na zamówienie Ministerstwa Transportu Publicznego Imperium Rosyjskiego. Budowę zakończono w 1897 roku[1][c].
Statek miał całkowitą długość 39,2 metra (37,9 na linii wodnej), szerokość wynosiła 5,3 metra zaś zanurzenie 1–1,2 metra. Wyporność jednostki to 145 ton[2][1].
Napęd stanowiła sprzężona maszyna parowa o dwóch cylindrach, zasilana przez jeden kocioł opalany drewnem, którego zapas wynosił 40 m³. Statek posiadał boczny napęd kołowy. Moc siłowni wynosiła 120 KM, co pozwalało na rozpędzenie jednostki do 9 węzłów. Przy maksymalnej prędkości mogła ona pokonać 280 mil morskich[1].
Załogę w czasie pokoju stanowiło 2 oficerów i 19 marynarzy, a w czasie wojny 3 oficerów i 25 marynarzy[1][2].
Służba
edytujPod nazwą „Jurjew” (ros. „Юрьев”, od ówczesnej nazwy miasta Tartu) eksploatowany był przez Ministerstwo Transportu Publicznego na jeziorze Pejpus (Czudzkim). W sierpniu 1915 roku został zarekwirowany na rzecz Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego[1].
Po osiągnięciu gotowości bojowej „Jurjew” został 9 września 1915 roku wcielony jako parowiec uzbrojony do Czudzkiej Flotylli Wojennej, która formalnie została utworzona 6 dni później. Cywilna załoga jednostki rozpoczęła przeszkolenie wojskowe, otrzymała również umundurowanie. Na okręcie zamontowano uzbrojenie: początkowo były to dwa karabiny maszynowe, zaś zimą dodano jeszcze działo kalibru 47 mm. W wyniku długiej bezczynności jednostki morale załogi znacznie osłabło, rozluźniła się też dyscyplina[3]. Po rewolucji październikowej „Jurjew” został przejęty przez bolszewików (26 października 1917)[1][2][4]. Brał on udział w działaniach przeciwko „białym” na Jeziorze Czudzkim[5].
Niejasne są dzieje okrętu zaraz po przewrocie bolszewików, kiedy kilkakrotnie zmieniał właścicieli. Rosyjski autor S. Patianin podaje, że okręt został zdobyty przez niemieckie wojska 25 lutego 1918 podczas zimowania w Pskowie[6]. Również według Vercamera w 1918 roku został on zdobyty przez niemieckie wojska lądowe. Został on jednostką flagową Schifffahrtsgruppe – niemieckiej flotylli na jeziorze Pejpus. Funkcjonował pod nazwą „Graf Kirchbach”, na cześć Günthera von Kirchbacha – byłego dowodzącego 8 Armią, działającą na terenach bałtyckich. W dniu podpisania rozejmu (11 listopada 1918) Niemcy przekazali okręt Estończykom, jego dowódcą był Ferdinand Wichman[7]. W innym miejscu podaje on, że Niemcy odsprzedali jednostkę prywatnemu armatorowi[8]. Ehlers podaje za to, że okręt został 28 października 1917 roku zdobyty w Pskowie przez siły „białych”[1]. Michajłow także pisze o zajęciu okrętu przez „białych”, miało to się jednak stać po 28 października 1918 roku na rzece Wielikaja[9]. Podobnie Bierieżnoj pisze o zdobyciu okrętu na rzece Wielikaja 28 października 1918 roku, po zajęciu Pskowa przez „białych”[5]. Niemiecki badacz Erich Gröner nie wspomina w ogóle o niemieckiej służbie tego okrętu przed 1941 rokiem[10].
Armia Czerwona zdobyła jednostkę 20 grudnia 1918 roku w Tartu; ze względu na zimowe warunki musiała ją jednak pozostawić w mieście w trakcie ewakuacji 14 stycznia 1919 roku[1].
2 marca 1919 roku[11] jednostka została wcielona do marynarki estońskiej i Dywizjonu Kanonierek Jeziora Pejpus pod nazwą „Tartu”. Jednostka przeszła remont generalny, zamontowano też na niej nowe uzbrojenie. Według jednej wersji były to trzy działa: dwa kalibru 47 milimetrów i jedno kalibru 40 mm[1] i dwa karabiny maszynowe[5][d]; według drugiej zamontowano pojedyncze działa kalibru 57 i 47 mm, które przy kolejnej modyfikacji zastąpiono jednym działem kalibru 40 mm[2]. Kolejny większy remont okręt przeszedł w 1931 roku[1].
W wyniku zajęcia Estonii przez ZSRR „Tartu” został 13 sierpnia 1940 roku przejęty przez Marynarkę Wojenną ZSRR. Wykorzystywany był jako jednostka szkolna pod estońską nazwą do 22 marca 1941 roku, kiedy to przemianowano go na „Narowa” (ros. „Нарова”, od rzeki Narwa)[e]. Okręt został 30 czerwca 1941 roku przeklasyfikowany na kanonierkę i zaliczony do Czudzkiej Flotylli Wojennej, wraz z kilkoma innymi byłymi estońskimi jednostkami[5]. Wtedy też dotychczasowe uzbrojenie artyleryjskie zastąpiono trzema działami kalibru 45 mm[5] i dwoma km-ami[11]. Według części źródeł, do połowy lipca „Narowa” otrzymała też armatę przeciwlotniczą kalibru 76 mm 34-K zdjętą z „Aurory”[12]. W miesiąc od ataku Niemiec na ZSRR, 23 lipca 1941 roku, okręt został uszkodzony przez Luftwaffe. Z powodu uszkodzeń i niemożności ewakuacji, został następnie tego dnia zatopiony przez załogę w okolicach ujścia rzeki Omedu[5][11] (według Grönera 24 lipca[10]).
We wrześniu 1941 roku okręt został podniesiony przez Niemców i przemianowany na „Heimat” (podawana jest też forma „Heimatland”)[b], pełniąc funkcję hulku mieszkalnego. Został zatopiony przez radzieckie lotnictwo w sierpniu 1944 roku[13][8][14]. Według natomiast S. Patianina, zatopiony (przez załogę?) 25 sierpnia 1944 na rzece Emajõgi, a następnego dnia zniszczony przez radzieckie lotnictwo[11].
Jednostka została podniesiona po wojnie, jednak zezłomowano ją ze względu na stopień zniszczeń[13][8].
Uwagi
edytuj- ↑ Według jednego z opracowań: Vercamer 2014a ↓, s. 9.
- ↑ a b Gröner, Jung i Maass 1993 ↓, s. 72 odnotowują obie formy nazwy: Heimat(land)
- ↑ Vercamer 2014a ↓, s. 55 podaje wprawdzie rok ukończenia budowy 1908, jednak na s. 8 tamże widnieje rok 1897.
- ↑ Ehlers 2012 ↓, s. 55 podaje jeszcze inną konfigurację: oprócz 2 karabinów maszynowych miało w nią wchodzić jedno działo kalibru 75 mm i 80 min typu Rybka. Taki zestaw uzbrojenia miał być używany w okresie wojny.
- ↑ Brzmienie nazwy „Narowa” („Нарова”) podają rosyjskie publikacje, jak Bierieżnoj 1994 ↓, s. 55 i Patianin 2009 ↓, s. 60 oraz Ehlers 2012 ↓, s. 56 i Gröner, Jung i Maass 1993 ↓, s. 72, natomiast Vercamer 2014a ↓, s. 56 podaje „Narwa”.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j Ehlers 2012 ↓, s. 55.
- ↑ a b c d Vercamer 2014a ↓, s. 55.
- ↑ Michajłow 2003 ↓, s. 117.
- ↑ Vercamer 2014a ↓, s. 8.
- ↑ a b c d e f Bierieżnoj 1994 ↓, s. 55.
- ↑ Patianin 2009 ↓, s. 60 – podaje on jednak nazwę ewidentnie mylnie jako "Graf Kirbach" zamiast "Graf Kirchbach".
- ↑ Vercamer 2014a ↓, s. 9.
- ↑ a b c Vercamer 2014a ↓, s. 56.
- ↑ Michajłow 2003 ↓, s. 119.
- ↑ a b Gröner, Jung i Maass 1993 ↓, s. 72.
- ↑ a b c d Patianin 2009 ↓, s. 60.
- ↑ Aleksiej Skworcow: Kriejsier «Awrora» i jejo «sisterszypy» «Diana» i «Pałłada». «Fłag podniat′!». Moskwa: Jauza / EKSMO / Gangut, 2016, s. 192-193. ISBN 978-5-699-88643-2. (ros.).
- ↑ a b Ehlers 2012 ↓, s. 56.
- ↑ Vercamer 2014b ↓, s. 77.
Bibliografia
edytuj- Hartmut Ehlers. Marynarka Wojenna i Paramilitarne Siły Morskie Estonii 1918–1940. „Okręty Wojenne”. 2/2012 (112), s. 51–58, 2012. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”. ISSN 1231-014X.
- Arvo Lennart Vercamer. Pole bitwy: jezioro Pejpus od 5000 lat przed naszą erą do 1945 roku. „Okręty Wojenne”. 1/2014 (123), 2014. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”. ISSN 1231-014X.
- Arvo Lennart Vercamer. Pole bitwy: jezioro Pejpus od 5000 lat przed naszą erą do 1945 roku. „Okręty Wojenne”. 2/2014 (124), 2014. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”. ISSN 1231-014X.
- Andriej Michajłow: Czudskaja fłotilija w 1915-1925 gg. [Чудская флотилия в 1915-1925 гг.]. W: Pskowiczy w istorii Rossijskogo fłota [Псковичи в истории Российского флота]. Psków: Администрация г. Пскова, Управление культуры, 2003. ISBN 5-94542-062-X. (ros.).
- Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815-1945. Band 8/1: Flußfahrzeuge, Ujäger, Vorpostenboote, Hilfsminensucher, Küstenschitzverbande (Teil 1). Bonn: 1993. ISBN 3-7637-4807-5. (niem.).
- Siergiej Bierieżnoj: Trofiei i rieparacyi WMF SSSR. Sprawocznik. Jakuck: 1994. (ros.).
- Siergiej Patianin: Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMF SSSR 1941-1945 gg.. Moskwa: 2009, seria: Morskaja Kampania nr 3(24)/2009. (ros.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Совинформбюро. Военно-информационный портал – zdjęcie okrętu na nieokreślonej licencji.
- osta.ee. cache.osta.ee. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. – zdjęcie okrętu pod estońską banderą.
